Beeld en geluid (her)gebruiken in video: wat mag wel en niet?

Online video is de ‘nieuwe’ wanna-have, of misschien zelfs must-have, voor campagnes en digitale strategiën. Dat is ook niet zo vreemd. Bewegend beeld is immers een krachtig medium, dat door nieuwe technologieën nu laagdrempelig kan worden toegepast. Maar lopen de juridische ontwikkelingen en het auteursrecht ook in de pas? Hoe weet je in de praktijk nou wat wel en niet mag?

Films maken, bewerken, delen en/of gebruiken; nog nooit was het zo eenvoudig. Iedereen is een cameraman en elke telefoon een bewerkingsstudio. Beelden selecteren, filter erover, soundtrack eronder en klaar.

Video verzenden? Geen probleem. Een clip van een paar honderd megabyte is via je 4G-internetverbinding zo op de plaats van bestemming, zoals een kosteloze videosite als YouTube, waar je naar hartenlust uren aan beeld mag opslaan en delen met de wereld. En ook dit delen is tegenwoordig een piece of cake. Met platformen als Vine, Facebook, Meerkat, Instagram en Periscope zijn online video en social media twee handen op één buik.

Grenzen aan de grenzeloosheid

De laagdrempeligheid van online video is juridisch misschien juist een valkuil. Een online omgeving waarin alles kan, wekt de indruk dat ook alles mag. En dat is niet het geval.

De regels voor het gebruik van beeld en geluid zijn streng en de wet heeft de technologische ontwikkelingen zeker niet op de voet gevolgd. Sterker nog, ons auteursrecht dateert van begin vorige eeuw en zegt dus vrij weinig over wat nou wel en wat niet van YouTube gebruikt mag worden. Leuk voor juristen, want die hebben weer wat te discussiëren. Minder fijn voor de praktijk, omdat nergens expliciet staat wat wel en wat niet mag. En omdat ‘iedereen het toch doet’, overtreden mensen vaak onbewust de wet. Hoe zorg je dat je binnen de regels blijf?

Spoiler: helaas is er geen gouden regel. Het blijft afhankelijk van de omstandigheden. Gelukkig zijn er wel richtlijnen en een paar duidelijke no-go’s.

Risico’s liggen op de loer

Ter illustratie een paar fictieve probleemgevallen:

• De Gestreamde Gastspreker. Je hebt een bedrijfsdag langs de A2 met inspirerende gastsprekers. Collega’s gebruiken Periscope om sfeerimpressies te maken voor het online bedrijfskanaal. De spreker is uiteraard netjes betaald. Maar was ook geregeld dat zijn praatje op het internet gebroadcast zou worden?
• De Kattenfilmpjescompilatie. Een kattenvoermerk wil een online compilatie maken van user-generated kattenfilmpjes waarin zijn voer figureert. De filmpjes worden geript van een een niet nader te noemen platform, bewerkt en via het eigen kanaal gecompileerd aangeboden. Wat vinden de ‘kattenfilmpjescineasten’ hiervan? Mag je überhaupt ‘rippen’ van platforms?
• Het Interactieve E-zine. Een HRM-dienstverlener biedt een e-zine met personalised video, met daarin een business case toegesneden op de lead/klant. De agency levert de video’s en voegt op verzoek van de klant geluid toe dat was geproduceerd voor externe trainingen. Was het eigenlijk wel geregeld dat deze speciale muziekproductie ook online voor marketingdoeleinden gebruikt mocht worden?

Deze drie voorbeelden laten zien dat het fout kan gaan. Los van het gedoe dat hierbij komt kijken, is er een wezenlijk kostenrisico, omdat je als inbreukmaker de rechthebbende vaak volledig schadeloos moet stellen – ook voor de advocaatkosten. Wie wel eens per ongeluk een plaatje van een andere site heeft gebruikt, zal weten dat dit tot dreigende sommatiebrieven kan leiden.

Hoewel online video in de dagelijkse praktijk leeft, wordt er in Nederland nog weinig over geprocedeerd. Uitzondering is trouwens de discussie die woedt over embedden. Europa’s hoogste rechter is er al een paar jaar geleden bijgehaald om te beoordelen of embedden inbreuk maakt. Die zaak betrof een online-video-advertorial over waterkwaliteit, die door een gezuiverd-waterleverancier op YouTube was gezet. Een Duitse concurrent dacht ‘grote passen, snel thuis’ en embedde de content op zijn eigen site. “Geen inbreuk”, oordeelde het Hof van Justitie EU. Embedden valt dus in principe niet onder het auteursrecht (helaas: er zijn uitzonderingen van toepassing).

