Economisch weerbericht (69): “Het wordt verschrikkelijk”
Een opmerking waar je daadwerkelijk wat aan hebt kwam deze week uit de mond van Paul Polman. Polman is CEO van Unilever, een bedrijf dat ondanks de crisis in elk geval de omzet behoorlijk op peil heeft weten te houden. Hij schat in dat het zeker nog één en misschien we twee jaar zal duren, voordat de economie aantrekt en de consument weer gaat besteden. Werkeloosheid en wantrouwen noemt Polman als de hoofdschuldigen.
Het is in lijn met wat Kenneth Rogoff en Robert Shiller aan Der Spiegel toevertrouwden. Shiller ziet in de Verenigde Staten een onvrede opkomen, die zijn weerga sinds de Vietnam-oorlog niet kent, en Rogoff voorspelt zelfs het einde van het kredietliedje voor de grootste economie ter wereld. De Spiegel-redactie kon dus weinig anders dan “It Will Be Terrible” te koppen, iets dat je van de bestuurders, die donderdag voor de commissie-De Wit verschenen nooit zult horen. Stoïcijns bleef Wouter Bos volhouden dat hij de crisis pas in februari 2009 echt in het snotje had, maar CPB-baas Coen Teulings beweert, dat hij al eerder ambtenaren van AZ en EZ deelgenoot had gemaakt van zijn crisisvrees.
Doet het er iets toe? Jazeker. Geen paniek zaaien is te billijken, maar op een gegeven moment wil de burger weten waar hij aan toe is. In zijn perceptie laat de politiek en met name het landsbestuur het afweten wanneer men rampspoed niet ziet gebeuren, terwijl de tekenen om ons heen overduidelijk zijn en het vanwege allerlei vormen van financieel-economische verwevenheid natuurlijk slechts een kwestie van tijd is, eer ze Nederland raakt. Feit is, dat het CPB pas medio februari uitgerekend was en met de jobstijding voor onze economie naar buiten kwam.
Ik houd ervan om 1 en 1 bij elkaar op te tellen, en dan kun je natuurlijk op je klompen aanvoelen hoe de crisis verder gaat. Toen en nu. Hypotheken > banken > economie > landen is het domino-effect, waar we mee te maken hebben. Moeilijker is het echt niet. “Duck & Cover” past daar volgens mij niet bij en daarom hebben we nu eindelijk de commissie-De Wit. Ook in de Verenigde Staten groeit de behoefte om op voldoende afstand van de start van de crisis van insiders te vernemen hoe het allemaal heeft kunnen gebeuren. Timothy Geithner moet de “Mystery Men of the Financial Crisis” maar gauw naar Capitol Hill sommeren, om te horen hoe de “Destruction of the Modern Financial System”, zoals Hank Paulson de gebeurtenissen duidt, heeft kunnen gebeuren. Dat we er nog lang niet zijn, toont wat mij betreft het een-tweetje aan tussen Polman en Rogoff/Shiller, met als uitroepteken de actuele domper op de internationale beurzen.
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
‘maar op een gegeven moment wil ook de toezichthouder weten waar hij aan toe is.’ In Europa peelt zich een verschrikkelijk drama af. De afgelopen week is ons duidelijk gemaakt dat wij elkaar in Europa belazeren.
Griekenland, Engeland en IJsland hebben ons met het kluitje in het riet gestuurd. Is dit het faillissement van Europa aanstaande? Geld draait om vertrouwen! Het vertrouwen wordt in Europa beschaamd.
Het zal me niet verbazen als wij het braafste jongetje van de klas zullen zijn en al mopperend voor een deel zullen opdraaien voor de wanprestaties in Amerika, IJsland, Griekenland. Wie weet moeten we ook opdraaien voor de ellende in Portugal, Italië en Spanje. U weet nu tenminste waarvoor u tot uw 67ste moet werken.
Het wordt verschrikkelijk omdat we met zijn allen denken te leven in een maakbare maatschappij. Het wordt tijd dat we niet alleen naar de cijfertjes kijken, maar ook ons menselijk gedrag meenemen in onze beslissingen. Het voor ons uitschuiven van de problemen, het ontkennen van perioden van economische neergang, geen stapje terug willen doen, dat is pas verschrikkelijk. De oplossing kunnen we vinden in de praktische psychologie. Anderen noemen het boerenverstand. Maar zelfs dat werd door Rijkman Groeninink omgebogen tot gezond verstand. Wat is er mis met het BOERENVERSTAND?
