Hans de Zwart (Bits of Freedom): “Op het moment dat je bekeken wordt, kun je niet jezelf zijn”

Geheime diensten die ongericht en massaal burgers mogen aftappen. Het is een scenario dat we kennen uit het buitenland, maar als we niet oppassen zal de Tweede Kamer over afzienbare tijd een wet aannemen die het ook in Nederland mogelijk maakt. Met het zogenoemde sleepnet wordt het mogelijk om, onder het mom van een passend antwoord op dreigende terreur, al het dataverkeer tussen Nederland en een ander land te onderscheppen, analyseren en te zoeken naar patronen.

“Dat treft iedereen, elke burger”, stelt Hans de Zwart, directeur van belangenbehartiger Bits of Freedom. “Ons belangrijkste bezwaar hiertegen is dat je ongericht onverdachte, onschuldige mensen in de gaten houdt. Dat is een grens die je wat ons betreft niet over wilt gaan. Haal het sleepnet uit de nieuwe wet.”

De Zwart is niet tegen het gericht in de gaten houden van verdachte personen. “De tegenstelling die vaak opgeroepen wordt tussen privacy en veiligheid is wat mij betreft een schijntegenstelling. Je hebt privacy nodig om echt veilig te zijn. Ik ben niet tegen bevoegdheden voor de overheid die je kunt inzetten tegen mensen die je verdenkt. Het is ook zo dat mensen die aanslagen plegen vaak al in beeld waren, maar ik geloof niet dat het nodig moet zijn om iedereen in de gaten te houden. Want als dat waar is, kunnen we net zo goed bij iedereen thuis een camera ophangen. Dat wil je niet.”

“Op het moment dat je bekeken wordt, kun je niet jezelf zijn”

Bits of Freedom maakt zich niet alleen zorgen over een toenemende inperking van de privacy door overheden. Ook bedrijven vormen een gevaar. “In onze technologische samenleving zie je dat er heel veel partijen zijn die heel goed in de gaten hebben wat wij doen. Niet alleen overheden, maar ook Google, Facebook en andere grote bedrijven. Die partijen zijn handig in gebruik, maar weten dus ook precies wat je doet. Ze kunnen je gedrag analyseren, daar patronen in herkennen en je daar vervolgens mee manipuleren. Wat wat mij betreft op het spel staat, is het vermogen om zelf je leven vorm te geven. Wat je daarvoor nodig hebt is privacy. Op het moment dat je bekeken wordt kun je niet jezelf zijn.”

Een heldere constatering, maar in de praktijk lijken veel mensen geen probleem te ervaren. Dat is de uitdaging waar Bits of Freedom voor staat: het transparant maken van wat er dagelijks online gebeurt. Hoe kun je mensen duidelijk maken dat ze gemanipuleerd worden: dat ze zelf geen keuzes meer maken maar gedwongen worden keuzes te maken.

De Zwart merkt wel een verhoogd bewustzijn: “Er is vorig jaar een privacyboek verschenen in Nederland, dat ligt nog steeds in de top tien bij de AKO. Vorige week zijn er op een dag 25.000 mensen overgestapt van Whatsapp naar Signal, omdat de Correspondent een themaweek had rond privacy. Dus mensen beginnen wel degelijk door te hebben dat er een kant is aan technologie die niet alleen maar handig is. Ik ben zelf nog steeds onder de indruk van hoe Google mij met Google Maps op de juiste plek weet te krijgen, maar tegelijkertijd ben ik me ervan bewust dat het nu Google is die bepaalt welke route ik neem, dat bepaal ik zelf niet meer. Ik ken hun criteria niet.”

“Europa is groot genoeg om haar perspectief af te dwingen”

Overheden moeten niet bang zijn om paal en perk te stellen, meent de Zwart. “We zijn heel erg geneigd om de verantwoordelijkheid en de schuld bij de gebruiker te leggen, maar wat we beter zouden moeten doen is niet bang zijn om te reguleren. Niet bang zijn om regels te stellen. De overheid zijn we zelf. Europa is groot genoeg om haar perspectief af te dwingen.”

Daarnaast kun je als burger ook zelf stappen zetten om je privacy te bewaken. “Je hoeft geen mail bij Gmail te hebben staan, waar het handig en gratis is, maar wel elke mail gelezen wordt en in buckets wordt verkocht. Er zijn ook zat leveranciers die jou voor de prijs van een dure cappuccino in de maand ook 25 gigabyte aan emailruimte leveren. Daar maak je de wereld beter mee. Dus zorg ervoor dat je een vegetariër wordt in de digitale wereld.”

Zelf heeft De Zwart zijn keuzes ver doorgevoerd. Zo maakt hij onder andere geen gebruik van Facebook, Gmail, Linkedin, Dropbox en Wetransfer. “Ik heb echt een heel portfolio van eigen tooltjes: allemaal open source. En wat je dan merkt is dat je dan eigenlijk flexibeler ben. Ik gebruik ook geen Google, maar een eigen zoekmachine. Het zijn eigenlijk allemaal hele simpele dingen.“

Simpel voor iemand die technisch is, maar voor de doorsnee burger vele stappen te ver. “Daarom moeten we er als maatschappij eerst voor zorgen dat we beter reguleren en nadenken over hoe we met dit probleem omgaan, niet als individu. Je kunt dit niet als individu oplossen.” Met het oog op de komende verkiezingen dus een belangrijk issue om op te filteren bij je keuze. Al ziet De Zwart wel een groeiend bewustzijn bij veel politieke partijen. Een stemadvies geeft Bits of Freedom dan ook niet. “Liever beïnvloeden wij alle partijen om het beter te maken dan dat we een keuze willen forceren.” En daarnaast biedt de organisatie een toolbox aan waarmee burgers hun privacy kunnen bewaken.