Maken we de deeleconomie romantischer dan zij is?

3 september 2014, 13:00

Vandaag kopte nrc.next op de pakkende voorpagina: “Deeleconomie = steeleconomie”. In het stuk (betaalmuur; ook betaald leesbaar via Blendle) gaat schrijver en ex-nrc.next-columnist Arjen van Veelen in op de idealistische schijn die rondom de deeleconomie hangt en de vette strijkstok van partijen als Airbnb en Uber. Tijd voor een verdieping.

Reputatie en vertrouwen

Arjen kijkt terug op zijn studententijd, waarin hij als lifter langs de weg stond en genoot van “het blinde vertrouwen waarmee je in de auto stapte van een volstrekt onbekende. Iemand die best een zuivere ziel kon zijn, maar even goed een seriemoordenaar”. Nadat hij als een van de laatste gebruikers het carpooltijdperk heeft afgesloten, gaat hij verder op de sinds vorig jaar opkomende meerijdplatformen als Lyft en UberPOP.

De voordelen van dit soort nieuwe initiatieven zijn ook niet aan hem voorbijgegaan: “Aldus maakte technologische innovatie een einde aan de belangrijkste nadelen van het liften (wachttijd, kans op psychopaten), en tegelijk blijven de voordelen intact (vrienden maken, diepe gesprekken voeren, geloof in de mensheid krijgen, enzovoorts).” Welkom in de platformeconomie.

Dat hij ‘ridesharing’ – waarbij je meelift met een rit die toch al gereden wordt – en meer taxi-achtige initiatieven – waarbij een rit wordt gemaakt die anders niet zou worden gemaakt – door elkaar haalt, is hem vergeven. Voor de duidelijkheid: Uber(POP) en Lyft behoren tot die laatste categorie. Maar uiteindelijk gaat het om innovatie in mobiliteit en dat is de paraplu die hier boven hoort.

Dat vertrouwen en reputatie hier een belangrijke rol in spelen, dat is duidelijk. Via een platform kom je in contact met een voor jou wildvreemde. Hoe meer je van diegene weet, hoe groter het gevoel van zekerheid. Waar de grens met schenden van privacy ligt, dat is een andere discussie.

Geforceerd theater

Het Amerikaanse Lyft is een van de initiatieven, liefkozend ‘liftbedrijfjes’ genoemd, die in het artikel voorbijkomen. Arjen: “De filosofie van Lyft is dat de chauffeur en de klant elkaars beste vrienden zijn (slogan: “Your friend with a car“). Bij die filosofie hoort dat de klant, pardon, vriend, naast de chauffeur plaatsneemt, en niet achterin gaat zitten. Chauffeurs van Lyft, las ik vorige week in een reportage in deze krant, plakken een vrolijke, roze hipstersnor op hun auto als herkenning. En ze worden getraind om hun ‘vrienden’ te begroeten met “een joviale ‘fist bump’”.

De ‘pink moustache’ van Lyft – bron afbeelding: Wikipedia (CC)

“Geforceerd theater” noemt hij dit fenomeen later. Anderen zouden dit scharen onder de noemer marketing en het creëren van een experience. Let wel op: dit betreft een Amerikaans voorbeeld. Wij nuchtere Nederlanders staan over het algemeen niet te springen om dit soort ‘Disneyfications’ van de samenleving. Dit zou in Nederland dan ook nooit werken. Dat is op zich ook geen probleem: voor iedere land kies je een eigen strategie die past bij de geldende cultuur. Think global, act local.

Idealen versus commercie

In de deeleconomie zie ik een duidelijke tweedelig tussen idealen en commercie. Enerzijds heb je de Airbnb’s en Ubers van deze wereld. Anderzijds de meer ideële platformen als thuisafgehaald.nl en Couchsurfing. Arjen is helder in zijn stuk: “Echte technologische vernieuwing zou zijn als de ‘middle man’ wordt overgeslagen. Maar bij Uber en Airbnb blijft juist veel geld aan de strijkstok hangen van de derde partij. Dat maakt ze eerder ouderwets dan vernieuwend.”

Hoe werkt Uber? – bron afbeelding: collaborative-economy.com (klik op de afbeelding voor een grote weergave)

In de kern heeft hij natuurlijk gelijk; het verdienmodel van eerder genoemde initiatieven is weinig vernieuwend en ja, er moet flink geld verdiend worden om de honderden miljoenen dollars in venture capital terug te verdienen. Maar de vraag is: is dat erg? Het is natuurlijk hartstikke mooi als je vanuit je idealen leeft, maar onder de streep moet je wel de huur van je huis, de boodschappen en de kinderopvang kunnen betalen. Op het moment dat je aan jouw idealen geen duurzame inkomstenstroom kunt verbinden, dan ben je op lange termijn ook niet in staat om jouw idealen na te leven.

