Informatie-overload bestaat niet

Volgens veel mensen is de constant groeiende stroom aan informatie en prikkels een van de belangrijkste issues waar we tegenwoordig mee te maken hebben. Onze aandacht wordt opgeslurpt door de sociale netwerken die we de hele dag via mobiele apparaten kunnen checken, en de (online) kranten en tijdschriften worden constant voorzien van online commentaar via blogposts en Twitterfeeds. Daarnaast worden we getriggerd door de wereld om ons heen: televisie, radio, billboards. We zouden er overspannen en gestrest van kunnen raken. Ofwel: we ervaren met zijn allen informatie overload, met alle negatieve gevolgen van dien. In deze blogpost leg ik uit dat deze gedachtengang compleet de plank misslaat en weerleg ik dit doemdenken. Want: informatie-overload bestaat niet!

Hoe ontstaat informatie-overload?

Voordat ik kan concluderen dat informatie-overload niet bestaat, is het wel nuttig om uit te leggen hoe het kan ontstaan en wat we er dus mee bedoelen. Er bestaat er in de wetenschappelijke literatuur geen algemeen geaccepteerde definitie van informatie-overload. Toch stellen de meeste definities twee begrippen centraal:

• Informatieload: de hoeveelheid informatie die mensen ontvangen of tegenkomen en waar ze iets mee moeten doen.
• Informatieverwerkingscapaciteit: het vermogen van mensen om informatie te verwerken (deze is namelijk beperkt).

Er is sprake van informatie-overload wanneer de informatieload de informatieverwerkingscapaciteit overschrijdt; als mensen meer informatie moeten verwerken dan dat ze kunnen. Als gevolg hiervan gaan mensen fouten maken en neemt de verwerking van de informatie af. Dit laatste noemen we ook wel ‘coping mechanisms‘ en mensen passen deze toe om een overload aan informatie te voorkomen.

Deze omschrijving brengt drie begrippen naar voren die ik alle drie zal gebruiken om aan te geven dat er geen sprake kan zijn van informatie-overload: informatieload, informatieverwerkingscapaciteit en coping-mechanismen.

Informatieload

De nummer-één oorzaak?

Het gaat eigenlijk al fout bij het aanwijzen van de hoeveelheid informatie als dé nummer-één oorzaak van informatie-overload. Intuïtief denken we namelijk vooral hieraan. Als je googelt op de term, wordt dit beeld ook bevestigd. En ook in de wetenschap zijn er auteurs die deze visie aanhangen. Dan gaat het om uitspraken als “de overvloed aan informatie”, “een wereldwijde last van het bijhouden van de informatie-explosie” en “onmiskenbare grote hoeveelheden informatie”. Vanuit deze visie lijkt het ook logisch om te concluderen dat de constant groeiende stroom aan informatie en prikkels die we via de traditionele en sociale media dagelijks over ons heen krijgen, niet anders kan doen dan informatie-overload veroorzaken.

Deze visie is er ook de oorzaak van dat we volgens ‘kenners’ al eeuwen aan overload lijden. In een uitvoerig en interessant artikel in de Boston Globe wordt namelijk geconcludeerd dat de geschiedenis van de mens getypeerd wordt door een proces van toenemende informatie. En dan vooral sinds de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw. De literaire klasse sprak toen net zo over de stortvloed aan informatie als dat we er nu over spreken; er waren toen veel meer boeken beschikbaar dan dat elke persoon in zijn leven kon lezen.

Het is dus eigenlijk een wonder dat we na al die eeuwen nog steeds leven en kunnen functioneren. Het is echter nóg wonderlijker dat we steeds meer informatie blijven produceren en dat de meeste mensen daar geen probleem mee hebben. Dat komt omdat de hoeveelheid informatie niet dé oorzaak van overload is.

Kwantiteit of kwaliteit van informatie?

Een tweede aspect waar het namelijk fout gaat, is dat het helemaal niet gaat om de objectieve hoeveelheid informatie die op ons afkomt. Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat informatieload een begrip is dat uit meerdere dimensies bestaat, waarvan de objectieve hoeveelheid er slechts één is. Zo concluderen de wetenschappers Hargittai, et al. (2012) op basis van een literatuuranalyse dat de hoeveelheid informatie ondergeschikt is aan de manier waarop de informatie gestructureerd is en aan de kwaliteit van informatie.

Dit kwaliteitsaspect komt ook uit mijn eigen promotie-onderzoek (2006) aan de Universiteit van Amsterdam naar voren: een (te) hoge informatieload wordt niet zozeer toegedicht aan de kwantiteit van de informatie, maar juist aan de kwaliteit ervan. Informatie is van hoge kwaliteit als de informatie direct relevant en bruikbaar is; en van deze informatie is er volgens de respondenten in mijn onderzoek nooit teveel. Het is juist de nutteloze informatie die zorgt voor een gevoel van overload.

