Economisch weerbericht (35): Aardverschuivingen
Ronduit naïef is het idee dat de economie een transparant, rationeel systeem is, dat uit zichzelf steeds weer een nieuwe balans zoekt. De vergelijking van economische bedrijvigheid en excessen met het weer en met natuurrampen is een tenenkrommende platitude, maar tevens realiseren we ons pas net hoe waar dit eigenlijk is. Een groeiend aantal deskundigen ziet in, dat de economische complexiteit die we met name de afgelopen decennia hebben aangebracht, alleen goed kan worden begrepen vanuit de fysische wetenschappen.
Begin maart waren de kopstukken van deze school bijeen op APFA7, de zevende Applications of Physics in Financial Analysis-conferentie. Een van hen was geofysicus en aardschokexpert Didier Sornette van de Financial Criris Observatory in Zürich. Sornette, die zich bezighoudt met allerlei soorten uitbarstingen sprak onder meer over “endogenous versus exogenous dynamics and scaling laws in YouTube, Open Source Softwares, Cyber-risks and finance” (pdf). Het betreft hier de definitie van “viraal gaan” ofwel: “an epidemic model on a social network containing two ingredients: a powerlaw distribution of waiting times between cause and action and an epidemic cascade of actions becoming the cause of future actions”.
Leuk, maar waar het mij meer om gaat, is de waarneming dat de huidige crisis niet alleen de toenemende breekbaarheid illustreert van onze maatschappij, maar dat ze slechts een voorschok is van een reeks veel grotere aardverschuivingen, die rond 2050 zullen hebben geleid tot een compleet ander economisch en maatschappelijk regime. Sornette en Woodward zeggen dit aan het eind van “Financial Bubbles, Real Estate Bubbles, Derivative Bubbles, and the Financial and Economic Crisis”, dat ook zal verschijnen in de APFA7-proceedings. De heren geven aan dat lineair en equilibrium-denken als de wiedeweerga moet worden verlaten, ten gunste van een systematische focus op complexe verwevenheid, afhankelijkheid, feedback en risico’s. Een gebrek daaraan heeft ook nu weer geleid tot domme en zelfs gevaarlijke acties om uit de zogeheten liquiditeitscrisis te komen en de consumptie weer aan te jagen.
Als basis adviseren Sornette en Woodward over de hele linie systeemtransparantie. Daartoe moeten infrastructuren en regels op de schop, en de neuzen dezelfde kant op. In hun eigen woorden: “The task is complex, but realizing and formulating it is a major step that should be followed by a vigorous program at the international level, based on multidisciplinary task forces that are well-funded and empowered with authority. Leading countries should start at their domestic level to nucleate the process internationally.”
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
Ha Jaap,
Een interessante en een inhoudelijk mooie column. Voor zover ik het kan overzien is er inderdaad een aardverschuiving bezig zich te voltrekken. Namelijk het doorschuiven van de financiële problemen gepaard gaand met sociale problemen waarvan het resultaat lijkt te zijn dat uiteindelijk iedereen in de problemen lijkt te komen.
Aanvankelijk begonnen de problemen bij de huiseigenaren en consumenten die teveel geleend hadden. Daarna kwam het bedrijfsleven aan de beurt. Op dit moment staat de kredietwaardigheid van verschillende landen (Amerika, Engeland, Ierland, Letland) aan de beurt. Als het zo doorgaat is uiteindelijk onze hele regio aan de beurt. Vermoedelijk ten koste van een invloedstoename van de Bric-landen.
‘De grote schok moet nog komen.’ Dat denk ik ook. Het is niet denkbeeldig dat het Westen de macht uit handen moet geven aan regio’s waar men nog wel bereid is om te sparen. De eerste signalen van een afbrokkelende financiële macht van de westerse wereld lijkt zich op dit moment te openbaren: Rusland, India, Brazilië en China willen dollars verkopen om over te stappen op IMF-obligaties, Californië (de achtste economische grootmacht van de wereld) en Letland zijn bijna failliet, de Yuan lijkt als wettig betaalmiddel aan een opmars bezig te zijn ten koste van de dollar.
