Met verhalen bouw je aan succesvol leiderschap

Een hond uitlaten is net zo goed als gymnastiek

Als bestuurder wil je jouw visie begrijpelijk overbrengen zodat mensen horen en begrijpen wat je bedoelt. Als communicatieadviseur wil je dat jouw organisatie een onuitwisbare indruk maakt waarover gesproken wordt. Als manager wil je weten hoe je mensen meekrijgt en welke factoren een katalyserende rol kunnen spelen in een veranderingsproces. Als coach wil je weten hoe je mensen en teams aanprekend en op eigen vermogen kunt laten groeien. Verhalen kunnen in het werk van bestuurders, adviseurs, managers en coaches een grote rol spelen. Mijn blogserie gaat over meerdere aspecten van verhalen vertellen.

Echte leiders hebben een goed verhaal

Wie als leider mensen wil raken, heeft een verhaal nodig. Een verhaal met een glasheldere visie, een concrete vertaling van die visie én persoonlijke bouwstenen. Iedereen kan zo’n verhaal vertellen met de juiste storytellingtechnieken. In dit eerste deel staan verhalen rond leiderschap centraal, waarbij ik me baseer op het boek ‘Echte leiders hebben een goed verhaal’ van Astrid Schutte.

Een tiental jaren geleden vroeg ik Hans Becker, toen directeur van twaalf verzorgings- en verpleeghuizen van Humanitas in Rotterdam, of hij zijn visie op zorg wilde presenteren tijdens een intern symposium voor de medewerkers van een negental fuserende ouderenzorginstellingen. De reden waarom deze visie mij is bijgebleven, maar zeer waarschijnlijk ook bij iedereen die daar aanwezig was, is omdat Hans zijn visie verhelderde vanuit meerdere verhalen.

Jouw vertellersverhaal wekt vertrouwen

Als start introduceerde Hans Becker zich met behulp van zijn vertellersverhaal. Volgens Astrid Schutte moet je als leider vertrouwen wekken door wat van jezelf te laten zien. Dat doe je met een vertellersverhaal. Hans vertelde zijn toehoorders dat hij na een zwaar ongeluk verpleegd wilde worden in een van zijn ‘eigen’ verpleeghuizen. Daarmee maakte hij kennis met ‘zijn eigen zorg’. Doordat dit hem allerminst beviel, ontwikkelde hij daar zijn visie op zorg. Volgens Hans “is er geen sprake van te weinig zorg in Nederland, maar van teveel zorg”.

In beeldende bewoordingen hekelde Hans zijn kamer in het verpleeghuis: “Alles is er wit. En je ligt de hele dag op je rug naar het witte plafond te turen. Een plafond met zo’n zwarte rand langs het plafond – net een rouwkaart.” “En het is jouw kamer helemaal niet”, fulmineerde Hans, “iedereen loopt er de hele dag zomaar binnen zonder te kloppen.” En toen Hans na zes weken zijn bed weer uit mocht, moest hij weer opnieuw leren lopen. “Spieren die je niet gebruikt, verliezen hun kracht” was de les die Hans hieruit leerde.

Jouw visieverhaal maakt het concreet

Op basis van deze drie punten gooide Hans Becker het roer om. Zijn huizen moesten bij gaan dragen aan het geluk van de bewoners: gezelliger, persoonlijker en actiever. Zijn visie op zorg vertelt hij met zijn visieverhaal. Een verhaal dat hij krachtig neerzet met illustratiebruggen, metafoorbruggen en verhaalbruggen: bruggetjes naar zijn toehoorders waardoor zij hem begrijpen.

Illustratiebrug: hondje net zo gezond als gymnastiek

Hans hield de zaal voor dat het in de ouderenzorg niet mogelijk is om je huisdier mee te nemen als je in een woonzorgcomplex komt te wonen. “Wel je kanariepiet natuurlijk, maar zeker geen honden of katten: dat geeft teveel troep”. Met een toneelstukje liet Hans zien in hoeverre het de senioren tijdens de fysiotherapie lukt om hun vingertoppen naar hun tenen te bewegen: nét zo ver als nodig is om een hond een koekje aan te bieden of te aaien.