Volgens mij zijn veel prognoses gebaseerd op uitgangspunten die de toets van de realiteit in feite niet kunnen doorstaan. Met z’n allen verleggen we onze grenzen waarbij wishful thinking misschien een grotere invloed heeft dan we zelf willen beseffen. Omdat we op basis van de eigen overtuiging (RET) heilig geloven in het gehanteerde model en tevens in de uitkomsten daarvan, komen we in werkelijkheid steeds verder van de realiteit af te staan. We lijken zelfs heilig te geloven in de uitgangspunten en komen daardoor steeds verder van de economische werkelijkheid af te staan. Daarom komen tegenvallers uit volstrekt onverwachte hoek. We snappen er niets meer van, of leggen de schuld bij de ander neer. Als iedereen zich aan de regeltjes heeft gehouden, moeten we ons niet afvragen wie de schuldige is. Het is veel zinvoller om eens, bijvoorbeeld met de Rationeel Emotieve Therapie (RET) eens te kijken naar onze uitgangspunten en onze overtuigingen.
Voorbeelden van verkeerde uitgangspunten zijn:
– Het meetellen van aankopen, zoals een auto of een gloednieuwe keuken, die uitsluitend op basis van kredietverlening tot stand is gekomen. In werkelijkheid teren we in op de toekomst. Om de schuldcarrousel op gang te houden wordt zelfs overwogen om Bad Banks in het leven te roepen. Gekker moet het niet worden.
– Het loslaten van de goudstandaard waardoor er steeds meer geld uit het niets gecreëerd kan worden. Wat is onze euro in werkelijkheid waard? Als we onbeperkt geld kunnen bijdrukken, ook wel kwantitatieve verruiming genoemd, zakt de waarde van het geld uiteindelijk tot de waarde van wc-papier.
– Het toveren met geld door financiële dienstverleners, in plaats van een nutsfunctie te behartigen. We hebben toegestaan dat banken met uw geld aan het werk gaan om voor eigen rekening te handelen en daarmee hun winsten op te krikken en daarmee de aandeelhouderswaarde te verhogen. Tja, dat het ook wel eens mis kan gaan is van ondergeschikt belang.
Dat het verschrikkelijk wordt komt omdat we al heel lang los staan van de werkelijkheid. We leven nu in een dienstverleningseconomie. Helaas is dienstverlening niet meer het uitgangspunt, maar willen we zoveel mogelijk verdienen aan de verleende diensten. De woekerpolissen zijn hier een mooi voorbeeld van. Zijn we niet teveel gebakken lucht aan het verplaatsen? Omdat we de productie van industriële goederen of consumentengoederen steeds meer overlaten aan de Aziaten kunnen we relatief weinig meer exporteren dan een pakketje subprime hypotheken.
Als we ons boerenverstand hadden gebruikt hadden we al in een veel eerder stadium geaccepteerd dat de economische seizoenen continue wisselen. Perioden van groei worden afgewisseld met perioden van rust. Op het boerenbedrijf kun je op financieel niveau niet overleven met wishful thinking omdat je gewoon met je poten in de klei moet staan om het onkruid te wieden. Dat laatste hebben toezichthouders misschien wel jarenlang nagelaten.
Is Amerika op basis een simpele rekensom failliet te verklaren? Volgens het artikel op New Earth News wel: http://www.newearthnews.eu/nl/index.php?option=com_content&view=article&id=190:wiskundig-gezien-zijn-we-failliet&catid=18:economie&Itemid=48&lang=en . Ik kan me nog herinneren dat de publicatie van het M3 cijfer werd gestaakt omdat ik het een te dure aangelegenheid was. Vermoedelijk hebben ook andere argumenten ook een rol gespeeld.
Nog zoiets opmerkelijks. Effectenhandelaren worden steeds meer verdrongen door computergestuurde handel. De krach van “87 werd volgens sommigen juist veroorzaakt door het massaal uitvoeren van computergestuurde effectentransacties. Staat de volgende crash voor de deur?
http://www.fd.nl/artikel/14149907/computer-verdringt-traditionele-effectenhandelaar
Jaap, ik raak er steeds meer van overtuigd dat de wet van de sociale cycli (Sarkar) en de cyclus van Kondratieff richting bepalend zal zijn voor alle toekomstige ontwikkelingen die schoksgewijs zullen plaatsvinden. Als dit waar is, dan zullen technologische ontwikkelingen continue gebruikt worden om de heersende klasse te dienen. De heersende klasse kan bestaan uit een tijdperk van werkers, strijders, denkers of van hebzuchtigen. De technologie heeft de laatste decennia in belangrijke mate ten dienste gestaan van de hebzuchtigen. Ik kan me voorstellen dat transparantie past in het tijdperk van de denkers. Zover is het nog niet.
