Humor in organisaties: het moet wel grappig blijven

Veel organisaties gebruiken humor in merkcommunicatie. In reclame is humor bijvoorbeeld een veelgebruikte strategie. In de organisatie zelf valt helaas vaak weinig te lachen. Daar wordt humor vaak juist gezien als improductief of zelfs contraproductief. Het leidt mensen slechts af van het werk, zo is de gedachte. Dat is jammer, betoogt Jean-Louis Barsoux in zijn artikel ‘Why organizations need humor’ in het European Management Journal.

Dit artikel is geschreven door Joost Verhoeven, universitair docent corporate communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Humor biedt leden van een organisatie namelijk een alternatief kanaal om dingen duidelijk te maken. Het helpt medewerkers om op een luchtige manier dingen te zeggen die ze anders moeilijk kunnen uiten. Dit stimuleert de ontwikkeling van een organisatiemerk van binnenuit: het bevordert interne communicatie, met name bottom-up-communicatie, het helpt een organisatie om zichzelf te ontwikkelen en ook om nieuwe ideeën tot wasdom te laten komen. Maar welke grappen kunnen daarbij gebruikt worden?

“Dat is inderdaad bizar!”

Humor is meestal gebaseerd op zogenaamde divergente denkprocessen. Met humor worden tegenstellingen vergroot. Daardoor geeft het vaak een nieuw perspectief op een situatie. Dingen die vanzelfsprekend waren, kunnen in een grap ter discussie worden gesteld. Dingen die serieus werden genomen, kunnen belachelijk worden gemaakt. Het optreden van Barack Obama tijdens het White House Correspondents’ Dinner in 2013 is inmiddels legendarisch. Door zichzelf de maat te nemen – “I’m not the strapping young Muslim socialist I used to be.” – maakte hij in een klap duidelijk wat voor een belachelijk beeld sommige media van hem hadden geschetst. Als hij dit zonder humor duidelijk had proberen te maken, had het ongetwijfeld defensief of bitter geklonken, nu had hij de lachers op zijn hand.

In 2011 maakte hij zijn – toentertijd – politieke tegenstander Donald Trump belachelijk om zijn optreden in het televisieprogramma The Apprentice. “Trump had the difficult decision of who to fire on The Apprentice: Lil John, Meatloaf or Gary Busey? These are the kind of decisions that would keep me up at night.” Door humor te gebruiken, maakt hij als leider een krachtig maar luchtig statement en rekent hij en passant genadeloos af met een tegenstander.

“Geinig…”

In organisaties is het vaak lastig om kritiek te uiten op je leidinggevende. Hiërarchische relaties maken dat niet alles altijd expliciet te bespreken is. Door humor te gebruiken, stellen managers medewerkers op hun gemak en worden zij meer benaderbaar. Anderzijds kunnen medewerkers humor gebruiken om dingen aan de kaak te stellen zonder dat er teveel gewicht aan het issue wordt gegeven. Een geintje heeft vaak een serieuze ondertoon en het mist daardoor zijn uitwerking niet.

“Maar dat is helemaal zo gek nog niet”

Absurde humor kan mensen in een organisatie helpen om zich in te leven in het ondenkbare. Juist omdat het situaties belachelijk maakt, bevestigt humor de bestaande normen en helpt het groepen om beter te functioneren. Maar heel soms kan een organisatie erachter komen dat iets dat op het eerste gezicht bizar lijkt, helemaal zo gek nog niet is. Het kan ook de bestaande denkkaders verruimen en organisaties stimuleren om te innoveren. Soms ga je door een grap de situatie in een organisatie anders zien en blijkt dat iets dat humoristisch bedoeld was eigenlijk heel bruikbaar is. “Maar dan kunnen we net zo goed helemaal ophouden met…” Dat ophouden is soms helemaal zo gek nog niet, maar wordt pas bespreekbaar nadat het voor de grap is geopperd. Organisatieverandering kan beginnen met een grap, omdat die grap mensen bewust maakt van denkkaders en die direct op grappige wijze ter discussie stelt.

“Het is me allemaal wat”

Tot slot kan een grap mensen helpen om te gaan met onzekerheid, spanning, woede of frustratie. Humor kan soms niets aan een situatie veranderen, maar is wel een middel om situaties het hoofd te bieden: een coping-strategie. Het maakt situaties voor medewerkers komisch, lichter en daardoor ook draaglijk: als je het niet kan veranderen, maak het belachelijk!

Conclusie

De positieve effecten van humor kennen één belangrijke voorwaarde: goede smaak. Het gebruik van humor kent risico’s: spot wordt al gauw cynisme en plagen wordt al gauw pesten. Kortom, het moet wel grappig blijven.

Wanneer we niet alleen vanuit het oogpunt van efficiency naar organisaties kijken, maar deze als innoverende sociale systemen beschouwen, dan pas zien we hoe humor een bijdrage kan leveren aan het succes van een organisatie. Een organisatie-identiteit kent zijn grenzen: wie ben je als organisatie en wie ben je niet? Wat is acceptabel in een organisatie en wat is niet acceptabel? Wat is ‘normaal’ en wat is abnormaal? Humor kan een organisatie helpen beter te begrijpen wie ze is, maar dus ook wie ze niet is. Door in een grap de grenzen van het normale of het gangbare in een organisatie te overtreden, maak je duidelijk waar de grenzen liggen in een organisatie. Omdat het op een lollige manier gebeurt, is het relatief veilig. Je kunt je er immers altijd op beroepen dat het maar een dolletje was. Juist door te experimenteren met de grenzen van een identiteit, bevestig je deze of ontwikkel je haar. Bovendien kan humor mensen binden. Wanneer mensen samenwerken, wordt humor al snel een smeermiddel. Ik wens u allen veel humor toe!

Het volledige artikel van Barsoux is getiteld ‘Why organisations need humour’ en verscheen in het European Management Journal (1996), volume 14(5), pp. 500-508. Dit artikel vindt u hier (betaald).

Credits afbeelding: Don LaVange (CC)