Waar het volgens mij op aan komt is de vraag of wij willen matigen. Zijn we in onze westerse wereld bereid om onze schulden te reduceren. Zo nee, dan verwacht ik dan landen met een spaaroverschot steeds meer zullen gaan navelstaren. Ze zullen het geld steeds meer binnen de eigen landsgrenzen en in hun regio houden. Het is opmerkelijk om te lezen dat men in Californië, terwijl men op een naderend faillissement afstormt, toch de belastingen niet wil verhogen. China en India zijn al bezig om (steeds) meer van hun overschotten in eigen land te investeren. Waarom zouden ze het nog in een bodemloze westerse put stoppen?
Willen we onze invloed houden, dan zullen we onze schulden moeten wegwerken. Zo niet, dan zie ik het somber in. Recentelijk kon je in het Financiële Dagblad lezen dat een machtsovername van de ene regio naar de andere regio altijd vooraf ging aan een grote schuldenlast bij de regio die het financiële machtsstokje door moest geven.
Goed weekend,
Arnoud
Schuldpandemie grijpt om zich heen.
Ik denk dat je gelijk hebt door te stellen dat het naïef is om te denken dat de economie een transparant en rationeel systeem is. Volgens de Rationele Emotieve Therapie wordt ons gedrag bepaald door onze gedachten. Hoe naïef is het om te denken dat we op lange termijn een beter leven denken te krijgen door ons massaal in de schulden te steken.
Blijkbaar is het maken van schulden zo verweven in ons denken dat we daardoor heel erg afhankelijk zijn geworden van ons leengedrag. Overigens negeren we blijkbaar met het grootste gemak allerlei mogelijke (maatschappelijke) risico’s zoals de gevolgen van een oplopende werkloosheid waardoor verschillende individuen hun schulden niet meer kunnen afbetalen.
Jaap van Duijn besteedt ook aandacht aan onze schuldpositie. Wat blijkt? Ons calvinistisch denken hebben we in de loop van de jaren overboord gegooid. Feitelijk schrijft hij over een schuldpandemie. ‘Wat in de VS geschiedde, gebeurde ook in andere landen, waaronder Nederland. Hoe het met de banken in ons land afliep, weten we inmiddels, maar minder bekend is dat de schulden van Nederlandse gezinnen ook zeer sterk zijn gestegen, waarschijnlijk meer dan elders in Europa, en zeker meer dan in de VS. In 1996 bedroegen ze nog 48% van het Nederlandse bbp; vorig jaar was de schuldquote van gezinnen opgelopen tot 103% ( http://www.telegraaf.nl/dft/goeroes/jaapvanduijn/article4152751.ece )’
De zeer sterk afnemende industriële productie is overigens een slechte voorbode voor wat komen gaat ten aanzien van een oplopende werkloosheid. Daarnaast kunt u in het Financieele Dagblad een goed artikel lezen over de schuldenproblematiek van het bedrijfsleven: ‘Schuldbesef. Momenteel stijgt de werkloosheid met circa 18.000 personen per maand. Het einde van deze negatieve ontwikkeling is nog (lang) niet in zicht. Dit kan niet zonder gevolgen blijven. Talloze mensen zullen moeite hebben om hun schulden af te betalen en zullen moeten bezuinigen.
Zolang de cijfers van het CBS aantonen dat we met z’n allen nog steeds meer rood staan en of meer krediet hebben opgenomen ten opzichte van een jaar geleden, is het leed nog niet geleden. Er moet bezuinigd worden. Dit is trouwens ook noodzakelijk om de eventuele gevolgen van een stijgende rente op te vangen. Niet voor niets probeert men a la Greenspan de rente op een laag niveau te houden. Echter, de lange rente stijgt alweer.
