Slimme zelflerende software verovert onze huiskamer en daarna de wereld

Uitgelezen: ‘De Digitale Butler’ van Jarno Duursma

In januari 2016 voorspelde trendwatcher Sander Duivestein dat in de toekomst iedereen een digitale butler heeft. Facebook-oprichter Mark Zuckerberg had namelijk zichzelf voor 2016 een goed voornemen opgelegd: het besturen van alles in huis met zijn stem én met technologie die al voorhanden was. Kunstmatige intelligentie, ook wel artificiële intelligentie (AI) genoemd, bestond inderdaad al ruim 50 jaar.

Nu aan het einde van 2017 worden chatbots gebruikt in Facebook Messenger, doet de digitale butler zijn intrede in onze huiskamer via Alexa en is het boek De Digitale Butler van Jarno Duursma over dit onderwerp verschenen.

Kunstmatige intelligentie in ontwikkeling

In zijn boek schetst Jarno Duursma kort de geschiedenis van kunstmatige intelligentie aan de hand van een aantal voorbeelden. We kennen wellicht allemaal wel één of meer toepassingen die gedurende de laatste 50 jaar zijn ontwikkeld. Eén van de eerste chatbots was ELIZA, een digitale psychotherapeut, ontwikkeld tussen 1964 en 1966. ELIZA reageerde aan de hand van vooraf bedachte regels op patiënten. Andere bekende en minder bekende voorbeelden die aan de orde komen zijn IBM Watson, Deep Blue II, Libratus, AlphaGo, Lipnet en Siri.

Het mooie aan het boek De digitale butler is dat de voorbeelden worden ingedeeld in categorieën en worden voorzien van uitleg van de werking. Zo leren we dat er ‘zwakke’ en ‘sterke’ vormen zijn van kunstmatige intelligentie, dat systemen gebaseerd kunnen worden op regels (‘rule-based KI’) of dat systemen juist in staat zijn om ‘zelf te leren’. Het betreft in het laatste geval ‘intelligente computers met zelflerend vermogen‘. Dit laatste wordt ‘machine learning’ genoemd en wordt door Jarno Duursma uitgelegd en uitgesplitst in:

• Deep learning
• Supervised learning
• Unsupervised learning
• Reinforcement learning

Hiermee geeft het boek ook gelijk het inzicht dat er niet één vorm van kunstmatige intelligentie is, maar dat er verschillende verschijningsvormen zijn; bijvoorbeeld een chatbot, een virtuele persoonlijke assistent of een intelligente agent. En dat elke verschijningsvorm op een eigen niveau en andere wijze kunstmatig intelligent kan zijn. De overeenkomst is dat de software/machine in een bepaalde mate taken kan uitvoeren op een manier die wij als mensen als ‘slim’ zouden beoordelen.

Kunstmatige intelligentie is het principe dat machines taken kunnen uitvoeren op een manier die wij als mensen als ‘slim’ zouden beoordelen, omdat we vinden dat ze toebehoren aan menselijke intelligentie.

Dat de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie in een stroomversnelling is gekomen, komt door de toename van rekenkracht, de grote hoeveelheden beschikbare data, doordat er meer aandacht is voor programmeren en dat grote platformen als Apple (Siri) en Amazon (Alexa) de conversational interfaces en achterligende kunstmatige intelligentie bij een groter publiek bekend hebben gemaakt.

Wereldleider op gebied van kunstmatige intelligentie

Hoewel in zijn boek diverse Westerse voorbeelden worden genoemd, wijst Jarno Duursma op de inhaalrace die China aan het maken is op dit vlak. In China zijn de voorwaarden ideaal voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. China beschikt met de twee beste supercomputers van de wereld over ongeëvenaarde rekenkracht, heeft ongekend veel data tot zijn beschikking van meer dan 1,4 miljard inwoners, heeft kapitaal en ook talent tot zijn beschikking.

De verwachting is dat China rond het jaar 2030 wereldleider is op het gebied van kunstmatige intelligentie. Met de inzet op kunstmatige intelligentie toont de Chinese overheid duidelijk visie op de zich rap ontwikkelende digitale toekomst.

Toepassingen van kunstmatige intelligentie

Met de gezichstscanner in de iPhone X kun je nu met je gezicht je telefoon ontgrendelen en door een snelle processor is deze toepassing nu ook toegankelijk voor de consument. De toepassing van gezichtsherkenning bestaat natuurlijk al langer. Op vliegvelden als JFK en Schiphol kun je door de ‘self-service-douane’ en wordt je gezicht gescand. Overigens kun je China met Face++ al met je gezicht betalen.