Toestemming is de norm

Maar wanneer geldt het auteursrecht dan wel? Het antwoord begint simpel. Op nagenoeg al het beeld en geluid dat je niet zelf gemaakt hebt, rusten rechten van derden. Dat kunnen componisten (van tekst en muziek) zijn, regisseurs, artiesten, producenten. In principe hebben zij het recht te bepalen wie hun werk wel of niet auteursrechtelijk mag gebruiken. Hieronder valt al het openbaar maken en verveelvoudigen van content, maar dus niet embedden. Toestemming is dus bijna altijd noodzakelijk. Voor het krijgen van toestemming worden afspraken gemaakt die bepalen hoe je het beeld en geluid mag gebruiken.

In de praktijk hebben professionele makers van beeld en geluid hun rechten vaak overgedragen of in beheer gegeven aan bijvoorbeeld platenlabels of collectieve beheersorganisaties, zoals BUMA. Gebruik je hun content, dan krijg je dus te maken met dergelijke organisaties. DM’s sturen aan @Adele met het verzoek of je haar nummers mag gebruiken voor een online video, is dus niet heel erg zinvol. Toestemming kun je vaak krijgen via de sites van de verschillende beheersorganisaties.

Kleine waarschuwing: veel mensen krijgen hierbij een ‘door-de-bomen-het-bos-niet-meer-zien’-gevoel, maar websites als mijnlicentie.nl bieden tot op zekere hoogte uitkomst.

Haal je content van een platform, dan gelden vaak algemene voorwaarden (terms of use) die bepalen wat je met hun content mag doen – zie bijvoorbeeld https://vine.co/terms. Toegegeven: het is soms in nogal lastig leesbaar juridisch jargon geschreven, daar zul je je soms doorheen moeten worstelen. Maar de kernbepalingen zijn meestal wel leesbaar.

Let op, een platform kan jou alleen toestemming geven als zij de content van de rechthebbende hebben gekregen. Je kunt immers geen rechten verlenen die je zelf niet hebt. Ga dus na of de clip door de rechthebbende online is gezet! Dit geldt trouwens ook als je wilt embedden (of zelfs alleen maar wilt linken). Het embedden van illegale content is soms onrechtmatig en op dit moment wordt erover geprocedeerd of dit niet alsnog inbreukmakend kan zijn.

Als de content specifiek voor de business is gemaakt, zoals het voorbeeld hierboven in de ‘Gestreamde Gastspreker’ en het ‘Interactieve E-Zine’, kan toestemming vaak direct met de maker geregeld worden.

Heb je dan altijd toestemming nodig?

De richtlijn ‘toestemming vragen is noodzakelijk’ geldt niet altijd. (Her)gebruik van video kán ook zijn toegestaan. Dat is het geval als sprake is van een exceptie op het auteursrecht; omstandigheden waarbinnen de wet bepaalt dat toestemming niet nodig is. Belangrijke excepties zijn het citaatrecht, parodie en filmen van openbare werken. Last but not least: de vrijheid van meningsuiting kan uitkomst bieden.

Toepassing van deze rechten vergt wel een juridische check; er zitten namelijk nogal wat haken en ogen aan. Zo kun je alleen een beroep doen op het citaatrecht als het gebruik van de content proportioneel is en indien redelijkerwijs mogelijk de naam van de maker en de bron vermeld wordt.

Check of je toestemming hebt

Hoewel de wet is geschreven toen er alleen nog stomme films waren, is hij wel van toepassing op online video en moet je er rekening mee houden. Hoe je dat precies doet, hangt erg af van de omstandigheden: wat maak je, wat gebruik je, hoe gebruik je het? De specifieke regels zullen in de praktijk niet direct op je netvlies staan. Bewustwording is daarom het belangrijkste: ‘Er was iets met regels over content van derde bij of in online video’ en ‘Nee, in principe mag het zonder toestemming niet zomaar’.

Heb je toestemming? Dan is er geen probleem. Heb je geen toestemming? Dan moet je er even goed voor gaan zitten en jezelf afvragen of je alsnog toestemming kunt krijgen, of dat de voorwaarden van de site waar de video staat het gebruik bijvoorbeeld toestaat. Zo niet, dan kan sprake zijn van een exceptie. In beide situaties kan kort sparren met je jurist waarschijnlijk geen kwaad.