De vergelijking van economische bedrijvigheid en excessen met het weer en met natuurrampen is misschien een tenenkrommende platitude, maar kan wel een nieuw initiatief zijn om tot een ander (economisch) denkmodel te komen. De consumptie moeten we inderdaad niet aanjagen omdat dit bij huishoudens de schuldenpositie alleen maar verergert.
We kunnen lering trekken uit onze gloriejaren: ‘onze eigen Gouden Eeuw!’ Toen vonden we zuinigheid en sparen (nog) belangrijk. Achteraf gezien was het wel een periode met ongekende groei. We zouden door de zure appel heen kunnen bijten en hier lering uit kunnen trekken. Waar is onze nieuwe Piet Hein?
Een compleet ander economisch en maatschappelijk regime begint bij andere gedachten. Helaas, vaak is er een zeer ernstige crisis voor nodig om tot andere gedachten te komen. Jammer, maar blijkbaar moet het eerst nog erger worden! Zolang je voor een huis nog steeds meer kun lenen dan norm voorschrijft, verandert er blijkbaar niet zoveel. Nou ja, helaas wel voor sommige individuen. Zie: http://www.huizenmarkt-zeepbel.nl/
Beste Jaap,
‘Een pandemie, hoewel betrekking hebbend op levend organisme en dus niet behorend tot de fysische wetenschappen, gedraagt zich zeker volgens natuurrampmodellen. Juist “viraal” is zo’n anorganisch cascade-effect, waar Sornette e.a. zo’n aandacht voor hebben.’
Misschien ligt het allemaal niet zover van elkaar af. Als ik het boek ‘Breinbevingen’ van Jaap van Ginneken goed begrijp, dan maakt hij gebruik van de complexiteits- chaostheorie om het menselijk gedrag te verklaren ten aanzien van snelle omslagen in opinie en communicatie. Maar goed, misschien begeef ik me nu op glad ijs. Hij vergelijkt opkomende patronen in de natuur met opkomende patronen in de menselijke psyche.
Hoewel ik zijn boek niet eenvoudig vind, moest ik hier wel aan denken toen ik je reactie las 😉
Goed weekend,
Arnoud
Precies Arnoud. Dat is EXACT wat we nu stukje bij beetje aan het leren zijn: dat het allemaal niet zo ver uiteen ligt, integendeel. Vroeger – nog niet zo heel lang gelee – moesten we het doen met vlinders die in een kas op IJsland de eieren op Paaseiland in trilling brachten, waardoor er een seizoen later op Antarctica een pinguingeboortegolf was – ik zeg maar wat. Maar nu, en na jaaaaaaaren van research komt hier een daadwerkelijk breedgedragen fundament onder.
Jij ook een fraai weekend!
Een goed artikel met een complex onderwerp.
Is de manier waarop we met z’n allen onze economie hebben opgebouwd de juiste?
Gezien de laatste maanden zullen we meer moeten gaan nadenken over de manier waarop we consumeren en ondernemen. Wanneer we de banken moesten geloven kon het altijd beter en meer. We zullen naar aanleiding van de crisis onszelf moeten realiseren dat het anders moet en kan. Nadenken over mogelijkheden die besparen en zorgen dat we pas consumeren wanneer we hier de middelen voor hebben. Dat had een hoop ellende gescheeld.
De natuur zou een goed voorbeeld zijn. Je zult dieren zelden betrappen op onnodig consumeren. Daarbij hebben dieren respect voor hun omgeving en houden deze schoon. De natuur zoekt de balans.
Sparen en besparen is wat mij betreft het nieuwe consumeren.
Historische veranderingen op komst? Het lijkt er wel op. Obama lijkt de macht van de banken te willen breken. Het lijkt me een goede aanzet voor het op gang brengen van een diepgaand herstel van het vertrouwen in de overheid en het bankwezen. Zie: http://www.fd.nl/artikel/11775970/overheid-vs-kondigt-hervorming-financieel-toezicht
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!