Brenno de Winter (onderzoeksjournalist): “De overheid snapt het niet”

Brenno de Winter is freelance onderzoeksjournalist met als specialisatie veiligheid, privacy en digitale burgerrechten. Sinds hij ruim twee jaar terug ook te gast was bij Top Names is er op dat terrein het nodige veranderd: het omstreden Acta-verdrag is van de baan en Snowden heeft vele onthullingen gedaan. Het lijkt dus de goede kant op te gaan. Toch maakt De Winter zich zorgen. “In Nederland zie je in de Tweede Kamer nog steeds alleen maar een verdwaalde politicus rondlopen die iets van ict snapt. Dat het inmiddels al verder gaat en we in een informatiemaatschappij terechtgekomen zijn, dat is daar nog steeds niet doorgedrongen.” Gevaarlijk, want wie beschermt de burgers?

Onderzoek laat zien dat er op dit moment circa 8,8 miljard euro uit de de economie wegvloeit ten gevolge van cybercrime. Russische criminelen stelen miljoenen documenten uit het Nederlandse bedrijfsleven. Maar een duidelijk antwoord van de Nederlandse overheid ontbreekt. Omdat de ernst van de feiten niet op waarde worden geschat. De kennis lijkt te ontbreken. “Wij gaan jongetjes van 16 jaar oppakken die hun school hebben platgelegd. Dan heb je de focus fout. Dan denk ik: ben je nog in sync met de realiteit? We zijn overgestapt van een maatschappij met wat ict naar een informatiemaatschappij waar hele andere spelregels zouden moeten gelden en die zijn er niet.”

“Google heeft geen belang mijn privacy te schaden”

Het is opvallend dat De Winter zijn pijlen op de overheid richt, terwijl in de ogen van veel anderen het gevaar van een groot bedrijf als Google komt. Google slaat al onze gegevens op. Maar De Winter ziet dat niet als het grootste probleem. “Google heeft geen belang mijn privacy te schaden, maar het is een feit dat 100 procent van de data van Google wordt getapt door de NSA. Daar zit de kern van het probleem. Een advertentie meer of minder, waar we vaak bang voor zijn, oefenent niet de invloed op je leven uit die een overheid kan uitoefenen.”

Dus het grote gevaar zit hem niet in wat bedrijven bijhouden, maar wat er daarna mee gebeurt. Die stroom zou onder controle gehouden moeten worden door het College bescherming persoonsgegevens, maar dat instituut heeft juist de laatste jaren aan macht ingeboet. Juist de afwezigheid van goeie sturing en controle betekent dat een aantal partijen onbelemmerd hun gang kunnen gaan.

Over de vraag welk onderwerp De Winter zelf op de politieke agenda zou plaatsen, hoeft hij niet lang na te denken. “Het voorkomen van een totalitaire staat. Het voorkomen van een regime dat echt alles van elke burger in de gaten houdt. Ik sprak pas met iemand van Defensie en die zei: 'Het gaat over vrijheid, de rechtstaat en democratie, in die volgorde. En we zijn bezig heel langzaam die vrijheid in te leveren.' Dat raakt me heel erg. Daar kan ik ‘s nachts van wakker liggen. Waarom kunnen we niet snappen dat dit het grootste goed is?”

Iets wat De Winter ook aan den lijve ondervond. Hij bleek onderwerp van een door de politie opgesteld veiligheidsprotocol. Dreiging met een kort geding gaf hem inzage in zijn dossier. Daaruit blijkt dat zijn bewegingen een aantal malen zijn geregistreerd. “Dat is heel problematisch: zo kan ik niet meer veilig met een bron praten. Er wordt gedaan alsof er niks aan de hand is, maar dat is er wel.”

“Denk één minuut per dag na hoe je je gegevens beschermt ”

De overheid schiet dus te kort. Maar dat wil niet zeggen dat je als burger helemaal niks kunt doen om jezelf te beschermen. Zo gooit de Winter dagelijks zijn cookies weg, gebruikt hij een fake IP-adres en browst hij anoniem over het internet. Daarnaast maakt hij gebruik van encryptie van zijn persoonlijk mail. Bij sommige werkgerelateerde afspraken laat hij zijn telefoon thuis, zodat zijn positie niet bepaald kan worden. Ook reist hij dan niet met een reguliere, persoonsgebonden OV-chipkaart.

En soms gaat hij nog verder. “Ik had met een bron afgesproken en realiseerde me dat dat erg gevaarlijk kon zijn, dus toen heb ik een kaartje in de bus gekocht. Nadat ik was uitgestapt heb ik dat vervoersbewijs, waar je zeker nog 30 minuten mee kon reizen, aan iemand op een ander perron gegeven. Dan wordt een spoor volgen wel lastig.”

Blijft over: gezichtsherkenning. Inmiddels hangen overal op straat camera’s die de bewegingen van mensen vastleggen. Potentieel zouden die ook ingericht kunnen worden om mensen te herkennen. Maar De Winter gaat nog niet zo ver dat hij vermomt over straat gaat. “Misschien is het naïef, maar ik denk dat we technologisch nog niet zo ver zijn.” Nu nog niet, maar ooit wel. Net zoals het internet of things onvermijdelijk zal zijn. “Daarom hebben we sterke politici nodig: je kunt je niet beschermen tegen de technologie, die ontwikkelingen gaan door. Dus dat betekent dat we een goed wetgevend kader nodig hebben.”

En verder zegt De Winter tegen iedereen die het horen wil: “Denk één minuut per dag na hoe je je gegevens beschermt. Versleutel je mail, gebruik Pretty Good Privacy. Kijk voor aanwijzingen op de website van Bits of Freedom: daar staan een heleboel goeie tips. Gebruik ze!”