Waarom technologie ons niet eenzamer maakt, maar verbindt

Ik heb een haat-liefde-verhouding met mijn smartphone. Er zijn dagen dat ik hem van vroeg tot laat met een glimlach draag. Leuke, lieve en interessante mensen; altijd dichtbij. En er zijn momenten dat het apparaatje een gevoel van eenzaamheid uitvergroot. Als ik een avond alleen ben en mijn smartphone uitstaat, bijvoorbeeld (wat zelden meer gebeurt). Of als ik net een keertje te vaak passief door de tijdlijn van Twitter of Facebook scroll. Achteraf heb ik er dan spijt van dat ik mijn tijd niet zinvoller heb besteed. Ik weet dat ik hierin niet de enige ben. Ergens snap ik het dan ook wel, als critici zich afvragen of sociale en mobiele technologieën ons niet wegrukken uit de ‘echte’ wereld. Maar het heeft geen zin om technologie als Grote Boosdoener aan te wijzen. Technologie maakt ons niet eenzaam, asociaal of narcistisch. Technologie verrijkt en verbindt ons. We moeten alleen manieren vinden om daar soms wat beter mee om te gaan. Want de huidige technologie is pas het begin van wat ons te wachten staat.

Samen alleen

Zorgen. Ik hoor en lees ze om me heen. Offeren we de kwaliteit van onze vriendschappen op voor de kwantiteit van onze connecties? Verwaarlozen we face-to-face contact, thuis en op de werkvloer? Zorgen over de impact van sociale en mobiele technologie zijn niet nieuw. De Amerikaanse sociologe Sherry Turkle schreef er in 2011 al een boek over, met de veelzeggende titel ‘Alone Together’. En ik geef toe, haar uitgangspunt snijdt hout:

“Technology appeals to us most where we are most vulnerable.”

Kwetsbaar zijn we. Daar houden we niet zo van, en dus zoeken we volgens Turkle naar controle. Controle over wat we van onszelf laten zien en wat niet. Controle over waar we onze aandacht op richten en wat we op afstand houden. En jawel, laat moderne technologie nou net dat soort controle mogelijk maken.

Met social media voeren we zelf de regie over het beeld dat we van onszelf neerzetten; alsof we continu een Instagram-filter over ons eigen leven leggen. Fijn. Controle. En met je smartphone altijd binnen handbereik, hoef je nooit alleen te zijn. Nog beter: je bepaalt zelf het moment van interactie. Heb je even geen zin om op een whatsappje te reageren, dan wacht die ander maar even. Controle.

Ik deel dus ik besta

Maar, zo vervolgt Turkle haar redenering, in feite vluchten we met al deze geregisseerde communicatie weg uit onze natuurlijke wereld. Menselijke relaties zijn rijk en rommelig, en met technologie strijken we die glad.

Daar betalen we zelf de prijs voor, want we raken verslingerd aan sociale bevestiging van ons geprojecteerde zelfbeeld. Ik deel dus ik besta. Zeker als ik veel geliket word. Het is een geluid dat je nu weer terughoort in analyses van het fenomeen ‘selfies’, niet voor niets verkozen tot het woord van 2013. Zelfexpressie ten koste van contact. Narcisme is een woord dat dan al snel valt. Of zelfs anti-sociaal.

Shimi Cohen maakte een filmpje op basis van uitspraken van Turkle. Hij noemde het: ‘The innovation of loneliness’. Je kunt het hieronder bekijken. Het filmpje komt tot een weinig opbeurende conclusie:

“If we are not able to be alone, we’re only going to know how to be lonely.”

Herkenning bindt

Are you still with me? Dan herken je misschien iets in dit verhaal. Misschien zoek je – net als ik, en net als Brian Solis in een vergelijkbare blog – naar een manier om je smartphone en social media de juiste plek in je leven te geven. In je gezin, in je relatie of juist in het alleen zijn. Geen reden voor schaamte. Je bent niet de enige. We’re all just human.

