Het geheim van de pompbediende: elke verandering is een verbetering

“Turn and face the strange”

“Waarom maken we geen park van de binnenstad van Arnhem?” Het was de enige optimistische reactie op het nieuws dat de Bijenkorf 5 van haar 12 vestigingen gaat sluiten, waaronder die in Arnhem. Bijna alle andere reacties waren negatief van kleur, over de teloorgang van die arme retail. Maar Marco Derksen begon al meteen een “Visie op de Arnhemse binnenstad in 2020″ te ontwikkelen. Met een park erin blijkbaar, lijkt me prachtig. Opvallend, hoe de meeste mensen negatief reageren op een verandering: veranderingen zijn verslechteringen. De weerstand tegen verandering zit in onze aard, we zijn graag ‘behoudend’. En dat terwijl Socrates het geheim van verandering al kende: “The secret of change is to focus all of your energy, not on fighting the old, but on building the new”. Socrates besefte al dat veel mensen graag blijven hangen in het verleden en daar al hun energie in steken, terwijl het zonde van je tijd en energie is. Zeker in een wereld die steeds sneller draait. Socrates was zijn tijd ver vooruit zou je zeggen, maar ik heb het hier over een heel andere Socrates dan de Griekse wijsgeer die iedereen kent. Ik bedoel Socrates de pompbediende. En hij heeft echt geleefd.

Ontmoetingen in een cocon

Dan Millman worstelde met zijn leven. Hij wilde wereldkampioen turnen worden, maar de weg er naar toe viel hem zwaar. Toen hij op een nacht de slaap niet kon vatten, besloot hij een rondje te gaan hardlopen en haalde wat te drinken bij een benzinepomp die dag en nacht geopend is. Bij deze pomp werkte een oude pompbediende, die hij vanwege zijn wijze opmerkingen ‘Socrates’ noemde. Zo maakte ‘pompbediende’ Socrates de eerder genoemde opmerking over het omgaan met verandering, die sindsdien onterecht aan de oorspronkelijke Griek werd toebedeeld. Absurd als je er over nadenkt: je maakt een opmerking tijdens het wassen van iemands autoramen, die in de loop van de tijd aan een Griekse wijsgeer wordt toegerekend.

Socrates werd voor Dan Millman een soort orakel, dat met een mix van Oosterse wijsheid en Westerse ‘fitness’ (tja ik citeer maar even van de Amazon-site) in staat was om Dan te helpen met zijn worsteling. De uitkomst hiervan was echter anders dan verwacht: Dan besloot zich niet langer op zijn eigen ontwikkeling te focussen, maar op die van anderen. Hij schreef een boek dat was gebaseerd op zijn ontmoetingen met ‘Socrates de pompbediende’ (later verfilmd in een boeiende film net Nick Nolte) en geeft sindsdien over de hele wereld trainingen over zelfontwikkeling. Dan Millman zat in een cocon en zou uiteindelijk een vlinder worden, maar dan met hele andere kleuren dan hij had verwacht.

Verandering in marketing

De droevige reacties op veranderingen zoals in de retail zie je ook in andere branches terug, waaronder de uitgevers van kranten, boeken en bladen. In een eerdere blog wees ik al op mijn verbazing dat het vooral de journalisten zelf zijn die hun beroep het graf in schrijven. Terwijl exponenten van de nieuwe generatie als Alexander Klöpping gewoon zeggen: “Eigenlijk interesseert het me niet wat die kranten doen, ik lees mijn nieuws gewoon hoe ik het wil: online”, roept de rest van Nederland ach en wee.

Maar ook binnen de marketing valt het ontzettend op: die weerstand tegen verandering. En dan met name de overgang van ‘outbound marketing’ (mensen onderbreken met je boodschap via advertentie, commercial, telefoon etc.) naar 'inbound marketing' (je kennis en persoonlijkheid online zetten als magneet voor klanten en hun geld) blijkt heel moeilijk, terwijl het toch echt om veel mooiere marketing gaat. En Jessie Frans wist deze weerstand mooi te verwoorden:

“Outbound marketing is veilig. In dat wereldje loop ik immers al jaren rond. Inbound marketing is voor mij een nieuwe (overigens wél interessante) wereld. En die onbekende wereld bewandel ik vooralsnog voorzichtig. Schuifelend bijna. Het zal nog wel even duren voordat ik er doorheen zal rennen…”.

