De wereld achter Society 3.0

Als schrijver, dichter en journalist pik ik dingen op en maak verhalen; niet meer en niet minder. Omdat er tegenwoordig bijna evenveel in de virtuele wereld gebeurt als in de reële wereld en ik mijn kans om dingen op te pikken uit nieuwsgierigheid graag vergroot, ben ik onder meer actief op Twitter en Facebook. Tot zover niets bijzonders. Vorig jaar schreef ik voor het weekblad HP/deTijd onder de titel ‘De werkkerk’ een reportage over Seats2Meet (na te lezen in mijn boek ‘Dit is NL’) en kwam ik in contact met onder meer Mariëlle Sijgers die samen met Ronald van den Hoff de ‘leiding’ vormt van dit eigentijdse werk-, vergader- en ontmoetingscentrum. Een centrum met een open karakter, dat ruimhartig onderdak biedt aan allerhande breinwerkers die elkaar, zo op het eerste gezicht, zonder enige terughoudendheid laten meedelen in elkaars kennis en ervaring.

Deze gastbijdrage is geschreven door Hans van Willigenburg. Hans is freelance journalist en columnist en heeft gewerkt voor onder andere de Volkskrant, De Groene Amsterdammer, Playboy en Voetbal International.

Wat mij van begin af aan intrigeerde, was de relatieve ‘onzichtbaarheid’ van het toch succesvolle fenomeen Seats2Meet. Niet alleen fysiek is het centrum nogal onopvallend ‘verzonken’ in Hoog Catharijne (net als het filiaal te Maarssen, dat verdekt gehuisvest is op een industrieterrein), ook de mensen die er verbleven, veelal zelfstandigen, leken achter hun laptop in de karakteristieke vergaderzaaltjes verzonken in hun eigen concentratie, ogenschijnlijk ‘weggevlogen’ uit de reële wereld.

Seats2Meet een cocon?

Hoe intensiever ik kennismaakte met de mensen van en bij Seats2Meet, hoe meer de vraag zich opdrong: zijn zij daadwerkelijk ‘ergens anders’ dan de mensen daarbuiten in het winkelcentrum, slenterend door de gangen van Hoog Catharijne? De vraag had een onmiskenbaar esoterische lading (waar is dat eventuele ‘ergens anders’ dan?), en dus bleef-ie, onopgelost, zachtjes pruttelen in mijn hoofd.

De onheilsprofetie: een lawine aan bewijsmateriaal

Als u mij vraagt ‘hoe zou je het boek omschrijven?’, dan zou ik antwoorden: ‘Als een lawine.’ #Society30 is – nadrukkelijk – geen verhaal maar een 451 pagina’s lang lawine van praktisch en theoretisch bewijsmateriaal dat de auteur met verbeten ijver over de lezer uitstort. Centrale boodschap? De werkelijkheid zoals wij die nu kennen is een ‘oude systeemwereld’ die niet alleen op zijn laatste benen loopt maar wier leven door wat Van den Hoff ‘de gevestigde orde’ noemt ook nog nodeloos wordt gerekt.

Zeker in het eerste deel van het boek neemt Van den Hoff de contouren aan van een onheilsprofeet. Deel I heet niet voor niets ‘De ondergang van de zombie economie’. Met rode oortjes sla ik pagina na pagina om en algauw besluit ik dat ik deze man een keer wil interviewen. Verder valt het me op dat zijn vuistdikke pil bijna uitsluitend besproken wordt in de digitale ‘onderwereld’ en nauwelijks in de traditionele media van kranten en televisie wordt opgepikt, terwijl hun ondergang – als Van den Hoff tenminste gelijk heeft – aanstaande is.

Weer, dus, die intrigerende onzichtbaarheid…!

‘Het zal zo’n vaart niet lopen’

‘Met zo’n boodschap raak je mensen heel diep’

Via Twitter benader ik Van den Hoff voor een interview. De eerste lakmoesproef doorstaat hij met glans. Van iemand die openheid predikt en vraagtekens zet bij bedrijven die te weinig naar buiten en te veel naar binnen kijken en bij werkmethodes die veel te slaafs een star systeem volgen, voldoet hij inderdaad aan het beeld van de man met een ‘bereidwillige, flexibele en open houding’. We maken een afspraak via de Direct Message, en als die op mijn verzoek verplaatst moet worden is dat ook geen probleem.