‘Belangrijk is wat we altijd al weten maar waar we steeds weer en over de grens van gevaarlijkheid heen niet naar handelen.’ Heb je een verklaring voor dit gedrag of kun je dit gedrag met een theoretische beschouwing analyseren? Frappant genoeg vertrouwen we volledig op de wetenschap en zijn het de afgestudeerden die richtingbepalend zijn voor het klootjes- en boerenvolk.
Jaap,
Het is volgens mij van wereldbelang om de welvaart gelijkmatiger te verdelen. Pas dan kan de industriële productie in evenwicht komen. De ongelijke verdeling van de rijkdom zit wat mij betreft een periode van duurzame groei in de weg. Zowel in Amerika als in China. Recentelijk hoorde ik op RTLZ dat ook in China slechts 0,4 procent van de bevolking toch al 70 procent van de nationale rijkdom in handen heeft. In het Westen, gedomineerd door de klasse van de hebzuchtigen, zal een proces van nivellering niet op gang komen. De voedselbanken zijn hier een voorbeeld van. Leuke initiatieven, maar een doekje voor het krampachtig bloeden!
Een concentratie van de rijkdom kan niet goed gaan omdat er teveel mensen zijn die weinig tot geen activa bezitten maar vaak een lening willen hebben (en verkrijgen) terwijl ze eigenlijk minder kredietwaardig zijn dan noodzakelijk is (zie subprime hypotheken) waardoor het bankwezen op termijn kan gaan wankelen.
Jouw opmerking over de heersende klasse past precies in de context van de sociale cycli. De dominerende mentaliteit bepaalt welke heersende klasse bovent
Jouw opmerking over de heersende klasse past precies in de context van de sociale cycli. De dominerende mentaliteit bepaalt welke heersende klasse boventoon voert. De dominerende klasse doorloopt enkele stadia totdat de dood erop volgt. Tussentijds hebben anderen natuurlijk de gelegenheid om zich te roeren.
Langzaam maar zeker nemen de spanningen toe en wordt er gezaagd aan de poten van de stoel van de heersende klasse. Volgens mij is dit een diffuus proces zodat de voorbeelden die jij aanhaalt kloppen. Elke regio kan een andere ontwikkeling doormaken. Revoluties kunnen gepaard gaan met de opkomst van een andere klasse. Een sociale revolutie zoals in Polen is vaak een eerste opstap naar de heersende mentaliteit van de werkende klasse. Al zal de werkende klasse zichzelf in een complexe maatschappij niet lang staande kunnen houden.
De Aziatische regio wordt gekenmerkt door het tijdperk van de strijders omdat het leger /politie de controle heeft over de staat en samenleving. Daar begint de spanning ook al toe te nemen omdat de rijken in opkomst zijn en steeds rijker lijken te worden terwijl de arbeidersklasse gruwt van de rijken.
Amerika wordt gekenmerkt door het tijdperk van de hebzuchtigen. De obsessie voor geld is zeer groot. Het bijeengraaien van geld is tot een standaardprocedure verheven en het individualisme viert hoogtij. In Amerika lijken alle klassen zich te onderwerpen aan de rijken die overigens alle productiemiddelen beheersen. Maar voor hoe lang? De rijken bepaalde het proces van globalisering (zodat ze nog rijker werden) en vonden hiervoor steun bij alle lagen van de bevolking. Behalve een enkele dissonant die toch genegeerd werd.
Ook maatschappij wordt op dit moment gedomineerd door geld. Alles wordt berekend en verrekend. Alle verkiezingsleuzen ten spijt, efficiëntie is belangrijker dan zorg en welzijn, intellectuele ontwikkelingen of immateriële ontwikkelingen.
René Tissen stelt dat het geen goed nieuws is als de bevolking van de lidstaten van de Europese Unie meer gaat sparen. We hebben ons het geld overvloedig uit onze portemonnee laten rollen. Het maken van schulden was geen probleem.
Het lijkt wel of we niet willen geloven dat sparen een gezonde activiteit is voor ons welzijn en voor ons huishoudboekje. Op langere termijn zal het afbouwen van schulden, ofwel het bewust nastreven van een hogere spaarquote, de enige uitweg zijn om onze eigen financiën weer op orde te krijgen.