Conclusie

Als fervent deeleconomiegebruiker huur ik een auto via SnappCar, neem ik lifters mee via BlaBlaCar, leen ik mijn camerastatief uit via Peerby en huur ik een appartement in Kopenhagen via Airbnb. Ik leer nieuwe mensen kennen, heb via een paar apps toegang tot oneindig veel resources (als de zon schijnt, heb ik binnen no-time een boot of een cabrio) en haal waarde uit middelen die anders toch stof staan te happen. Als believer in – en ambassadeur van – de deeleconomie zie ik enorm veel voordelen en kansen.

De lifters die ik via BlaBlaCar meenam naar Parijs – bron afbeelding: Instagram

Toch is het belangrijk om middenin het hallelujagezang ook kritisch te blijven. En juist daarom is het goed om zowel kritisch als nuchter naar de voor- als tegengeluiden in de media te blijven luisteren.

Om de deeleconomie voor de lange termijn tot een succes te maken, zijn een verdienmodel en een goede onlinereputatietool absoute vereisten. De vragen hoeveel er verdiend moet worden en of een reputatie binnen 5 sterren is te vangen, die zal de toekomst moeten beantwoorden. Maar dat de deeleconomie de romantische, knuffelbare ‘feel good’-periode voorbij is, moge duidelijk zijn. Laten we deze dan ook zo gaan behandelen.

Martijn Arets
onderzoeker en ondernemer bij Professional Outsider Consultancy

Martijn Arets is internationaal expert op het gebied van schaalbare online platformen als Airbnb (deeleconomie), Kickstarter (crowdfunding) en Uber (‘gig’ economy). Hij interviewde ruim 400 ondernemers en experts in 13 landen over deze ontwikkelingen. Zijn duidingen, analyses en gedachten deelt hij door het publiceren van artikelen, video's en boeken. En door het geven van presentaties op (internationale) congressen en advies aan publieke en private organisaties die deze 'nieuwe' wereld willen begrijpen en betreden. Martijn schreef eerder het boek ‘Brand Expedition, een reis langs de 20 meest inspirerende Europese merken’, 'Crowdfunding, de hype voorbij' en 'Crowdfunding voor Dummies. In 2020 kwam zijn nieuwste boek 'Platformrevolutie - Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven" uit. Hij werd in 2011 door Sprout verkozen tot de ‘beste ondernemer van het jaar’ en vertegenwoordigd Nederland als een van de ’40 Young Potential European Leaders under 40’.

Categorie
Tags

15 Reacties

    bramkoster

    Ik denk eerlijk gezegd dat de naamgeving een flink deel van het probleem is. “Deeleconomie” suggereert dat er sprake is van onderlinge, onderhandse uitwisseling van diensten en het gebruik van producten.

    Daarom vind ik de term platformeconomie ook veel helderder en eerlijker. Er zit vast een klein verschil tussen die twee, maar de platformeconomie geeft veel beter weer waar het om gaat: het bouwen van de dienst waarop partijen samenkomen.


    3 september 2014 om 14:38
    harmenvs

    Leuk geschreven, helder en to-the-point verhaal, Martijn. Zoals we dat van je gewend zijn 😉

    Het is de verantwoordelijkheid van de journalistiek om alle betrokkenen scherp te houden. Vanuit shareNL juichen we kritiek dan ook toe. Ook zien we een noodzaak voor meer dialoog tussen, en meer kennis voor, eenieder die met de deeleconomie te maken heeft. De kansen op het gebied van sociale cohesie, economische zelfredzaamheid en duurzaamheid die de deeleconomie biedt zijn te mooi om overschaduwd te worden door de doembeelden van haar excessen. Wij geloven dat we als samenleving de kansen die de deeleconomie biedt het beste kunnen benutten door vanuit een objectieve rol, samenwerking te faciliteren tussen alle betrokkenen.

    De opkomst van de deeleconomie is onomkeerbaar. De uitdaging voor ons allemaal is om de deeleconomie niet overhaast volwassen te laten worden, haar diversiteit te omarmen, haar zoveel mogelijk vrijheid te gunnen en als het nodig is af en toe een grens stellen.