In een eerdere blog liet ik zien hoe Jessie worstelde met de overgang van outbound naar inbound marketing. En sindsdien heb ik al vele worstelingen bij vele mensen voorbij zien komen. Ze variëren van “inbound is een hype die overgaat” tot “het gaat om de combinatie van inbound en outbound”. En uiteindelijk is de conclusie dat het allemaal wel mee zal vallen. Net als de gemeenteraad van Arnhem die eerder dit jaar dacht dat het wel mee zou vallen met de geruchten over de sluiting van de Bijenkorf: “Zij dronken een glas, zij deden (oh nee pisten) een plas en lieten de zaak zo als zij was”. ‘Wishful thinking’ wellicht: zo hard hopen dat iets niet gebeurt, dat het ook niet uitkomt. Conservativiteit.

Kinderen zonder paard

“Oh nee, shit, nu is die app weer veranderd”. Ik probeerde mijn dochter nog duidelijk te maken dat er wel een reden was voor de verandering en dat het vermoedelijk om een verbetering ging. Maar ik herinnerde me tegelijk ook een les die ik al jaren eerder geleerd had: het zijn juist kinderen die extreem conservatief zijn. Die elke avond die dvd van Dora kunnen kijken, en liefst elke avond hetzelfde sprookje in bed horen. Juist degenen waarvan deskundigen zeggen dat ze (nog) niet beperkt zijn in hun creatief denken, houden niet van verandering.

Ergens is het ook logisch, die weerstand tegen verandering. Ik las eens dat het de grote ‘innovatie-paradox’ is: de reden dat veel innovaties mislukken is dat de ‘leverancier’ van de innovatie (financieel) voordeel heeft bij het snel innoveren, maar dat het voor de ‘klant’ van de innovatie een investering is (minimaal in tijd) en dus terecht tot weerstand leidt: je moet bij zo’n verandering wel uit kunnen leggen dat het om een verbetering gaat.

Enerzijds is het moeilijk, anderzijds niet: elke bedreiging als een kans proberen te zien. Het is tegennatuurlijk, maar tegelijk ook een mooie uitdaging: probeer bij alles wat op je pad komt niet te schrikken en in de verdediging te schieten, maar ernaar te kijken en te bedenken hoe mooi het kan worden. Of zoals David Bowie het al zong: “Turn and face the strange (ch-ch-changes)”. En natuurlijk is het bij de ene verandering makkelijker dan bij de andere: bij een halflege winkelstraat in Arnhem is het niet eenvoudig om deze weg te denken en er een park voor in de plaats te zien. Maar het is ook voor jezelf het beste als je het gewoon probeert.

De wil van Socrates

Sinds enkele maanden probeer ik er dus volledig open tegenover te staan: verandering. De wereld draait sneller en ik zie steeds meer mensen ‘vastlopen’ die zichzelf los kunnen trekken door te denken als een pompbediende: ophouden met alle tijd en energie de modellen van het verleden, en de tijd die je overhoudt investeren in de modellen van de toekomst. Dat is hoe Socrates het ook wil.

Bij een van zijn laatste filosofische gesprekken met ‘Socrates’ stelde Dan Millman de vraag die hem al weken plaagde: “Why me? Out of all the people you could have taught, why did you choose me?”. De pompbediende keek hem aan en antwoordde rustig “Are you done flattering yourself?”. En na een lange stilte: “You chose me”. Stel je voor dat je vanavond nog naar een benzinepomp rijdt en de pompbediende blijkt een wijsgeer die je helpt met je verandering. Hoe ziet die vlinder er dan uit die uit de cocon kruipt?

Een goed antwoord op de vraag vereist wel één ding: dat je ophoudt om veranderingen te beschouwen als verslechteringen, en begint met in te zien dat het eigenlijk altijd om een verbetering gaat, je niet te verzetten. Net als David Bowie zich nooit tegen verandering verzet heeft: “Pretty soon now you’re gonna get older. Time may change me. But I can’t trace time. I said that time may change me. But I can’t trace time”.

Deze blog vormt de basis van de inleiding van mijn nog te schrijven boek ‘Embrace every change’.