Dezelfde ontwikkeling geldt ook voor de vertaling van de ene naar de andere taal. Zo zijn er de Google Pixel Buds, die in realtime uitgesproken zinnen in 40 talen kunnen vertalen (op de Google Pixel telefoon). De technologie achter Buds bouwt voort op Google translate, die we in de loop der tijd met z’n allen hebben gevuld met relevante te vertalen zinnen. Door dit stuwmeer aan data van vertaalvragen is een realtime toepassing van spraakgestuurde vertaling mogelijk.

Deze technische ontwikkelingen op gebied van gezichtsherkenning en spraakherkenning worden in in het boek van Jarno Duursma verder beschreven. Evenals toepassingen op het gebied van taal (natural language processing) en beeldherkenning.

Interactie met kunstmatige intelligentie

De bekenste digitale helpers zijn de chatbot, de virtuele persoonlijke assistent en de intelligent agent. Allemaal vormen van kunstmatige intelligentie, waarmee we interactie kunnen hebben. Jarno Duursma beschrijft de ontwikkeling van deze interactie van de eenvoudige eerste vormen van chatbots op basis van regels tot meer intelligente en zelflerende chatbots op basis van machine learning.

Met onze stem opdrachten geven

Na de chatbots zoomt Duursma verder in op de virtuele persoonlijke assistenten die in rap tempo een plek krijgen in onze keukens, huiskamers en op onze smartphones. Alexa, Cortana, Google Home, Facebook M, Google Assistant en Siri worden allemaal besproken.

“Alexa, Siri en andere virtuele assistenten zullen van onpersoonlijke robots veranderen in entiteiten die onze gewoonten, routines, hobby’s, interesses even goed (of zelfs beter) kennen als onze naaste vrienden en familieleden”, Liraz Margalit – TechCrunch.

Opvallend is dat alle virtuele persoonlijke assistenten worden ‘bediend’ via spraakcommando’s. Volgens diverse bronnen wordt spraak de nieuwe vorm van gebruikersinterface. We geven met onze stem spraakopdrachten aan onze smartphone, slimme speaker of andere stemgestuurde assistent. Tevens krijgt deze virtuele persoonlijke assistent ook een persoonsnaam en/of een gezicht. Zo roepen we ‘hé Siri” of geven we de virtuele persoonlijke assistent bijvoorbeeld zowel de naam Amelia als een herkenbaar en persoonlijk uiterlijk.

Pro-actieve agent als hulpkracht

De ‘digital agent’ is de ‘slimste’ vorm van digitale helpers die in het boek worden besproken. Het verschil met de virtuele persoonlijke assistent is dat deze meer begrijpt van context en situatie. De agent neemt zelf initiatief en beslissingen op basis van eerder geleerde beslissingen en/of voorkeuren. Dat kan nu in essentie al voor een enkelvoudige taak, maar een voorbeeld van deze ultieme meedenkende digitale hulpkracht is nog niet te geven.

Kansen en bedreigingen van kunstmatige intelligentie

In het hoofdstuk over toekomstige ontwikkelingen van kunstmatige intelligentie schetst Jarno Duursma enkele gebieden waarop hij verwacht dat er grote impact zal zijn. Kunstmatige intelligentie kan een enorme toegevoegde waarde bieden in de vorm van gemak, tijdsbesparing, inzichten en welvaart. Het belangrijkste uit het hoofdstuk over de toekomst voor mij is dat er ook algoritmische organisaties kunnen ontstaan, waar algoritmes op basis van verzamelde data voor (enkele) bedrijfsprocessen beslissingen kan gaan nemen. De digitale butler komt dus niet alleen in de huiskamer, maar ook in de ‘boardroom’.

Rondom kunstmatige intelligentie worden diverse ethische discussies gevoerd. De impact op onze maatschappij kan groot zijn en niemand weet echter precies welke impact het zal hebben. De risico’s van kunstmatige intelligentie worden in het boek uitgebreid besproken en ook de impact op de arbeidsmarkt wordt benoemd.

Uitgelezen en doorgeklikt

Het boek helpt om de verschillende vormen en voorbeelden van kunstmatige intelligentie in een kader te plaatsen. Door de voorbeelden heb je gelijk een beeld van de werking van bijvoorbeeld “reinforcement learning”. Tevens herken je al voorbeelden van kunstmatige intelligentie in je dagelijkse leven en besef je dat het niet alleen toekomstmuziek is, maar dat diverse toepassingen in verschillende verschijningsvormen bestaan.

Na het lezen van het boek heb ik veel tijd doorgebracht en doorgeklikt naar de interessante voorbeelden, whitepapers, leestips en andere links die hier door Jarno Duursma zijn verzameld.