Van den Hoff verexcuseert zich als hij tien minuten later dan afgesproken in Seats2Meet Utrecht arriveert; publiciteitsmedewerker Vincent Ariëns (Mindz.com) heeft me in de tussentijd opgevangen. Ik steek van wal en vraag de auteur waarom zijn boek, ondanks massale bijval uit de hoek van de kenniswerkers, door de gevestigde media goeddeels wordt genegeerd. Je kunt het met zijn analyse – dat we met de economie, de huidige politiek en de hiërarchisch denkende semipublieke sector op dood spoor zitten – namelijk niet eens zijn, maar waarom wordt zelfs de discussie niet eens aan gegaan?

‘Wat er ten diepste aan de hand is, is dat ik in #Society30 een toekomst en een manier van werken laat zien waarin de gevestigde orde overbodig wordt,’ zegt Van den Hoff. ‘Dat is ongelofelijk confronterend! Wie wil er nou graag horen dat hij of zij er niet meer toe doet? Met zo’n boodschap raak je mensen heel diep. Dat lijkt me dan ook de meest waarschijnlijke reden dat ik vanuit een bepaalde hoek genegeerd wordt. Al weet ik van sommige beslissers dat ze mijn boek wel degelijk lezen en onderschrijven, maar dat ze denken: “Het zal zo’n vaart niet lopen. Ik zing ’t wel uit.”.’

De meest gehoorde kritiek is dat hij overdrijft, een veel te somber beeld schetst van een Nederland waar niks zou werken en niks zou deugen. Van den Hoff komt in het geweer: ‘Ik zeg niet dat er slechte mensen werken bij ministeries. Of dat er slechte producten worden gefabriceerd. Integendeel. De kwalitatief slechte auto, bijvoorbeeld, bestaat in ons tijdperk bijna niet meer! De enige vraag die ik stel: wat leveren al die miljoenen industrieel hoogstaande auto’s ons op? Ik zeg, veel teveel CO2 uitstoot en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Met andere woorden: als we dat industriële denken niet snel aan de kant zetten, rijden we onszelf met dat groeiende leger prachtige en onverwoestbare auto’s straks rechtstreeks het graf in. Dat is de paradox. Het gaat slecht omdat het goed gaat.’

Het komt er dus op neer dat Van den Hoff tegen een extreem welvarende samenleving vecht, die met al zijn ambtenaren, regelingen, organisaties, systemen en structuren voor de oppervlakkige toeschouwer een ‘geoliede indruk’ maakt, maar door de ogen van #Society30 een vastgeroest en met de dag meer verouderd luchtkasteel is dat op omvallen staat. Ofwel: het oppervlakkige ‘succes’ van het West-Europese maatschappijmodel, verspert volgens Van den Hoff de weg naar werkelijke innovatie, naar nieuwe logistieke en communicatieve netwerken met meer efficiency en slimmere resultaten, die op de langere termijn juist onmisbaar is voor onze welvaart en ons welzijn.

Achter elke zin in #Society30 proef ik dan ook de oerschreeuw: wie durft uit de reguliere denkpatronen te breken? Wie doet er mee in deze strijd? Gelet op de reacties via Twitter en andere sociale media melden vele mensen uit kringen van overheid en bedrijfsleven zich aan als ‘frontsoldaat’. Al is ‘frontsoldaat’ een ongelukkige term voor hen die alleen de immateriële overtuiging meenemen dat het (1) fundamenteel anders moet en (2) dat sociale media de sleutel zijn naar een wereld die… die…? Ik wou bijna schijven ‘beter is’ of ‘gelukkiger is’. Maar is dat wel zo? Kortom, wat is nu werkelijk de belofte van #Society30?

De implosie is aanstaande

Praktisch, dan maar… Heeft Van den Hoff een probaat middel om van ‘gedateerde clubs’ en door anderen zelfs als ‘Sovjet-instituten’ omschreven organisaties als Kamer van Koophandel, HBO-koepels, Buma Stemra, overheidsgestuurde brancheverenigingen en van bovenaf geformeerde innovatieclubs af te geraken, zodat we hun immense budgetten beter en meer toekomstgericht kunnen inzetten? ‘Voor de duidelijkheid: ik voel me geen strijder. Of revolutionair.

Ik vertaal slechts wat ik zie gebeuren. Het gaat mij er niet om instituten neer te halen of mensen in het ongeluk te storten.’