Vanuit dit perspectief leidt minder bruikbare informatie sneller tot een (te) hoge informatieload dan bruikbare informatie. Dus als we een teveel aan prikkels en informatie ervaren, dan betekent dat niet automatisch dat het ook echt teveel is, maar dat er vooral sprake is van veel nutteloze prikkels en informatie. En zoals ik later uitleg, leidt een teveel aan nutteloze en irrelevante informatie en prikkels nooit tot informatie-overload.

Informatieverwerkingscapaciteit

De capaciteit is beperkt

Zoals hierboven beschreven, is er sprake van informatie-overload wanneer de informatieload de informatieverwerkingscapaciteit overschrijdt. Dit betekent dat als we echt iets van overload willen begrijpen we dus niet naar de hoeveelheid informatie moeten kijken, maar juist naar de mensen die de informatie moeten verwerken. En de belangrijkste trigger hier is de beperkte informatieverwerkingscapaciteit van mensen.

Onderzoek naar de verwerkingscapaciteit kent een lange traditie. Al in 1956 heeft Miller de beperkte capaciteit van het kortetermijngeheugen aangetoond: zijn onderzoek toont aan dat het aantal symbolen dat mensen in hun kortetermijngeheugen kunnen onthouden en effectief kunnen verwerken, varieert van vijf tot negen, met een gemeenschappelijke grenswaarde van zeven. En de recentere Schema Theorie (Wicks, 1992), die toegepast wordt om te verklaren hoe mensen omgaan met de dagelijkse vloed aan informatie, stelt dat mensen beperkte verwerkingscapaciteiten hebben.

Het lijkt dus logisch om te concluderen dat mensen tegenwoordig wel snel overload zullen ervaren, omdat bewezen is dat mensen een beperkte verwerkingscapaciteit hebben. Maar ook dit is niet waar, en daar zijn twee redenen voor: verschillende verwerkingstaken en een groeiende informatieverwerkingscapaciteit.

Drie typen verwerkingstaken

De eerste reden is dat de snelheid waarmee de informatieverwerkingscapaciteit bereikt wordt (en er dus overload kan ontstaan) afhankelijk is van het type informatie dat verwerkt moet worden. Zo worden er drie typen van verwerking onderscheiden (Rasmussen, 1986): skills-level, rules-level en knowledge-level. Deze typen verschillen in cognitieve inspanning, variërend van weinig inspanning (skills-level) tot veel inspanning (knowledge-level).

Het skills-level heeft betrekking op automatische processen in het geheugen en gebeurt onbewust en routinematig. Dit heeft dus betrekking op alles wat je zonder nadenken doet.

Het volgende niveau is het rules-level. Deze taken of processen gebeuren in een volgorde van subroutines in een bekende situatie en worden gestuurd door regels of procedures die men in het verleden heeft ervaren of geleerd, of die door anderen verteld zijn. Deze processen of taken kosten uiteindelijk dus ook niet echt cognitieve inspanning, want je hebt het al vaker gedaan en het is bekend terrein voor je.

Het knowledge-level impliceert de grootste cognitieve inspanning. Het betreft een nieuwe situatie of taak waarbij je niet terug kunt vallen op eerder opgedane kennis of regels. Dit betekent dat er echt nieuwe informatie verwerkt moet worden en er nieuwe verbindingen in de hersenen aangemaakt moeten worden. Denk maar aan een echt nieuw onderwerp dat je gaat bestuderen en waar je geen tot nauwelijks voorkennis over hebt.

De grenzen tussen de drie niveaus zijn niet strikt gescheiden van elkaar; ze vloeien in elkaar over. En processen of taken kunnen van niveau veranderen. Denk maar aan het leren autorijden. Als je start, kun je nergens op terugvallen en is het echt knowledge-level werk. Na verloop van tijd en als je je rijbewijs haalt, vindt het autorijden plaats op rules-level. Hier blijft het autorijden voor veel mensen meestal hangen, maar voor mensen die veel en vaak rijden kan het autorijden toch ook wel op skills-level plaatsvinden (even los van of dat wenselijk is).

De drie verwerkingstaken verschillen dus in cognitieve inspanning. Het knowledge-level vereist een grote cognitieve inspanning en de verwerkingscapaciteit wordt hier veel sneller bereikt en de kans op overload is dan ook groter dan bij het rules- en skills-level. Bij de laatste twee is de kans vrij klein dat de verwerkingscapaciteit bereikt wordt.

Hoeveel inspanning vergt het scrollen door je tijdlijnen?