    3 september 2014 om 18:39
    Martijn Arets

    @Bram: de discussie over de naamgeving wordt momenteel wereldwijd gevoerd. Uitdaging is dat veel organisaties en losse experts zich enkele jaren geleden hebben vastgelegd aan een bepaalde term: collaborative consumption, sharing economy, collaborative economy, etc. Deeleconomie pakt wanneer je de nadruk legt op economie in de breedste zin van het woord een flink deel van de lading, net als platform economie. Alleen is de laatste wel weer heel erg breed. Met Crowd Expedition de keuze gemaakt om te gaan voor de Collaborative Economy; de paraplu boven stromingen als crowdfunding, crowdsourcing, makersmovement en de deeleconomie. Waar het heen gaat? Dat zal nog wel even op zich laten wachten.

    @Jurriaan: Dank voor het reclameblok 😉 Overhaaste conclusies is helaas te veel van deze tijd. Niemand weet nog het antwoord. En dat maakt deze tijd juist zo leuk en interessant.

    @Harmen: Dank voor je mooie en goede betoog. Helaas pakt de journalistiek de rol van ‘scherp houden’ naar mijn mening erg slecht op. Veelal halleluja verhalen en een stuk als vandaag in de NRC daar druipt het sarcasme vanaf. Interessante column, maar niet als journalistiek hoofdartikel van een krant. Gelukkig zijn er intussen genoeg partijen bezig om deze rol wél serieus op te pakken. Waar het crowdfunding in 2011/2012 is gelukt om de hype te overleven zal dit de deeleconomie vast ook lukken. Want, zoals je zegt, is het onomkeerbaar.


    3 september 2014 om 19:21
    Bart van der Kooi

    Ik heb deze zomer via Airbnb door Europa gereisd, en alleen maar positieve ervaringen. Dat een percentage van de fee aan Airbnb betaald wordt, vind ik alleen maar logisch. Dat heeft niets met de welbekende ‘strijkstok’ te maken: het negatieve luchtje dat daar aan hangt, heeft meer met te veel verdienende bestuurders te maken.

    Dat Arjan van NRC dat zo stelt, is een beetje kortzichtig. Idealen uitdragen op grote schaal kan niet gratis.


    4 september 2014 om 06:23
    Sjors van Leeuwen

    De term ‘deeleconomie’ dekt de brede lading aan initiatieven al lang niet meer. Het is gewoon ‘economie’ geworden, met nieuwe innovatieve businessmodellen (AirBnB, SnappCar, Uber, Thuisafgehaald) met veelal oude verdienmodellen (makelaar, abonnementen, reclame). Idealistische initiatiefnemers kiezen snel voor vertrouwde verdienmodellen om te overleven. En bij succes worden ze als snel gekaapt door grote partijen uit de oude economie die het als extra verkoopkanaal zien. Hotelketens zitten op AirBnB en taxischauffers werken voor zowel de taxicentrale als Uber. De grote groep gebruikers/afnemers, op een paar idealisten na, gebruiken de diensten omdat het ze voordeel biedt. Zo ziet Martijn als voordeel: nieuwe mensen kennen, toegang tot oneindig recources en snelheid van beschikbaarheid. Dat is een bekend verschijnsel: mensen zeggen dat ze iets kopen of gebruiken uit idealistische overwegingen (delen, duurzaamheid, milieu, etc.), maar ze kopen het vanwege het voordeel: de korting, subsidie (elektrisch rijden), tegen gaan verspilling (lenen), etc. ‘Sharing’ initiatieven hebben alleen kans op overleven als ze de gebruiker/koper relevant voordeel biedt. Van idealisme alleen kunnen maar weinig bedrijven leven. Kortom, het heeft niet of nauwelijks (meer) te maken met idealen, het draait zoals vanouds om commercie.


    9 september 2014 om 05:51
    Johan Trip

    @Martijn, een goede reactie op het stuk van Arjan in NRC.

    @Sjors, Ik denk dat er weinig mis is met de terminologie. Ik denk dat de hype rond de “deeleconomie” spreekt van een hoop dat er meer is dan winstmaximalisatie. Dat er verbinding mogelijk is zonder dat daar een (financiële) transactie aan te pas hoeft te komen.

    En in de discussies van de afgelopen weken zie je de teleurstelling doorschemeren van de ontdekking dat het toch om het grote geld gaat.