Zo’n beeld vergeet je nooit meer. En volgens Hans konden de fysiotherapeuten dus naar huis en mochten de cliënten van Humanitas gewoon hun huisdier mee op de kamer nemen. Bewoners van de Humanitascomplexen hadden weinig moeite om dit voordeel te begrijpen en omarmden de visie van hun directeur. “Dat scheelt een hoop motivatie om meer te bewegen”, volgens Hans, want zelfs als regent gaan de bewoners wandelen omdat hun hond natuurlijk wel uitgelaten moet worden.

Metafoorbrug: zorg met je handen op de rug

En Hans ging verder: “Er is niet te weinig zorg, we zorgen teveel! Het lijkt of je goed voor je cliënten zorgt als je bijvoorbeeld voor hen een kopje koffie inschenkt. Maar dat is niet zo. Je pakt ze eigenlijk iets af. Cliënten moeten zo veel mogelijk zelf blijven doen, zodat ze actief blijven.” Spieren die je niet gebruikt degenereren. Hans had het aan den lijve ondervonden. Hij gebruikt de metafoorbrug om zijn visieverhaal kracht bij te zetten: “We moeten voortaan zorgen met de handen op de rug”. Een uitspraak die in heel zorg-Nederland, ook na tien jaar nog, veel gehoord is.

Verhalenbrug: stoute Hans

Hans wil ver gaan om zijn visie te realiseren. Liefst over de grenzen van wat in Nederland nog mag en kan. Alles voor het geluk van zijn cliënten. Met een verhalenbrug laat hij zien hoe ‘stout’ hij wel niet is. Hij vertelt over een vrouw die in een gloednieuw appartement een schroefoog in haar slaapkamerdeur wilde laten schroeven, zodat ze die met een touw kon bedienen. Een nieuwe deur vernielen? Dat mocht zomaar niet.

Daar dacht Hans anders over. “Wij zijn niet in de business van onbeschadigde deuren, maar in de business van geluk. Iedereen moet zo’n haak in zijn deur.” Met dit standpunt kwam er veel creativiteit en innovatiepotentie bij cliënten, familie en vrijwilligers los. Precies wat Hans wilde. Hij wilde ervoor zorgen dat mensen voor zichzelf en voor elkaar kunnen zorgen.

Jouw verklaringsverhaal houdt overeind

En natuurlijk blijft zo’n uitgesproken visie niet onopgemerkt, waarbij Hans Becker ook wel wat tegengas kon verwachten. Volgens Astrid Schutte moet je dus wel je verklaringsverhaal gereed hebben. Een verklaringsverhaal vertel je in reactie op vragen en kritiek. Hans Becker stond niet alleen bekend vanwege het geluk dat hij zijn bewoners bracht, maar ook van het geluk dat hemzelf ten deel viel.

Ik herinner me dat hij bij het begin van een van de besprekingen vertelde dat hij zojuist afspraken had gemaakt voor het realiseren van nieuwbouw voor Humanitas. Daar paste volgens Hans champagne bij die acuut en met onverwacht veel routine ingeschonken werd. Die gewoonte was meer mensen opgevallen. Hans werd op zijn champagneconsumptie publiekelijk aangesproken. Zijn weerwoord, zijn verklaringsverhaal, was dat hij de flessen met honderden tegelijk inkocht voor een luttel bedrag.

Inderdaad gebruikte hij veel flessen voor eigen consumptie, maar het leeuwendeel werd met prachtige winst verkocht in de restaurants binnen de woonzorgcomplexen. De flessen vonden gretig aftrek bij de familie van de bewoners die er hun bezoek op zondag extra luister mee bij konden zetten. Dus de champagne van Hans droeg zo ook bij aan het hogere doel: geluk voor de bewoners. De kritiek was hiermee afdoende verklaard.

Epiloog

Wat moet je over jezelf vertellen om je visie voor het voetlicht te krijgen? Met deze verhalen van Hans Becker is de theorie van Astrid Schutte die hoort bij leiderschap over de verhalentypologie (vertellersverhaal, visieverhaal en verklaringsverhaal) en de verhalenvormen (illustratiebrug, metafoorbrug en verhalenbrug) in één voorbeeld toegelicht. Hier kun je als leider mee vooruit. Wat bovendien nog kan helpen, is de narratieve structuur in je verhalen te versterken. Over de structuur van verhalen die je boodschap versterken vertel ik meer in deel 2, ‘Hoe bouw je een succesvol verhaal op?’.