Oké. Dat gezegd zijnde: hoe lang houden die vermolmde organisaties met hun vervreemde structuren stand? Van den Hoff: ‘Eigenlijk is het heel simpel. Als ze zich niet aanpassen aan #Society30 zal de druk toenemen, groeit de kans op interne conflicten en zullen ze, bij ongewijzigd beleid, vanzelf imploderen. Neem een muziekdienst als Spotify: die omzeilt de traditionele industrie. Ofwel, als organisaties niet hervormen, zich niet open stellen, ga je er gewoon omheen! Ik ben geen koffiedikkijker, maar ik schat dat de Buma’s van deze wereld binnen vijf á tien jaar omvallen.’ En wil hij hun val bespoedigen? ‘Als het op vreedzame wijze kan: graag. Zij slurpen nu geld op voor diensten en producten waar niemand meer op zit te wachten en houden, tegelijkertijd, innovatie tegen. Hoe eerder dat stopt, hoe beter.’

Trekt ons land die nieuwe jas aan?

Luiheid. Desinteresse. Onverschilligheid. Als ik Van den Hoff goed volg en het boek goed lees, is dit de ‘donkere kant’ van de menselijke psyche waarvoor in #Society30 weinig of geen plek meer zal zijn. #Society30 kan alleen maar functioneren met burgers die ‘actief’, ‘betrokken’ en ‘gemotiveerd’ zijn, eigenschappen die je in hoge mate terugziet bij de ZP-ers (Zelfstandig Professionals) die Seats2Meet frequenteren en volgens Van den Hoff ‘de drijvende krachten zijn in nieuwe waardecreatie’. In #Society30 gaan succesvolle organisaties namelijk consequent met hun klanten of afnemers in gesprek, en dat is alleen zinvol en ‘waarde creërend’ als die klanten of afnemers, punt één, willen spreken en, punt twee, daarbij daadwerkelijk iets te melden hebben!

Mijn stijgende verbazing gaat over het volgende: hoe kan Van den Hoff zo zeker weten dat mensen binnenkort ‘volwassen’ genoeg zijn om hun donkere kant, als een stuk gedragen jas, af te leggen en voortaan vol frisse zin hun zelfgekozen netwerk te bevruchten met hun positieve energie? Willen we niet altijd – als puntje bij paaltje komt – liever ons straatje schoonvegen: klagen over een baas die niet deugt of een ondergeschikte die onze goede ideeën om zeep helpt? Zodat we zelf onbekommerd en vrij van druk kunnen blijven rond dartelen? Kortom, speelt de ‘oude systeemwereld’ niet meesterlijk en onverslaanbaar in op de behoefte van velen aan onkwetsbaarheid en afschuiven richting derden?

Van den Hoff knikt (‘ik onderschat de weerstand niet’), maar denkt juist dat #Society30 in geestelijk opzicht veel meer te bieden heeft dan de industriële ordening die thans nog dominant is. ‘Nu zit je als traditionele werknemer vaak op een plek waar je talent maar half of soms zelf helemaal niet tot z’n recht komt. En ben je overgeleverd aan de willekeur van het systeem, zoals de carrièreplannen van je leidinggevende of de overlevingstactiek van een filiaal richting het hoofdkantoor. Binnen een digitaal netwerk wordt met de snelheid van het licht gescand welke waarde een individuele persoon A of B kan toevoegen, en zal hij of zij onmiddellijk waardering krijgen voor zijn of haar bijdrage. Dat komt ons welzijn, lijkt me, alleen maar ten goede. Hoeveel mensen kennen we niet die soms jaren of zelfs decennia tevergeefs wachten op erkenning?’

“Zo broodnodig is het dat mensen ook zichzelf kietelen en zich eerst met een klein applausje bij zichzelf aanprijzen voordat ze bij anderen aangeprezen kunnen worden.”

De onderwereld komt boven

Fascinerend! Er lijken twee ‘realiteiten’ te bestaan die, ondanks de almaar toenemende informatiestromen, volstrekt langs elkaar heen koersen. De eerste (zichtbare!) realiteit is die van de massamedia: tuk op schandalen, incidenten, emoties, onrust, gezichts- en statusverlies (of –winst). Een wereld die dagelijks hengelt naar de laatste politieke quotes over de laatste gebeurtenissen. Een wereld waaraan lijvige branches van communicatieadviseurs, imagodokters, lobbyisten, opiniepeilers en talkshows zitten vastgekoekt, waar honderden miljoenen zo niet miljarden in omgaan en de pronkzucht welig tiert. Een wereld, ook, die het boek #Society30 hoegenaamd volstrekt heeft genegeerd!