    Toch is het deze ondertoon van de deeleconomie die maakt dat de trend zal doorzetten en we een serieus alternatief krijgen voor de eenzijdige consumptie economie. Ik teken in elk geval voor de “deeleconomie”.


    9 september 2014 om 09:00
    Marieke Hart

    @Martijn, goed stuk. Ik ben met je eens dat het goed is dat er naast alle applaus over de deeleconomie ook kritische stukken verschijnen. Houdt ons scherp. Ook eens over de enorme verscheidenheid van de verschillende platformen in de deeleconomie. In het NRC stuk lijken de beelden van Uber en AirBnB te overheersen. Daarom herken ik Thuisafgehaald er ook niet echt in. Zolang we als oprichters nog altijd meer tijd en geld in ons platform stoppen dan we eruit halen, is van een strijkstok niet bepaald sprake. Wij hebben er bewust voor gekozen om Thuisafgehaald als sociale onderneming te runnen, geen venture capital aan te nemen en onze maatschappelijke meerwaarde voorop te stellen.

    @Sjors, Ik ben het met veel van je punten eens. Natuurlijk moet je als platform meerwaarde bieden aan je gebruikers, anders gebruiken mensen het niet. En voor veel van onze afhalers speelt gemak inderdaad een grote rol in de motivatie. En voor thuiskoks is die paar euro die ze vragen per maaltijd belangrijk. Maar thuiskoks starten vanuit een passie voor koken. En in dezelfde adem noemen ze motieven als mensen leren kennen, een ander blij willen maken, verspilling willen tegengaan. Wij hebben sinds kort ook Bijzonder Thuisafgehaald, waarbij we thuiskoks koppelen aan oudere of kwetsbare buurtgenoten die extra ondersteuning nodig hebben. 90% van onze thuiskoks staat daarvoor open en wil de maaltijd dan ook wel even brengen. Zonder vergoeding of iets. Dat vind ik inspirerend om te zien.

    Ik ben het dan ook fundamenteel oneens met je conclusie dat het zoals vanouds over commercie gaat. Nog los van de motieven van deelnemers, is het maatschappelijk effect overweldigend. Mensen die elkaar inde buurt weer weten te vinden, en voor elkaar klaar staan. Vriendschappen die ontstaan. Ouderen die weer gezond kunnen eten. Mensen zonder baan die zich nu meer waardevol voelen omdat ze wat kunnen bijdragen. Een afname van verspilling (bij ons voedsel, maar dat geldt ook voor spullen of stilstaande auto’s). Met het veranderen van consumentenpatronen, kunnen op termijn ook productiemethoden veranderen. Producten die gemaakt worden voor veelvuldig (gedeeld) gebruik, worden namelijk veel duurzamer ontworpen. En dat is met een aanstaande grondstoffenschaarste nogal waardevol. Dat alles bij elkaar opgeteld lijkt mij de ‘deeleconomie’ dan ook aanzienlijk aantrekkelijker dan de anonieme massaconsumptie van de afgelopen decennia. In mijn beleving gaat het om veel meer dan commercie als vanouds.

    Dat eigen belang en idealen bij de deeleconomie zo dicht bij elkaar liggen, vind ik juist enorm positief. Ik heb jaren gewerkt op het terrein van mondiaal burgerschap en daar liepen we er altijd tegenaan hoe moeilijk het is mensen te motiveren zich in te zetten voor een betere wereld, omdat het ver van ze af stond. Nu kunnen mensen anders consumeren, wat voor hunzelf allerlei voordelen heeft, en dan ook nog de wereld socialer en duurzamer maakt. Ik vind dat een grote WinWin.


    9 september 2014 om 20:20
    Martijn Arets

    @all; dank voor jullie reacties en input! Tof om te zien hoe de discussie ontstaat. Want die is nodig om de juiste stappen te kunnen maken.

    @Sjors

    Alhoewel ik zelf eerst sceptisch keek naar bestaande aanbieders die hun kamers via Airbnb gingen aanbieden kijk ik hier nu anders tegenaan. De deeleconomie (en zeker de puur commerciële tak) geeft de gebruiker extra keuze opties. Op het moment dat de keuze vanuit de aanbieders in de deeleconomie alleen binnen de deeleconomie vallen, laat je een belangrijke kans liggen. Als voorbeeld wil ik het Engelse ‘JustPark’ (voormalig PartAtMyHouse) aanhalen. Een platform met app waarop je jouw privé parkeerplaats aan kunt bieden tegen een vergoeding. Onlangs hebben zij hun platform ook opengesteld voor bestaande parkeergarages. Waarom? Omdat ik als gebruiker de keuze wil hebben. Wil ik vlak bij, om de hoek, geen gedoe en ben ik bereid daar flink voor te betalen? Prima: dan ga ik naar een Qpark. Heb ik iets meer tijd, ben ik bereid om wat verder te lopen, even te wachten op de aanbieder die de garage open moet doen? Dan via een deeleconomie oplossing. Maar die keuze, die ligt bij de gebruiker.

