Game of Thrones: waarom zijn we er zo gek op?

De psychologie achter hoe we inleven, meeleven en geshockeerd willen worden

Aanstaande zondag gaat seizoen 5 van de HBO-hitserie “Game of Thrones” (GoT) van start in de VS. In Nederland zal deze serie op HBO te zien vanaf maandag 13 april. Zoals in de aanloop naar elk nieuw seizoen zijn de verwachtingen weer hooggespannen: wie zal er sterven, wie zal ons verrassen en vooral: hoe zullen we nu weer geshockeerd worden? Want “shocking content” is onbetwist een van de sterke punten die maakt dat GoT ons raakt.

Waarom zijn we er zo gek op, al dat naakt, geweld en intriges – en met ons miljoenen anderen over de hele wereld? De serie is goed geschreven en zeer mooi gemaakt, maar dat zijn er veel meer vandaag de dag.

Dat is de nieuwe norm voor series, zou je zelfs kunnen stellen. Al kunnen we soms nog vraagtekens zetten bij de kwaliteit van het schrijfwerk, de vorm is filmisch tegenwoordig top-of-the bill, vergelijkbaar met Hollywood blockbuster-producties. GoT voldoet overduidelijk aan de huidige kwaliteitsnorm, of zet misschien wel de standaard daarin.

Daarnaast bezit GoT een aantal kenmerken die ervoor zorgen dat we als kijkers zo uitkijken naar het nieuwe seizoen of de volgende aflevering. Kenmerken waardoor we het verhaal worden ingezogen en onze emotionele beleving bij deze series zoveel hoger is dan bij een gemiddelde andere show. Of enige andere show op dit moment misschien wel.

Er zijn vele redenen waarom mensen media gebruiken, waarom mensen bijvoorbeeld naar films of series kijken. Vanuit de uses & gratifications-theorie over mediagebruik liggen deze in hoofdlijnen op het gebied van:

• cognitie, in geval van informatievergaring zoals nieuws;
• emotie, als stemmingsregelaar – comedy kijken om vrolijker te worden;
• identiteit, om je zelfbeeld te bouwen en onderhouden;
• socializatie, voor aangaan en onderhouden sociale banden, ergens bij te horen;
• ontspanning, voor vermaak of zelfs stressverlichting.

Hieronder drie van de kwaliteiten van GoT gerelateerd aan de uses & gratifications-denklijn, en waarom deze de serie zo uniek maken.

1. Escapisme: een fantastische fantasy

In de categorie van ontspanning uit de u&g-theorie valt ook escapisme – een mentale ‘vlucht’ om te ontsnappen aan de banaliteit van het dagelijks leven. Het fantasy-genre, waarin een andere, mythische wereld wordt verbeeld, geeft ons deze onsnappingsmogelijkheid natuurlijk op een presenteerblaadje. En GoT is de ultieme exponent van het fantasy-genre – een ‘fantastische fantasy’. Er zijn bij mijn weten nog niet eerder series of films geweest met zo’n uitgebreide wereld en zulke gevarieerde verhaallijnen.

Elk draadje kan worden opgevolgd, zowel in tijd, plaats als in emotie, en dat wordt dan ook ruimschoots gedaan. En dit allemaal in prachtige omgevingen, met interessante karakters en zeer mooi gefilmd.

Wellicht denk je: dit geldt niet voor mij. Ik kijk niet om te ontsnappen. Maar zeg eens eerlijk, hoe lekker is het eigenlijk om even helemaal op te gaan in de wereld van Westeros?

2. Onconventioneel: breken met de Hollywood-regels

Zoals we ondertussen allemaal wel weten: GoT is niet van de traditionele ‘happy endings‘. We zijn allemaal opgevoed door Hollywood met standaardformules als “boy meets girl – boy loses girl – boy wins girl back – they live happily ever after“. Bij GoT zijn de standaardformules niet heilig, sterker nog: de makers zijn er duidelijk op uit de heersende conventies aan de middeleeuwse laars te lappen.

Het onderscheid tussen ‘goed’ en ‘kwaad’ is ook niet altijd even helder. In GoT gaat het daar ook niet per se om, de goede ridder heeft ook slechte kanten en de kijker mag deze zien. Belangrijker is de interactie tussen goede en kwade elementen, niet zozeer de vaste stereotypen: volgens de GoT-formule zou een cowboy met een witte hoed ook zo maar iemand in de rug mogen schieten. Wat daar het gevolg van is, dat is waar het bij GoT vooral om draait.

Dit is een van de redenen waarom naast escapisme GoT ook op andere behoeften van mediagebruik inspeelt. Zowel cognitief (denken) als affectief (voelen) worden we telkens uitgedaagd. Deze uitdaging zorgt voor een grote betrokkenheid bij het verhaal en hoe dit zich ontvouwt. Net wanneer je een verhaallijn denkt te hebben doorzien, zet de show je weer op je plaats. Hoofdrolspelers worden ineens gedood, bruiloften ontaarden in slachtpartijen, zelfs ongeboren kinderen worden niet gespaard.

Deze soms onaangename verrassingen zorgen voor een dopamine-shot, een neurotransmitter gerelateerd aan plezier en beloning – populair gezegd: het ‘plezierstofje’. Dit prettige gevoel, of gevoel van beloning, komt door het ervaren van nieuwe en uitdagende dingen. Dit voelt goed, opwindend en betekenisvol. En daarmee is de basis gelegd voor het halsreikend uitkijken naar de volgende aflevering en de volgende ‘shots’.

3. Karakters: goede koningen zijn ook klootzakken

De show is geroemd om veel dingen, maar vooral om de complexiteit en gelaagdheid van de karakters in het verhaal. Ze zijn niet stereotypisch en niets menselijks is hen vreemd. ‘Goede’ personages kunnen vaak verschrikkelijk foute dingen doen. En het omgekeerde komt ook voor, dat een slechterik plotseling gewetenswroeging krijgt. In een eerste reactie denk je: “Wat moet ik daar nu weer mee?”. Dit past duidelijk niet bij je verwachting over hoe in een fictief verhaal iets hoort te verlopen. In het echte leven, daarentegen, komen dit soort situaties natuurlijk juist wel voor.

Dit is een van de redenen waarom onze emotionele investering in GoT-personages zo hoog is. De menselijkheid, de kwetsbaarheid, zelfs van slechteriken. De band die we vormen met de karakters is te zien als een ‘parasociale’ relatie, het voelt alsof we de personages echt kennen, echt weten wat hun drijfveren zijn en wat hun volgende stappen zullen zijn. We leven met ze mee, we willen wraak namens hen en willen misschien een slechterik wel vergeven als het blijkt dat er dingen uit het verleden meespeelden in zijn acties en hij er later spijt van heeft.

Over de hele wereld zitten miljoenen fans klaar, te wachten op aanstaande zondag (of maandag in ons geval). De start van seizoen 5.

In het licht van bovenstaande is dit begrijpelijk. We willen weer in die andere wereld gezogen worden, de wereld van Westeros met al zijn spanning en intriges. We willen weer geboeid en geraakt worden door de persoonlijke ontwikkeling van de karakters en hun emoties mee beleven. En we kunnen niet wachten om te ontdekken op welke manieren we nu weer geshockeerd zullen gaan worden.

Veel kijkplezier!