Present Shock

De toekomst is nu

Onderstaande foto is genomen tijdens het Inauguratie Bal dat gegeven werd om het begin van de nieuwe ambtstermijn van de president van de Verenigde Staten te vieren. Op de foto is te zien hoe president Barack Obama samen met zijn vrouw Michelle de eerste danspassen zetten op het nummer Al Green’s klassieker “Let’s Stay Together” dat ditmaal gezongen werd door Jennifer Hudson. Opvallend is de zee van armen die allemaal een smartphone omhoog houden om enerzijds het moment vast te leggen en anderzijds het realtime te delen met hun volgers.

De foto is een perfecte weerspiegeling van de maatschappij waarin we nu leven. Aan de ene kant willen we always-on zijn en het 'nu' beleven, aan de andere kant geven we niet onze ogen de kost, maar laten we de waarneming over aan onze smartphone. We proberen krampachtig het moment vast te grijpen voor het voorgoed aan ons voorbijglijdt, terwijl we vergeten het het moment zelf te beleven. Beleven wordt meer ik was erbij toen het gebeurde. Mensen zijn toeschouwers van hun eigen beleving geworden.

Alles gebeurt nu

Op 21 maart 2013 wordt het nieuwe boek Present Shock: When Everything Happens Now van mediafilosoof Douglas Rushkoff gepubliceerd. Het boek is een vervolg op het veertig jaar oude visionaire meesterwerk Future Shock van Alvin Toffler. In dit boek beargumenteert Toffler dat de wereld om ons heen dermate snel verandert dat we hier simpelweg niet mee om kunnen gaan. “Change is non-linear and can go backwards, forwards and sideways.” Mensen raken in complete verwarring door een toekomst die met te rasse schreden op hen afkomt.

In zijn boek Present Shock predikt Rushkoff dat deze toekomst reeds gearriveerd is:

“Present Shock is a lens, a way of looking at the world. What Present Shock is about most simply is the human reaction to living in a realtime, instantaneous, simultaneous, always-on, timeless, goalless, post-linair reality.”

De toekomst is nu. “Future Shock is over.” Met een mooi woord noemt hij dit presentism.

Rushkoff beargumenteert dat we niet langer een gevoel van toekomst hebben, van doelstellingen, van een richting waar we naar toe gaan. We hebben een compleet nieuwe relatie tot tijd gekregen.

“Rather, we tend to exist in a distracted present, where forces on the periphery are magnified and those immediately before us are ignored. Our ability to create a plan – much less follow through on it – is undermined by our need to be able to improvise our way through any number of external impacts that stand to derail us at any moment. Instead of finding a stable foothold in the here and now, we end up reacting to the ever present assault of simultaneous impulses and commands. […] As a result, our culture becomes an entropic, static hum of everybody trying to capture the slipping moment. Narrativity and goals are surrendered to a skewed notion of the real and the immediate; the Tweet; the status update. What we are doing at any given moment becomes all-important – which is behavioristically doomed. For this desperate approach to time is at once flawed and narcissistic. Which “now” is important: the now I just lived or the now I'm in right now?”

We leven in een always-on wereld die we 'nu' willen meemaken. De beleving van het moment zelf is het allerbelangrijkste geworden. Al het andere doet er niet meer toe. De wijze waarop we dit moment beleven is dankzij digitale technologie wel veranderd: “While this phenomenon is clearly “of the moment”, it’s not quite as in the moment as we may have expected.”

Technologie speelt hier een cruciale rol. We nemen het op tegen tijdloze technologie en zo is een situatie ontstaan waarin het onmogelijk is om deze bij te benen. Door always-on te zijn, geven we de tijd (als een rigide eenheid) over aan technologieën waarvoor tijd niet bestaat. Een mogelijke oplossing is 'not on’ zijn, zoals Rushkoff als nummer 1 van in totaal 10 aanbevelingen positioneert in zijn vorige boek Program or be Programmed (een pamflet met 10 commando’s voor het digitale tijdperk).

Volgens Rushkoff raakt presentism alle facetten van onze maatschappij. Om zijn gedachtengoed kracht bij te zetten stelt hij zich de tijd voor als een rivier die op een rustig tempo voortkabbelt. Wanneer een blad in deze rivier valt, dan kunnen we precies voorspellen welke route het blad zal afleggen en wanneer het uiteindelijk zal stranden. Gaat de rivier echter steeds sneller stromen, dan wordt deze turbulent, niet-linear en onvoorspelbaar. Dit laatste geeft volgens Rushkoff de status weer van het tijdperk waarin we nu leven.