Maar nu komt de ironie: die herkenning, dat stukje menselijkheid dat ons bindt, kon alleen ontstaan via diezelfde technologie. Anders hadden deze woorden je nooit bereikt. Anders hadden jij en ik waarschijnlijk nooit enige vorm van connectie gehad, hoe vaag of vluchtig ook. Herkenning bindt.

Dat is het mooie van sociale technologieën: dat ze herkenning en verbondenheid mogelijk maken op een schaal die voorheen onmogelijk was.

Juist door de schaalgrootte van social media krijgt het kleine menselijke geluid de ruimte om te gedijen. Om weerklank te vinden. Niet alleen als zelfexpressie, maar ook als uitnodiging tot contact.

En dat is het positieve geluid dat ik mis in het verhaal van Sherry Turkle. Nou ja, eigenlijk wel meer dan dat.

Ons moment

Laten we even teruggaan naar december. Naar het populaire #mijnmoment, om precies te zijn. Voor wie het niet kent: #mijnmoment is een jaarlijks terugkerend eindejaarsinitiatief van Henk-Jan Winkeldermaat, waarbij mensen uit zijn netwerk online een persoonlijk verhaal van het afgelopen jaar delen. Ook nu verdrong #mijnmoment de kerstballen en de oliebollen weer van Twitter. Het regende reacties en steunbetuigingen; deels van mensen die elkaar offline ook kennen, deels van ‘wildvreemden’. Anderen haakten op hun blog ongevraagd aan met hun eigen #mijnmoment. Een spontaan groeiende community, gevoed door de behoefte om menselijke verhalen te delen.

Zeker, zelfexpressie. Maar daarom minder sociaal?

Online. Maar daarom minder echt?

De contactdrempel

Nog een voorbeeld om het verhaal van Sherry Turkle in perspectief te plaatsen. Een voorbeeld van mezelf (bloggers zijn nooit te beroerd om een duit in het selfie-zakje te doen). Wat wil het geval: ik praat niet altijd even makkelijk in groepen. Ik ben introvert en geef de voorkeur aan één-op-één-contact. Zo zijn er meer mensen. Online zou je er misschien niets van merken.

Dat zit zo: online kun je als introvert persoon de tijd nemen om je woorden te kiezen en te focussen op dat één-op-één-contact. Een gevoel van controle, ja. Maar is dat per definitie iets slechts? Social media maken het voor mij mogelijk om leuke en waardevolle contacten te leggen op een schaal die vroeger onbereikbaar voor me was. Het heeft mijn wereld groter gemaakt. Rijker. Omdat ik het leuk vind om te luisteren naar anderen, en omdat ik dat online op mijn gemak kan doen. En omdat vervolgens offline de drempel tot contact ook weer lager is geworden.

De IRL-fetish

In die laatste toevoeging, de wisselwerking tussen online en offline, schuilt misschien wel mijn grootste kritiek op het doemdenken van Turkle en anderen. Alsof er twee gescheiden werelden zouden zijn: een échte (de offline wereld) en een inferieur aftreksel daarvan (de online wereld). Digitaal dualisme, noemt socioloog Nathan Jurgenson dat. Hij veegt er stevig de vloer mee aan:

“[Digital dualism] fails to capture the plain fact that our lived reality is the result of the constant interpenetration of the online and offline. That is, we live in an augmented reality that exists at the intersection of materiality and information, physicality and digitality, bodies and technology, atoms and bits, the off- and the online. It is wrong to say ‘In Real Life (IRL)’ to mean offline. Facebook is real life.”

En daar heeft Jurgenson een goed punt. Sociale en mobiele technologie is niet een kracht die ons langzaam wegzuigt uit het echte leven. Het geeft nieuwe inhoud aan wat dat echte leven ís: een wereld waarin het fysieke en het digitale samenkomen en elkaar versterken.