De tweede (onzichtbare) realiteit is die van de groeiende groep kenniswerkers en ZP-ers die, los van publicitaire schommelingen, hun werk doen en, als ware guerilla strijders bijna, door Van den Hoff actief worden aangespoord om zich verre van die eerste realiteit te houden: ‘Organiseer jezelf via de informele netwerken en ga buiten de gevestigde patronen om. Je bent een zelfstandig professional en hebt de bestaande structuren niet nodig om waarde te creëren. (…) Bepaal je eigen speelveld!’

Natuurlijk valt bovenstaande tegenstelling op banale wijze te categoriseren tot showbizz versus nerds, boven- versus onderwereld, uiterlijk versus innerlijk. En natuurlijk kun je makkelijk scoren door te beweren dat er ‘niets nieuws’ onder de zon is: dat de gevestigde orde immers altijd onder vuur heeft gelegen? En, linksom of rechtsom, altijd al is uitgedaagd? Toch toont Van den Hoff in #Society30 mijns inziens overtuigend aan dat de eerste realiteit, tot dusver dominant, aan belang zal inboeten en de tweede aan belang zal winnen. De meest onthutsende conclusie van #Society30 zou wel eens kunnen zijn dat de toekomst niet zozeer op de meest talentrijke individuen zit te wachten, maar op hen die zich het slimste en snelste dienstbaar kunnen maken aan technologie.

Bescheidenheid als wapen? Dienstbaarheid als winnaarsstrategie? Realiteitszin als dé weg naar victorie? Als je deze vragen met ‘ja’ beantwoordt, is glashelder waarom Azië het beste geëquipeerd lijkt voor #Society30. Rambo kan wel inpakken! Over zijn ‘gemiste’ status als BN-er zegt Van den Hoff dan ook nuchter: ‘Natuurlijk zou ik mijn ideeën graag bij een veelbesproken programma als Pauw & Witteman voor het voetlicht brengen. Maar of het effectiever is dan een lezing? Dan echt contact met je publiek? Dat waag ik te betwijfelen.’

Het einde van de politiek: minder mythes en geheimen

Hoezeer zijn visie ook uitdaagt, kenniswerkers zijn boek ook omarmen en het succes van zijn ondernemersloopbaan zijn ideeën ook staaft, een zoveelste bewijs voor de onzichtbaarheid van #Society30 is de Haagse politiek. O ja, er zijn genoeg partijen die flirten met meer diepgewortelde vormen van democratie en inspraak – denk aan D66 -, maar als je vraagt ‘welke partij begrijpt #Society30 en handelt ernaar?’, dan moet Ronald van den Hoff passen, en wel om een zijns inziens eenvoudige reden.

‘Waar komen de meeste politici vandaan? Juist, precies uit de overheidslaag die het meeste nadeel hebben te vrezen bij de strekking van #Society30. Politici willen er, boven alles, toe doen. En daarom regie houden. Dus zie je dat er allerlei cosmetische vormen van participatie en dialoog op touw worden gezet, maar zonder de controle daadwerkelijk uit handen te durven geven. Politici en bestuurders willen nu eenmaal naar bed met het idee dat ze het verschil hebben gemaakt. Dat geven ze niet snel op. En wat is het resultaat van deze poppenkast? Burgers voelen zich niet serieus genomen. En het aanzien van de politiek daalt nóg verder.’

In de blauwdruk van Van den Hoff trekt de overheid zich terug op ‘absolute kerntaken’ (‘denk aan schoon water uit de kraan’), en laat ze de organisatie van onderwijs, gezondheidszorg, woningbouw, sociale zekerheid en ruimtelijke ordening over aan wat hij eerder ‘zelforganisaties’ en ‘cyberdigma’s’ heeft genoemd. Het interessante van deze blauwdruk – en tevens de verklaring waarom Van den Hoff lastig aandacht krijgt vanuit de traditionele media – is dat hij de politiek daarmee verregaand depolitiseert (‘wie is er tegen schoon water uit de kraan?’) en daarmee de toevoerlijn van radio, tv en kranten goeddeels lamlegt, namelijk: de ruzies, de emoties, de schandalen, de achterkamertjes, de geheime deals. De pers lééft van mythes en geheimhouding!!! Kortom, in #Society30 wordt het veel lastiger om de media met brood en spelen te vullen. En de vraag die Van den Hoff impliciet stelt: is dat erg? Word je als mens wellicht niet rijker als voortaan iedereen zijn eigen ‘brood en spelen’ verzorgt?