    Wat Bram hier boven ook zegt: uiteindelijk ga je alleen overleven wanneer je zorgt voor een relevant voordeel en waarde toevoegt voor alle betrokken partijen. Uber biedt voor mij als gebruiker enorme waarde toe op het gebied van o.a. gebruik, veiligheid, betaalgemak, service. Dat zij hier geld mee verdienen, dat vindt ik prima. Of ook de chauffeurs op lange termijn waarde halen uit dit model, dat zal de toekomst moeten uitwijzen.

    Wat betreft motivatiefactoren: de enige manier om hier echt achter te komen is door te DOEN. Ik ben sinds een half jaar vrij regelmatig gebruik gaan maken van deeleconomie initiatieven. Om het zelf te ervaren en om de ervaringen van de gebruikers te ontdekken. Hierin heb ik gemerkt dat in mijn geval het sociale aspect zwaar meetelt. Het werkt echt. Waar ik benieuwd naar ben en waar we hopelijk nog een keer een onderzoekje naar gaan doen is de vraag op basis van welke motivatiefactoren mensen de eerste keer meedoen en op basis van welke factoren zij de vervolgkeren meedoen. Ik gebruikte BlaBlaCar de eerste keer om de benzinekosten te dekken, maar de keren daarna vooral om interessante gesprekken te hebben tijdens een lange rit.

    @Johan

    Met het woord deeleconomie an zich is niets mis, met de manier waarop wij het lezen wel. Veel mensen associëren het woord ‘economie’ met ‘geld’. Wanneer je het woord ‘economie’ als ‘waarde’ ziet, dan ga je het potentieel er van zien. Waarde in de vorm van goed gevoel, sociaal, referentie, netwerk, exposure, kennis en ja, ook geld. Wanneer je daarnaast het woord ‘delen’ niet leest als ‘delen zonder geld’, maar als delen met een verzameling van waarden, dan kom je een heel eind.

    En wat betreft de teleurstelling van het grote geld: dit is slechts voor een enkeling het geval. En zie het positief: al jaren proberen initiatieven de taximarkt open te breken, zonder resultaat. Nu is er een speler met de lange adem, de belangen en de diepe zakken om deze strijd te kunnen winnen. De grote voorbeelden waar het om het grote geld draait maken de weg vrij voor de rest. En daar kunnen we eigenlijk alleen maar heel blij mee zijn.

    @Marieke

    Dank voor je reactie en mooie voorbeeld.

    Ik vind dat Thuisafgehaald.nl een prachtig voorbeeld is van hoe je door slim (of ‘toevallig’, dat maakt niet uit en is misschien wel juist mooier) in te spelen op een juiste combinatie van waarde en motivatiefactoren dingen kunt bereiken die je anders nooit had kunnen bereiken. Uiteindelijk moeten we eens leren dat geld niet een doel, maar een middel is. EEN middel. E dat de keuze aan jou is.


    10 september 2014 om 06:39
    Martijn Arets

    @Sjors: interessante aanvulling, dank!


    23 september 2014 om 15:52
    Jaap

    Het zou pas vernieuwing zijn wanneer de chauffeurs eigenaar zouden zijn van de app. Zo lang een paar grijze pakken zich verschuilen achter de spreadsheets is het gewoon ouderwets, 19e eeuwse uitbuiting.


    14 oktober 2014 om 13:44
    Sjors van Leeuwen

    Voor wat het waard is: uit een onlangs uitgevoerde pilot-evaluatie van Accenture m.b.t. UberPOP in Amsterdam (1000 ritten) blijkt dat het financiele aspect voor 78% van de deelnemende chauffeurs de grootste beweegreden is om chauffeur te worden. Het aantal milieuvriendelijke ‘meerijd’ ritten was nihil, het waren allemaal ‘extra’ taxiritten. Gebruikers waren vooral ‘early adopters’, veelal jonge en hoger opgeleide mannen.


    25 oktober 2014 om 10:16

Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!