Facebook predikt nieuwe wereldorde

“Geschiedenis is het verhaal van hoe we hebben geleerd om samen te leven in steeds grotere aantallen — van stammen tot steden tot naties. […] Vandaag zijn we in de buurt van het nemen van onze volgende stap. […] Vooruitgang vereist nu dat de mensheid niet alleen samenleeft in steden of landen, maar ook als een wereldwijde gemeenschap.” Met deze woorden begint Mark Zuckerberg zijn utopische manifest voor de toekomst, dat leest als een State of the Union.

Uit de manier waarop hij zijn gedachten verwoordt, blijkt dat zijn visie sterk is gebaseerd op het boek Sapiens – een kleine geschiedenis van de mensheid van auteur Yuval Noah Harari. Een boek dat Zuckerberg eerder met zijn boekenclub ‘A Year of Books’ halverwege 2015 had gelezen en besproken.

Voorbij Dunbar’s nummer

In het boek legt Harari uit dat homo sapiens dankzij zijn unieke taal de wereld heeft veroverd. Taal maakt het niet alleen mogelijk om informatie over te dragen over de fysieke wereld om ons heen, maar ook over dingen die enkel en alleen bestaan in onze gedachten. Dit vermogen tot fictie stelt de mens niet alleen in staat om dingen te verzinnen, het stelt ons vooral ook in staat om dat collectief te doen.

Gemeenschappelijke legenden, mythen, goden, religies en symbolen, maar ook het idee van een natie, een bedrijf, een merk of geld geven sapiens het unieke vermogen geven om effectief in grote aantallen samen te werken. Taal is zodoende een mechanisme om de magische grens van Dunbar te doorbreken. Dit theoretische nummer, 150, is een cognitieve limiet die mensen hebben ten aanzien van het aantal individuen waarmee ze een stabiele en sociale relatie kunnen onderhouden. Om deze barrière te slechten hebben we command and control-hiërarchieën zoals stammen, koninkrijken, kerken, staten en bedrijven bedacht.

We leven in een gelaagde realiteit

Volgens Harari is de realiteit waarin mensen leven opgebouwd uit een drietal lagen. De eerste laag is de objectieve realiteit, dit zijn de bomen, rotsen, rivieren en gebouwen om ons heen. De tweede laag is de subjectieve realiteit, deze heeft betrekking op ons gevoelsleven, zoals angst, blijdschap, verdriet en verlangens. De derde laag heet de imaginaire realiteit, dit zijn de creaties van onze collectieve fantasie, zoals geld, goden, naties en concerns.

Dankzij deze derde laag onderscheiden wij ons van de dieren. In de loop van de geschiedenis is de imaginaire realiteit een steeds grotere invloed op de objectieve en subjectieve realiteit gaan uitoefenen. In Homo Deus – een kleine geschiedenis van de toekomst, de opvolger van zijn wereldwijde bestseller Sapiens verwoordt Harari het als volgt:

“Er zijn nog steeds heel veel rivieren in de wereld en de mens wordt nog steeds gemotiveerd door angsten en wensen, maar Jezus Christus, de Franse Republiek en Apple Inc. hebben de rivieren ingedamd en geleerd hoe ze onze diepste angsten en verlangens kunnen bijsturen.”

De volgende stap is een mondiale gemeenschap

Zuckerberg brengt met zijn manifest een nieuw verhaal dat beschrijft hoe we de “volgende stap” (hetgeen volgt op stammen, steden en naties) in de geschiedenis van de mens moeten zetten. Volgens hem is er behoefte aan een nieuw collectief verzinsel – een mondiale gemeenschap – dat de imaginaire realiteiten uit het verleden moet overvleugelen.

Volgens Zuckerberg is deze nieuwe sociale infrastructuur hard nodig om de wereldwijde problemen het hoofd te bieden. Kunstmatige intelligentie is de oplossing om dit mondiale netwerk te creëren en vervolgens ook te besturen. Uiteraard moet Facebook, met zijn meer 1,86 miljard gebruikers, deze nieuwe mondiale gemeenschap worden:

“In tijden als deze, is het belangrijkste dat Facebook kan doen de ontwikkeling van een sociale infrastructuur om mensen de kracht te geven om een wereldwijde gemeenschap te bouwen die werkt voor ons allemaal.”