Voor zover we zoeken naar manieren om met nieuwe technologie om te gaan, is het een schijnoplossing om te hunkeren naar een wereld zonder die technologie. Jurgenson spreekt in dit kader van ‘the IRL-fetish’: een nostalgische neiging om de pre-technologische tijden van weleer te verheerlijken. Alsof de wereld toen echter was. Alsof we de hele dag in diepgaande conversaties verwikkeld waren terwijl we elkaar diep in de ogen keken en onze zielen versmolten.

Gary Vaynerchuk (vaak geciteerd om de ROI van zijn moeder, maar nu eens niet) beschrijft het mooi in zijn blog “Technology hasn’t changed us”:

“When people see a young couple out to dinner on their phone and say “oh it’s so sad”, I really don’t get it. At least they’re doing what they’d rather be doing instead of pretending to listen to each other.”

Zelfmanagement 3.0

Technologie verandert ons niet wezenlijk. In ieder geval niet binnen een kort evolutionair tijdsbestek. We houden dezelfde menselijke behoeften en vinden nieuwe manieren om daar uiting te geven. Daar kunnen we onze neus voor ophalen, in een geromantiseerde hang naar ‘het echte leven’. Of we richten ons op de kansen die onze nieuwe realiteit biedt en leren daar onze weg in te vinden. En ja, soms is dat lastig, want natuurlijk zijn er momenten dat je smartphone je roept en je hem liever links laat liggen. Een kwestie van zelfmanagement; jezelf nieuw gedrag aanleren.

Hoe dat werkt? Dat kan voor jou en mij verschillen. Ik ken mensen die besluiten om zich een tijdje helemaal voor social media af te sluiten. Cold turkey. Om voor zichzelf te herijken hoe ze ermee om willen gaan.

Cartoon: Liam Walsh, The New Yorker

Wat voor mij persoonlijk het beste werkt, is om me telkens de vraag te stellen: waarom? Waarom zou ik nu naar mijn smarthone grijpen? Wie wil ik leren kennen, wat wil ik voor anderen betekenen en wat wil ik op langere termijn bereiken? Dat helpt me om keuzes te maken. Om me niet te laten leiden door de prikkel van het moment, maar door een doel aan de horizon. Een actieve, doelgerichte mindset helpt me om me verbonden te voelen – met anderen en met mezelf. Passief en doelloos gescroll, daarentegen, werkt eenzaamheid en vervreemding in de hand. Grappig genoeg vonden Amerikaanse onderzoekers in 2010 een soortgelijk resultaat in een studie onder Facebook-gebruikers.

Real life redefined

En de technologie zelf? Hoe zal die zich doorontwikkelen?

De film ‘Her’, die later deze maand in de bioscopen draait na een première op het International Film Festival Rotterdam, laat zien wat de toekomst mogelijk voor ons in petto heeft. In de film raakt het hoofdpersonage verliefd op een artificieel intelligent operating system. ‘Her’ laat een toekomstbeeld zien waarin technologie steeds verder geïntegreerd raakt met onze wereld – in dienst van en volledig verbonden met die wereld, niet als wereld op zich. Real life, redefined. Het definitieve einde van digitaal dualisme?

De volgende stap

En op kortere termijn? Ik heb geen glazen bol. Wel de drang om vooruit te kijken. Daarom ging ik in gesprek met enkele van de eerste Nederlandse dragers van een Google Glass: de Explorers. Niet omdat ik verwacht dat we over een jaar allemaal met zo’n ding rondlopen. Wel omdat wearable technology, of kortweg wearables – in welke vorm dan ook – een belangrijke volgende stap is in de evolutie van technologie. Of dat nu is in de vorm van een Google Glass, een smartwatch of een chip in onze hand.

Wat veranderen wearables in de manier waarop we naar de wereld kijken en contact maken? Voor welke nieuwe kansen en uitdagingen plaatsen ze ons, als mensen en als organisaties?

Tijd voor een gezamenlijke ontdekkingstocht. In onze nieuwe echte wereld.

Vanaf volgende week, hier op Marketingfacts.

Credits headerfoto: Ulcano Tekno (cc)