Hogeropgeleidenparadijs

Een flink deel van de hoger opgeleide bevolking denkt met nostalgie terug aan het Paarse kabinet: het eerste kabinet zonder CDA dat door velen nog steeds een pragmatische signatuur wordt toegedicht. Deze pragmatiek zou bij het effenen van het pad richting #Society30 ogenschijnlijk zeer van pas komen. En toch, als we Van den Hoff moeten geloven, is de politiek zoveel jaren later, van links tot rechts, vrijwel collectief blind voor de onderstroom van kennisdeling en zelforganisatie.

Hoe komt dat?

Welnu, de kredietcrisis heeft het geloof in zelfregulering, matigheid en rationaliteit recentelijk een enorme knauw gegeven. Waar het financieel toezicht heeft zitten slapen, is grootscheeps gebeurd wat te vrezen viel: machtsmisbruik en zelfverrijking. Dat de gevestigde politiek daarop, als reactie, bezig is nieuwe beheersstructuren uit de hoge hoed te toveren mag geen verbazing wekken. Het electoraat eist dat nauwkeurig wordt toegezien op de besteding van belastinggeld: een normale gang van zaken in een democratie.

Maar er is nog een andere tegenkracht, die #Society30 tegenhoudt of op zijn minst vertraagt. Een tegenkracht waar Van den Hoff weinig aandacht aan besteedt en die ook onder de ZP-ers van Seats2Meet vrijwel volledig over het hoofd wordt gezien: de lageropgeleide. De mannen en vrouwen in onze samenleving die geen of onvoldoende ‘skills’ hebben een eigen strategie of informatiebeleid te voeren en, soms gedwongen en soms uit overtuiging, voor een passieve levenswijze kiezen. En dan heb je het niet over een paar procent van de bevolking, maar misschien wel over de meerderheid! Is die klaar voor en heeft die zin in #Society30???

Ex-PvdA-leider Wouter Bos kijkt intussen met zeer gemengde gevoelens terug op de Paarse jaren, waarin ook zijn partij aan de macht was en de kiemen voor het radicale Fortuynisme gezaaid zijn. ‘Misschien,’ zei hij in een interview, ‘zijn we in die tijd te technocratisch geweest en hebben we te veel gedacht dat burgers zelfstandige wezens waren die voortdurend tot rationele beslissingen in staat zijn. Misschien hebben we onze ogen te veel gesloten voor het feit dat veel mensen gewoon, ouderwets, op sleeptouw genomen moeten en willen worden, ook al dwingt dat de overheid tot een paternalistische houding die op veel kritiek stuit.’ En heel misschien, voeg ik er zachtjes aan toe, valt #Society30 ten prooi aan hetzelfde soort – misplaatst? – vertrouwen in het merendeel der burgers.

Want wie je ook tegenkomt bij Seats2Meet: de optie om geen strategie te hebben, geen plannen, geen ambities of geen einddoel, lijkt er onder kenniswerkers niet te bestaan. Wanneer ik het centrum via de lift verlaat en ik, weer beneden, stilletjes invoeg bij de winkelende massa van Hoog Catherijne, voel ik, bijna fysiek, een ‘drukverschil’ tussen de strategische opererende en ‘geïnspireerde’ ZP-ers bij Seats2Meet en de ‘voort dobberende massa’ daarbuiten, die, ogenschijnlijk gestuurd door irrationele impulsen, bij een kraampje of een winkeltje onbekommerd wat geld stuk slaat.

Tot slot

Ik heb geen aanleg voor radicalisme of religieuze overtuigingen. Mij zul je, ook na dit interview, niet op de barricades zien staan voor #Society30. Zelfs de aandrang om mentaliteitsverandering – ter wille van de mondiale doelen – sneller te laten verlopen, voel ik niet. (Ook in afbraak zit schoonheid; geef dat gewoon de tijd.) Het enige dat ik hoop (en voorzie) is dat de wetten van de netwerkmaatschappij geleidelijk aan steeds dieper zullen infiltreren, ook bij de gevestigde machten. En dat de nu nog ‘onzichtbare’ ZP-ers veel meer bepalend zullen worden dan ze nu zijn, waarna het maatschappelijke klimaat meer in evenwicht zal komen en afkoelen.

Tot die tijd zal ik de doodsstrijd van het systeemdenken – denk, als prangend voorbeeld, aan de Publieke Omroep die telkens opnieuw cosmetisch maar niet wezenlijk verandert – met een glimlach gadeslaan en, waar mogelijk, met lichte humor beschrijven.

Hans’ reportage over Seats2Meet is te lezen in het boek ‘Dit is NL’.