Welkom in het ‘post-truth’ tijdperk

GeenPeil, Brexit, en nu Trump. Niemand van de traditionele media en de (politieke) elite had deze uitslag van tevoren voorspeld. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Donald Trump is toch voortdurend negatief in het nieuws geweest? Een racist, een homofoob, een oplichter, een sexist, een islamofoob, een xenofoob en een gevaarlijke egomaan. En ook nog eens een man zonder plan of visie. En nu dan de nieuwe president van de Verenigde Staten. Terwijl Hillary Clinton toch duidelijk de betere kaarten had.

De FBI had afgelopen zondag nog definitief aan het Amerikaanse Congres laten weten achter het standpunt te blijven staan haar niet te vervolgen vanwege haar e-mails. De weg was dus vrij voor deze door de wol geverfde politica om de allereerste vrouwelijke president van de Verenigde Staten te worden. Zij was toch overduidelijk de beste keus…

Pinokkio leest voor

De fact-checking-website Polifact heeft uitgezocht dat ongeveer 70 procent van Donald Trumps uitspraken in de categorieën ‘mostly false’, ‘false’ en ‘pants on fire’ vallen – Hillary Clinton daarentegen zo’n 26 procent.

Afgelopen weekend gaf de Washington Post aan Clinton en Trump een ‘Pinokkio-score’ voor de hoeveelheid leugens die ze hadden verspreid tijdens hun gehele campagne: Clinton scoorde een gemiddelde van 2,2 uit 4, Trump kwam uit op 3,4 en is hiermee de grootste leugenaar.

Circa 68 procent van de Amerikaanse volwassen neemt het nieuws via sociale netwerken tot zich, waarbij zo’n 66 procent van dit nieuws van Facebook afkomstig is. Ogenschijnlijk hebben deze getallen geen causale relatie, toch is er een verband.

Het internet heeft de waarheid vermoord

“Fact checking is niet langer heilig. We leven in andere tijden” – Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS

“Mensen zijn vaak meer geïnteresseerd in foutieve informatie dan in de correctie die volgt.” Deze quote is afkomstig uit het trendrapport ‘De zwarte kant van sociale media’ dat Jaap Bloem en ondergetekende in 2012 schreven. In het rapport toonden wij aan dat leugens zich op internet sneller verspreiden dan de waarheid: snelheid is belangrijker dan zorgvuldigheid.

Alle ideeën op het internet zijn gelijk, er is geen goed of fout. Ideeën hebben evenveel waarde, zelfs als het om aantoonbare leugens gaat. Zo kregen meer dan 2 miljoen mensen een claim onder ogen dat Hillary Clinton en haar assistente Huma Abedin deel uitmaakten van een pedofielennetwerk. Terwijl het daarbij overduidelijk om klinklare nonsens gaat, is het leed dan al geschied.

Het maakt niet uit of iets waar is of niet. ‘Feit, fake en filter’ – niet voor niets het thema van de Week van de Mediawijsheid voor 2016 – lopen dwars door elkaar heen. Het is Black Mirror op zijn best.

Verslaafd aan informatie

Informatie was altijd een schaars goed, maar dankzij mobiele technologie is deze nu in overvloed voor iedereen beschikbaar. Te pas en te onpas willen we gestoord worden door een tweet, een Facebook-update of een WhatsApp-bericht. Informatie is de nieuwe harddrug van onze digitale maatschappij en bedrijven als Facebook, Twitter en Google zijn de nieuwe drugsdealers. In ruil voor onze privacy zetten deze bedrijven maar al te graag ‘gratis en voor niets’ een infoshotje in ons brein.

Naast het absorberen van deze overvloed aan informatie heeft ook iedereen met een druk op de knop de mogelijkheid realtime zijn gedachten, meningen en gebeurtenissen aan het digitale canvas toe te vertrouwen. Het is verworden tot de grootste paradox van het informatietijdperk: Bill Gates beloofde ons informatie aan de vingertoppen, maar het is de vraag is of we daarmee ook beter geïnformeerd zijn.

Iedereen zijn eigen digitale echokamer

De rol van de mainstream media wordt hiermee gedegradeerd. Het medialandschap is versplinterd en de massamedia hebben het monopolie op de waarheid verloren. Daarmee is ook het vertrouwen kwijtgeraakt in institutionele autoriteiten, zoals media, wetenschap, religie en overheid.