De vraag die nu opkomt is: onder welk niveau vallen de meeste informatietaken waar de gemiddelde consument mee te maken heeft als hij/zij continu gebruikmaakt van bijvoorbeeld Facebook, Instragram, Twitter en nieuwsapps? Niet onder het knowledge-level. Ik kan me zo voorstellen dat het lezen van nieuws en blogposts valt onder rules-level en het scrollen door je tijdlijnen van Facebook en Twitter zelfs onder skills-level. Dit betekent dat dergelijke cognitieve inspanningen niet heel hoog zijn, dat de verwerkingscapaciteit niet snel bereikt zal worden en er dus ook een lage kans op overload is. Maar deze conclusie is naar mijn weten nog niet wetenschappelijk getoetst en blijft dus hangen op speculatie.

Een groeiende informatieverwerkingscapaciteit

De tweede reden is dat de capaciteit van mensen om informatie te verwerken niet statisch is, maar kan veranderen en zich over de tijd aanpast aan de cognitieve inspanningen van een individu. Dit betekent dat mensen zich ook aanpassen aan de prikkels die ze over zich heen krijgen en de verwerkingscapaciteit dus ook groter wordt. Al in de jaren ’70 (Farace, et al., 1977) van de vorige eeuw is geconcludeerd dat mensen in eerste instantie gestrest raken door complexe en uitdagende informatietaken (de korte termijn dus), maar op de lange termijn raken ze hieraan gewend doordat hun verwerkingscapaciteit zich aanpast aan de langdurige cognitieve inspanning.

Als we dit principe toepassen op de huidige tijd, dan lijken de nieuwelingen op sociale media zich inderdaad overweldigd te voelen, maar na enige tijd raken ze hieraan gewend.

Tijdsdruk

In meer recente wetenschappelijke literatuur wordt de informatieverwerkingscapaciteit echter niet losgezien van de tijdsfactor. De hoeveelheid tijd die mensen hebben, beïnvloedt het gevoel van controle die ze hebben over hun verwerkingscapaciteit (Hahn et al., 1992). Wanneer mensen een taak moeten uitvoeren onder tijdsdruk, voeren mensen dus twee cognitieve taken op hetzelfde moment uit: de taak en het omgaan met de tijdsdruk (Zakay, 1993). Hargatti, et al. (2012) bevestigen in hun onderzoek het belang van deze factor nogmaals.

Toch concluderen Hargatti en collega’s dat dit tijdsaspect vooral speelt in een organisatorische context en niet of nauwelijks in de dagelijkse mediaconsumptie. Zij schrijven dat blootstelling aan media in het dagelijks leven vaak in de vrije tijd van mensen gebeurt en er dus, onder normale omstandigheden, sprake is van ontspanning en rust. Op basis van focusgroepgesprekken met 77 personen concluderen zij dan ook dat er geen sprake is van informatie-overload; de mensen voelen zich door de digitale mogelijkheden juist sterk en enthousiast in plaats van overladen met informatie.

Geen informatie-overload

Bovenstaand verhaal toont aan dat het voor mensen, zelfs in hun mediavolle en -rijke leven, moeilijk is om informatie-overload te ervaren. De kans dat de informatieload de verwerkingscapaciteit overschrijdt, is namelijk zeer klein. Dit beeld wordt bevestigd door een studie van Bontcheva en collega’s uit 2013. Hun survey onder gebruikers van Facebook, LinkedIn en Twitter toont aan dat de meeste gebruikers tevreden zijn met de hoeveelheid informatie die ze ontvangen en dat ze zich in staat voelen om alles bij te houden.

Coping-mechanismen

Mocht informatie-overload toch ontstaan, dan hebben mensen ingebouwde coping-mechanismen om de overdaad aan prikkels en informatie te reduceren. Mensen zijn namelijk geen passieve ontvangers en/of aanschouwers van al die prikkels, ze hebben een actieve rol in het omgaan met al die prikkels.

Zelfs al in de 15e eeuw, toen de literaire klasse overweldigd werd door boeken, bedachten mensen methoden om met de toestroom van boeken om te kunnen gaan. Zo werden er bibliotheken opgericht, werden er bibliografieën samengesteld van alle boeken die waren geschreven en werden de eerste adviezen gegeven over hoe je aantekeningen moest maken. En deze methoden zorgden er toen al voor dat er geen sprake van informatie-overload kon zijn.

Mensen zijn altijd goed in staat om coping-mechanismen te ontwikkelen om met een grote stroom aan prikkels om te kunnen gaan. Volgens Schema Theorie (wicks, 1992) doen mensen dit door informatie op een heuristische manier te verwerken; in plaats van aandachtig alle informatie te proberen te verwerken, focussen mensen zich op een deel van de informatie. Dit betekent dat mensen op verschillende manieren informatie kunnen verwerken.