In een interview met Wired magazine noemt Zuckerberg evangelische megakerk Saddleback als voorbeeld van zo’n wereldwijde gemeenschap. Onder leiding van dominee Rick Warren groeide deze congregatie in slechts een paar jaar tijd uit tot een van de grootste kerken van de Verenigde Staten. Gelovigen kunnen naar een mis in een van de kerken gaan, maar ze kunnen deze ook online volgen. De kerkelijke gemeenschap mixt fysiek en digitaal, is enorm schaalbaar en weet wereldwijd een enorme groep gelovigen te verenigen rondom de belijdenis van hun religie.

Het doet sterk denken aan de ‘phyles’ uit het boek The Diamond Age van sciencefiction schrijver Neal Stephenson. Deze phyles zijn wereldwijde communities die gekenmerkt worden door gemeenschappelijke waarden, dezelfde etnische erfgoed, een gemeenschappelijke religie of andere culturele overeenkomsten. In de extreem geglobaliseerde toekomst van het boek hebben deze netwerken grotendeels het systeem van de landen en staten verdrongen.

Een nieuwe laag

Met de introductie van de computer hebben mensen een nieuwe taal bedacht (de programmeertaal) waarmee naast de objectieve, subjectieve en de imaginaire realiteit een vierde laag – de digitale werkelijkheid – aan ons realiteit wordt toegevoegd. Met deze nieuwe taal, die alleen voor computers bedoeld is, kunnen de machines hun eigen realiteit scheppen waarbinnen ze zelfstandig kunnen handelen. Denk bijvoorbeeld aan hoe Google Translate geheel zelfstandig een eigen taal ontwikkelde om nog efficiënter tussen verschillende talen te kunnen vertalen. De vraag is nu wat de invloed van deze vierde realiteit op de andere werkelijkheden zal hebben?

De vierde revolutie

Met de introductie van deze nieuwe digitale realiteit zien we ook nog iets anders gebeuren. Filosoof Luciano Floridi zegt in zijn boek The Fourth Revolution dat informatietechnologie de vierde grote omwenteling in de geschiedenis van de mens veroorzaakt.

Vele eeuwen lang dachten wij dat we het centrum van het universum waren, tot de theorie van Nicolaas Copernicus dit wereldbeeld verstoorde: de aarde was gewoon een planeet net als alle andere. Ook geloofden we dat wij de kroon op Gods schepping waren, tot de theorie van Charles Darwin roet in het eten gooide: de mens is een toevallig product van de evolutie en in wezen niet anders dan de dieren. Tot aan het begin van vorige eeuw klopten we onszelf op de borst dat we de enige rationele wezens waren, tot de theorie van Sigmund Freud ook aan dit wereldbeeld een eind maakte: met de ontdekking van het onbewuste blijkt dat de mens niet rationeel is, maar wordt geregeerd door onbewuste driften waar hij niet altijd zelf van op de hoogte is.

Als laatste strohalm blijft de illusie over dat wij mensen de enige denkende wezens zijn, totdat het internet of things hier verandering in brengt, alles wordt slim gemaakt: onze auto’s, onze tandenborstels, onze thermostaten et cetera. Wij zijn niet de heersers van het universum, niet van het dierenrijk, niet van onze eigen geest, en nu ontdekken we ook nog eens dat we niet de alleenheerser zijn op het gebied van taal, redeneren, luisteren, voorspellen en analyseren. Waarin onderscheiden wij mensen ons nog van de machines? In welke mate gaan de machines straks ons leven beïnvloeden en zelfs controleren? Is er in de toekomst nog een rol voor de mens weggelegd?

Dataïsme is het nieuwe geloof

In zijn nieuwe boek gaat Harari uitgebreid in op al deze vragen. De grote omwenteling die zich in de 21ste eeuw voltrekt, schrijft Harari, is de ontkoppeling van intelligentie en bewustzijn en het idee dat de mens niet anders is dan een verzameling algoritmen.

Vrije wil is een fictie. De algoritmen van Google en Facebook doorgronden het individu velen malen beter dan het individu zelf kan. Volgens Harari zullen mensen

“zichzelf niet meer beschouwen als autonome wezens die hun leven leiden zoals zij dat willen, maar zullen ze vertrouwd raken met het idee dat ze een verzameling biochemische mechanismen zijn die constant worden gevolgd en geleid door een netwerk van elektronische algoritmen. […] Mensen zullen geen autonome entiteiten meer zijn die worden aangestuurd door de interpretaties van hun verhalende zelf. Ze zullen integrale onderdelen worden van een gigantisch mondiaal netwerk.”