De Chinezen lusten er wel pap van. In 2008 spaarden zij meer dan 30 procent van het beschikbare inkomen. Welke positieve gevolgen zou het voor u huishoudboekje en uw welzijn kunnen hebben als u leeft zoals de gemiddelde Chinees?
René Tissen:
http://www.rtl.nl/(/financien/rtlz/home/)/components/financien/rtlz/redactie/column/tissen/0208_tissen_crisis_Griekenland.xml
Spaargedrag Chinezen:
http://www.z24.nl/economie/artikel_119951.z24/_Chinese_jongetjes_oorzaak_kredietcrisis_.html
Jaap, ik vond het een indrukwekkende documentaire en tegelijkertijd werd me duidelijk dat er sprake is van een hele gevaarlijke ontwikkeling. Indrukwekkend om te zien hoe men probeert om met behulp van geavanceerde technieken de ander te slim af te zijn. Gevaarlijk omdat een geïnterviewde zelf heeft aangegeven, dat niemand weet wat er onder bepaalde omstandigheden kan gebeuren als er een lawine aan verkooporders op gang komt.
Als banken in staat worden gesteld om met het spaargeld van anderen te blijven gokken en er zou een krach op gang komen, kunnen er misschien opnieuw banken omvallen als gevolg van onvoorstelbare verliezen. Sommige banken hadden voor aanvang de kredietcrisis maar een eigen vermogen van 3 procent. Dat verspeel je zo! Is het ethisch verantwoord om met andermans spaargeld te speculeren? De recente voorstellen van Obama om onder andere banken te splitsen lijkt me dan ook een goed voorstel.
Deze praktijken kunnen er ook aan bijdragen dat de prijs van verschillende grondstoffen omhoog gestuwd worden, terwijl er in wezen voldoende voorraden aanwezig zijn. De consument moet daarom misschien meer betalen dan nodig is. Dit kan de economische groei remmen. De olieprijs is hier een voorbeeld van. Deze is in een jaar tijd grofweg in prijs verdubbeld (van 40 naar 80) terwijl er talloze olietankers op zee liggen te dobberen omdat er geen opslagruimte voor handen zou zijn.
Het voorstel van hoge Chinese militairen om Amerika te dreigen met het dumpen van Amerikaanse staatsobligaties kan een bevestiging zijn van de aanname waarin werd vastgesteld dat de Chinese maatschappij, maar vermoedelijk bijna de gehele Aziatische regio, wordt gedomineerd door het tijdperk van de strijders. Zolang de strijders behoedzaam omgaan met de arbeiders en met zorg zoeken naar het algemeen belang van de werkende bevolking kunnen zij het gedurende een lange periode uithouden.
De aankoop van Amerikaanse staatsobligaties heeft het Chinese volk jarenlang goed gedaan. Er werd in China veel werkgelegenheid gecreëerd. China werd zelfs de fabriekshal van de wereld genoemd. Het verdwijnen van onze banen werd met argusogen bekeken maar over het algemeen, mede door het proces van globalisering, jarenlang met groot gejuich begroet omdat de goedkope producten uit China een dempend effect heeft op de inflatie in het Westen. Om de Amerikanen in de gelegenheid te stellen de Chinese producten te importeren, moest China Amerikaanse staatsobligaties kopen. In feite subsidieerde China de werkgelegenheid van de eigen bevolking.
Het is nog maar de vraag of het dumpen van Amerikaanse staatsobligaties gunstig is voor de vele werkende Chinezen. Als deze maatregel, als het allemaal doorgaat, voor hen het startschot is om te investeren in de eigen regio, bijvoorbeeld voor de opbouw van sociale- en medische voorzieningen, dan kan het op termijn een goede maatregel blijken te zijn voor de Chinese interne markt omdat men dan werkgelegenheid creëert of behoud. Het maakt dan misschien helemaal niet zoveel uit of men het geld direct in de eigen economie pompt of dit via een Amerikaanse omweg doet.
Er kan dus sprake zijn van een op handen zijde keerpunt in de geschiedenis. Het behoud van werkgelegenheid lijkt daarmee uit te groeien tot een bron van spanning die de internationale verhoudingen kunnen schaden en oorspronkelijke partners uiteen kan drijven. Handelsoorlogen liggen op de loer!
Voorstel van Chinese militairen om Amerikaanse staatsobligaties te dumpen:
http://www.z24.nl/bijzaken/artikel_120400.z24/Chinese_militairen__bedreig_VS_met_verkoop_staatsobligaties.html
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!