De twee fasen van informatieverwerking

Uit wetenschappelijke literatuur over dual-process models (o.a. Floor & Van Raaij, 2002) blijkt dat het verwerken van informatie uit twee fasen bestaat: de ‘scanning’- en de ‘focusing’-fase. In de scanning-fase scannen individuen continu en meestal onbewust de informatietoevoer om de relevantie van die toevoer te bepalen. Alleen die informatie die min of meer als relevant betiteld wordt, krijgt ‘secundaire aandacht’ in de focusing-fase.

In deze laatste fase kunnen individuen ofwel op een ‘heuristische’, ofwel op een ‘systematische’ manier informatie verwerken. Dit betekent dat bepaalde informatie met veel aandacht verwerkt wordt en dat andere informatie met minder aandacht bekeken wordt.

Samenvattend: irrelevante en/of nutteloze informatie wordt er, onbewust dus, al uitgefilterd en krijgt geen enkele aandacht. De relevante informatie wordt aan nadere inspectie onderworpen om de echte relevantie te bepalen.

Informatie-overload bestaat dus niet

Dus samenvattend, als je het fenomeen informatie-overload vanuit verschillende perspectieven bekijkt, kun je makkelijk concluderen dat het niet bestaat. Ik geef toe dat veel van de informatieverwerkingstheorieën die ik aanhaal om mijn statement te onderbouwen al vrij oud zijn. Toch is de manier waarop mensen met informatie omgaan de laatste jaren niet wezenlijk veranderd.

In een discussie die ik hierover onlangs op Frankwatching had (en die de aanleiding vormt voor dit artikel) werden twee recente aspecten aangehaald die roet in mijn verhaal kunnen gooien: het algoritme van Facebook en de sociale druk en dopamine.

Algoritme van Facebook

Facebook filtert al voor ons en algoritmen bepalen wat wij wel en niet te zien krijgen in onze tijdlijn. Populaire posts zullen hoger en vaker in tijdlijnen van mensen verschijnen, terwijl ze niet relevant hoeven te zijn. Het gevolg kan zijn dat posts die wel relevant zijn niet in de tijdlijn verschijnen. Dit zou impliceren dat Facebook dus ook de irrelevante en nutteloze informatie in onze focusing-fase laat verschijnen. Irrelevante informatie krijgt dan toch secundaire en dus bewuste aandacht, terwijl dit niet de bedoeling is. De kans op informatieoverload wordt dus groter omdat de natuurlijke coping-mechanismen vermeden worden.

Toch denk ik dat dit niet het geval zal zijn, omdat we eerder al geconcludeerd hebben dat het scrollen door je tijdlijn van Facebook geen hoge cognitieve inspanningen zal vergen, waardoor de verwerkingscapaciteit niet snel bereikt zal worden en er dus ook een lage kans op overload is.

Sociale druk en dopamine

Verder werden in het artikel op Frankwatching de sociale druk en de dopamine die vrijkomt bij het verkrijgen van likes aangehaald als oorzaak van overload. Naar mijn weten is er nog geen wetenschappelijk onderzoek verricht naar de invloed van deze factoren op het toepassen van coping-mechanismen; zouden ze het inzetten van coping-mechanismen juist belemmeren of niet, en als dat zo is, welke gevolgen heeft dit dan voor de hersenen van mensen en het functioneren in de maatschappij en op het werk?

Gebruikte literatuur

• Bontcheva, K., Gorrel, G., & Wessels, B. (2013). Social media and information overload: survey results. arXiv:1306.0813 [cs.SI], 1-31.
• De Bakker, S. (2006). Organizational members in the information society. Coping with information overload. Dissertatie, Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam.
• Farace, R.V., Monge, P., & Russell, H.M. (1977). Communicating and organizing. Reading, MA: Addison-Wesley Publishing Company.
• Floor, J.M.G. & Van Raaij, W.F. (2002). Marketing-communicatiestrategieën. Houten: Stenfert Kroese.
• Hahn, M., Lawson, R., & Lee, Y.G. (1992). The effects of time pressure and information load on decision quality. Psychology & Marketing, 9(5), 365-378.
• Hargittai, E., Neuman, W. R., & Curry, O. (2012). Taming the information tide: perceptions of information overload in the American Home. The Information Society, 28, 161-173.
• Miller, G.A. (1956). The magical number seven, plus or minus two: Some limits on our capability for processing information. Psychological Review, 63(2), 81-97.
• Rasmussen, J. (1986). Information processing and human-machine interaction: An approach to cognitive engineering. Amsterdam: North-Holland.
• Wicks, R. H. (1992). Schema theory and measurement in mass communication research: Theoretical and methodological issues in news information processing. In S.A. Deets (Ed.), Communication Yearbook, 15 (pp.115-145). Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Zakay, D. (1993). The impact of time perception processes on decision making under time stress. In O. Svenson & A.J. Maule (Eds.), Time pressure and stress in human judgement and decision making (pp. 59-72). New York: Plenum Press.