Dit hoeft niet per se nadelig uit te pakken voor de mens, zegt Harari, het is mogelijk dat deze data-gerelateerde beslissingen, zoals het vinden van de juiste baan of levenspartner, het leven van mensen verbeteren. De kans bestaat dat het juist logisch aanvoelt om steeds meer beslissingen en levenskeuzes aan een extern algoritme toe te vertrouwen, omdat dit algoritme ons perfect kent en zich niet vergist. Hiervoor hoeven mensen

“alleen maar het idee op te geven dat mensen individuen zijn en dat ieder mens een vrije wil heeft die bepaalt wat goed is, wat mooi is en wat de zin van het leven is.”

Harari noemt dit nieuwe collectieve geloof met een mooi woord dataïsme.

De Zweedse filosoof Nick Bostrom waarschuwt in zijn boek Superintelligence voor deze volgende stap in onze evolutie. Volgens hem kunnen bedrijven zoals Google en Facebook zodra ze alwetende orakels zijn geworden, best wel eens evolueren tot handelende instanties en uiteindelijk zelfs tot heersers. Het zijn dan niet de computers die worden geprogrammeerd, maar de mensen.

Conclusie

Misschien klinkt bovenstaand verhaal als het scenario van een slechte sciencefiction film, maar uit een studie van Cambridge University blijkt dat slechts 170 Facebooklikes nodig zijn om heel nauwkeurige en juiste conclusies te trekken over iemands persoonlijke leven. De combinatie van big data en kunstmatige intelligentie zorgt ervoor dat we individuen met op maat gemaakte boodschappen kunnen beïnvloeden, microtargeting heet dit.

Zo is het met 95 procent accuraatheid mogelijk om iemands huidskleur te voorspellen, iemands seksuele voorkeur (88 procent accuraat) en iemands politieke voorkeur (85 procent accuraat). Maar ook intelligentie, religieuze achtergrond, alcohol-, sigaretten- en drankgebruik en of iemands ouders gescheiden zijn, kunnen allemaal achterhaald worden. Zo maakt het bedrijf Cambridge Analytica gebruik van microtargeting om de voorkeuren van kiezers te beïnvloeden. Het bedrijf gaat er prat op dat ze dankzij technieken uit de psychometrie erin is geslaagd om Brexit te bewerkstelligen en de presidentsverkiezing in het voordeel van Trump te doen uitslaan.

Hoe nobel de bedoelingen van Mark Zuckerberg ook mogen zijn, er moeten wel degelijk grote vraagtekens bij zijn visie worden gezet. Dit jaar heeft hij zichzelf opgelegd om alle staten van Amerika persoonlijk te bezoeken. Sommigen zien hem als een ideale kandidaat voor het toekomstig presidentschap van de Verenigde Staten. Is het verstandig om hem tot leider van de Westerse wereld te maken wanneer hij zoveel macht onder zijn vingertoppen heeft? Is een democratie dan nog mogelijk?

Bronnen

• Bostrom, Nick, “Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies”, Oxford University Press, July 3, 2014
• Dennet, Daniel, “From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds”, W. W. Norton & Company, February 7, 2017
• Floridi, Luciano, “The Fourth Revolution: How the Infosphere is Reshaping Human Reality”, Oxford University Press, May 17, 2016
• Grassegger, von Hannes en Michael Krogerus, ‘Ich habe nur gezeigt, dass es die Bombe gibt’, Das Magazin, December, 2016
• Harari, Yuval, “Homo Deus – een kleine geschiedenis van de toekomst”, Thomas Rap, Februari 2017
• Harari, Yuval, “Sapiens – een kleine geschiedenis van de mensheid”, Thomas Rap, 2014
• Helbing, Dirk, e.a., “Will Democracy Survive Big Data and Artificial Intelligence?”, Scientific American, February 25, 2017
• Klein, Ezra, “Mark Zuckerberg’s theory of human history”, Vox, February 18, 2017
• Schneider, Nathan, “Dear Mark Zuckerberg: Democracy is not a Facebook focus group”, American Magazine, February 21, 2017
• Zuckerberg, Mark, “Building Global Community”, Facebook, February 16, 2017