Secties

Het boek is opgedeeld in vijf secties, die overeenkomen met de vijf manieren waarop de Present Shock zich aan ons openbaart.

Narrative Collapse

Rushkoff identificeert zowel de sensatiezucht van reality-tv en de meta-verhalen van The Simpsons en Family Guy als voorbeelden van hoe we niet langer de tijd of het geduld hebben voor lineaire verhalen. Van entertainment tot financiële investering, de uitbetaling moet vrijwel onmiddellijk zijn om onze aandacht te rechtvaardigen.

Digiphrenia

Omdat technologie ons in staat stelt om bewust te zijn van en controle te hebben over meerdere conceptuele ruimtes tegelijkertijd, wordt onze aandacht steeds meer verdeeld. Of we nu 'multi-tasken' op het werk of drone aanvallen uitvoeren in Afghanistan vanuit een kantorenpark in Las Vegas, we zijn niet in het huidige moment (op een Zen-manier), maar eigenlijk in fragmenten van momenten die zich toevalligerwijs tegelijkertijd voordoen.

De sleutel tot het vermijden van deze ontwrichting, suggereert Rushkoff, is om te begrijpen dat er een verschil is tussen een tijd die stroomt (zoals een Twitter-feed) en tijd als data-opslag (zoals een boek) te begrijpen. Weten wanneer je in 'het nu' bent, en wanneer je jezelf hiervan moet isoleren kan helpen om controle over tijd en aandacht terug te krijgen.

Overwinding

In dit deel kijkt Rushkoff naar de inspanning die we verrichten om grote tijdschalen in steeds kleinere te stoppen. Hij doelt hiermee op hoe we gedane arbeid van een ander onder een simpele muisklik proberen te stoppen.

Fractalnoia

Een van de grootste risico's die Big Data met zich meebrengt is dat onze capaciteiten van patroonherkenning nog onnauwkeurig zijn. Als we er in slagen om een bepaalde set van data te begrijpen en een model van de werkelijkheid te creëren, dan proberen we dit model vervolgens elders toe te passen. Vaak ten onrechte. We kunnen niet blindelings varen op de logica van computers. Mensen en computers gaan hand in hand samen. Doen we dit niet dan eindigen we in samenzweringstheorieën en pseudo wetenschap.

Apocalypto

De tijdsdruk is zo groot en ons vertrouwen in onze eigen mogelijkheden om de wereldproblemen op te lossen zo zwak dat een apocalyptisch einde een onwrikbare aantrekkingskracht heeft. Rushkoff verbindt niet alleen 'Preppers' in hun bunkers en 'Singularity-isten', maar ook de huidige culturele fascinatie voor zombies als voorbeelden van onze wens om ons uit onze huidige situatie te redden. Deze grote finales zijn slechts fantasieën, zoals de sombere voorspellingen over het einde van de Maya-kalender, maar ze spreken wel een krachtige verlangen uit. Rushkoff stelt voor dat we deze verleidingen weerstaan door het gaspedaal langzaam in te drukken in plaats van vol gas op onze doeleinden af te stevenen.

Conclusie

Aan het begin van zijn boek zegt Rushkoff het volgende:

“This is the new now. Our society has reoriented itself to the present moment. Everything is live, real time, and always-on. […] It’s why the world’s leading search engine is evolving into a live, customized, and predictive flow of data branded Google Now”.

‘s Werelds grootste zoekmachine past zich al aan, aan deze nieuwe wereld, die draait om het 'nu' en het always-on. Nu zit technologie nog hinderlijk in de weg. Technologie bevindt zich op de voorgrond en vraagt te pas en te onpas om onze aandacht. We kijken nooit meer omhoog. De smartphone is antisociaal en ontmant ons.

Nu worden devices en toepassing ontwikkeld om bovenstaand probleem op te lossen. De aangekondigde Google Glass en de waarschijnlijke Apple iWatch zouden wel eens de eerste exponenten kunnen zijn van een toekomst waarin de Present Shock van Rushkoff verleden tijd is.