Wanneer iedereen zowel zender als ontvanger wordt, kan een feit altijd weerlegd worden. Iedereen creëert namelijk zijn eigen versie van de realiteit. De zelflerende algoritmes van Facebook zorgen ervoor dat de geluiden die we willen horen alleen nog maar versterkt worden in onze eigen filterbubbel.

“The information loop has been shattered.” Het falen van Facebooks nieuwsfilter om feit van fictie te scheiden heeft er volgens sommigen toe geleid dat Trump nu de nieuwe president is. Punt is dat de media en de (politieke) elite zo in hun eigen filterbubbel zijn gaan geloven, dat ze totaal geen oog hebben gehad voor wat zich echt in de onderbuik van de samenleving afspeelde. Ze zijn het slachtoffer geworden van hun eigen ‘clickbait’.

CBS-president Les Moonves verwoordde het misschien nog wel het beste:

It may not be good for America, but it’s damn good for CBS. […] The money’s rolling in and this is fun. I’ve never seen anything like this, and this going to be a very good year for us. Sorry. It’s a terrible thing to say. But, bring it on, Donald.

Informatie-overload is de nieuwe censuur

‘Grab them by the pussy’, een muur om Mexico laten bouwen om illegalen tegen te houden, de opwarming van de aarde is een hoax die bedacht is door de Chinezen, een Miss Universe-kandidate “Miss Piggy” noemen omdat ze te dik zou zijn, het veelvuldig beledigen van mensen en zelfs een rechter van Mexicaanse afkomst discrimineren – het zijn allemaal feiten uit de afgelopen verkiezingsstrijd waaraan Donald Trump zich schuldig maakte – en tegelijkertijd ook populair mee.

Geen van deze daden heeft hem echter de kop gekost. De digitale wereld heeft een cultuur geschapen waarin nieuws slechts gezien wordt als een nieuwe ‘viral’ en men voortdurend op zoek is naar de volgende ‘meme’. Het is een wereld waarin complotdenkers gelijk hebben: “We memed the president into the Oval Office.“

Bots, de trollen van Alt-Right, nepnieuws uit Macedonië, Wikileaks en de FBI, alle hebben ze een enorm stempel gedrukt op de manier waarop het nieuws over de te verkiezen president van de Verenigde Staten ons heeft bereikt. De democratiserende werking van het internet is met de presidentsverkiezingen pas echt op stoom gekomen en keert zich nu tegen de gevestigde orde. Deze beschikt nog niet over de juiste middelen om de waarheid van de leugen te onderscheiden: ze zijn niet goed ‘digitaal geletterd’.

Zelfs president Obama vond het afgelopen maandag nodig om het volk te waarschuwen voor de gevaren van fake nieuws. Als je het maar vaak genoeg op Facebook-tijdlijn voorbij ziet komen, moet het op een gegeven moment wel waar zijn. Toch?

And people, if they just repeat attacks enough, and outright lies over and over again, as long as it’s on Facebook and people can see it, as long as it’s on social media, people start believing it. And it creates this dust cloud of nonsense.

Censuur werkt niet meer door bepaalde informatie tegen te houden of te verbieden, maar door mensen juist te overladen met informatie, waardoor niet langer duidelijk is wat waar is en wat niet. De waarheid is nu zo gedevalueerd dat het een waardeloze munt blijkt te zijn.

Make America Great Again

Hoe nu verder? Trump heeft de Verenigde Staten vol in haar kruis gegrepen. Als geen ander wist hij gebruik te maken van de krachten van de nieuwe media en de rollen van het traditionele mediaspel honderdtachtig graden te draaien. Emotie troeft logica en rede af. Voor het volk was hij de beste keus uit twee slechte opties en dat is in een post-truth wereld misschien nog wel de echte waarheid.

Op Times Square werd tijdens het bekendmaken van de uitslag al jolig gezongen om de e-mail lekkende Hillary Clinton per direct in de gevangenis op te sluiten. Met Trump wordt afscheid genomen van het pluche en een nieuw tijdperk ingeslagen. De kiezers van Trump steken hiermee een grote middelvinger op naar de gevestigde orde.

Acht jaar Obama wordt aan de kant gezet. Het pad naar de vooruitgang loopt niet langer via de geijkte instituten, maar verloopt deze keer via chaos. Wereldwijd lieten de beurzen de eerste gevolgen hiervan al zien. Trump betekent Brexit op anabolen. Het is een powershift van jewelste.

Maar ja, we hadden het kunnen weten: “Als je als land zo’n groot circus van de presidentsrace maak, wint de grootste clown.“