Waarom de Bitcoin onbetaalbaar is

Over de toekomst van geld en systemen voor waarde-uitwisseling

Door de huidige gekte rond de Bitcoin is deze als stabiel betaalmiddel voorlopig mislukt. Is dat erg? Eigenlijk hebben we als samenleving geen behoefte aan nieuwe betaalmiddelen voor het kopen en verkopen van producten en arbeid. We hebben nieuwe systemen nodig die ons helpen in een globale en snelle wereld, lokaal waarde uit te wisselen, elkaar te vertrouwen en duurzamer en socialer samen te leven. De Bitcoin had deze potentie. In dit artikel een zoektocht naar de verloren waarde van de Bitcoin die via nieuwe initiatieven en via de blockchain alsnog in ontwikkeling zijn.

Bitcoin is mislukt als betaalmiddel

Tien jaar na de financiële crisis is de Bitcoin bezig aan een wilde rit. Begonnen als een alternatief wereldwijd betaalmiddel buiten banken en overheden om, lijkt het inmiddels meer op een piramidespel: wie vroeg instapte kan gunstige koerswinsten maken, wie later instapt loopt steeds meer risico geld te verliezen. Alternatieve currencies zoals de Bitcoin Cash, Litecoin en de Ripple, maar ook deze lijken allemaal ten prooi te vallen aan speculanten en goudzoekers.

Daarmee is de Bitcoin een verre van ideaal betaalmiddel geworden voor gewone gebruikers. Reguliere internationale valuta zoals de Dollar, de Yuan en de Euro, zijn veel stabieler en betrouwbaarder. Door breed gedragen vertrouwen in de onderliggende economieën en door voortdurende interventies van centrale banken worden koersschommelingen binnen de perken gehouden. Daardoor weet je als consument waar je aan toe bent en wat je geld in de toekomst waard zal zijn en wat je ermee kunt kopen en dat vrijwel alle aanbieders het zullen accepteren, en dat je het kunt omzetten in andere valuta.

De Bitcoin heeft wel duidelijk gemaakt dat het wereldwijde betaalverkeer drastisch goedkoper kan en dat we daarvoor geen banken meer nodig hebben. Er zal de komende jaren veel gaan veranderen: betaalsystemen worden steeds beter gestroomlijnd, geïnternationaliseerd en geïntegreerd in dienstverlening aan bedrijven en consumenten. Nieuwkomers als Adyen (dat in 2018 naar de beurs wil), Amazon Pay, Apple Pay (dat in 2018 echt moet gaan doorbreken), WeChat Pay en Facebook, gaan de concurrentie aan met gevestigde spelers zoals de banken en VISA en MasterCard. Al deze spelers weten dat het draait om gemak en bovenal om vertrouwen.

Bitcoin: meer dan een munt

Met de financiële crisis van tien jaar geleden nog in het achterhoofd, hebben we niet zozeer nieuwe munten nodig voor internationaal betaalverkeer. Zeker niet als we daarmee betrouwbaarheid en stabiliteit verliezen.

“We hebben niet meer van hetzelfde nodig en hype-geld maar innovatieve geldsystemen die ons helpen internationaal waarde uit te wisselen en samen te werken.”

De echte innovatie die de Bitcoin bracht was de mogelijkheid om decentraal waarde uit te wisselen. Dat hoeft niet zozeer geld te zijn: het kan ook een stem (vote) zijn die je kunt uitbrengen en overdragen, het kan een representatie zijn van je opgebouwde reputatie, een maat voor je sociale impact of een representatie van je ecologische footprint. Waardesystemen die bovendien een hele andere ‘markt’ kennen dan de economische markt waarin alle spelers uit zijn op maximaal rendement, de homo economicus die zijn aankopen zorgvuldig afweegt tegenover de alternatieven (zogeheten opportunity cost). Zo rationeel zitten we niet in elkaar.

Een andere kijk op geld

We weten al lang dat ons financieel-economische systeem veel waarden in onze maatschappij niet in geld uitdrukken, waarden die onze samenleving bijeenhouden. Misschien is het maar goed dat we niet alle sociale interacties in geld proberen uit te drukken. Wel zou het, in een internationale wereld waarin we elkaar niet allemaal meer vanaf de geboorte kennen, kunnen helpen om gemakkelijker sociale waarden uit te kunnen wisselen als vertrouwen, de bereidheid om elkaar te helpen en de verantwoordelijkheid voor de generaties na ons. Waarin de ‘munten’ die waarderingen representeren en waarbij eveneens de spelregels van interacteren (hoe de ‘markt’ werkt) worden vastgelegd.

Munten die we nodig hebben om te kunnen functioneren in een snelle geglobaliseerde wereld, die ons toegang geven tot lokale en internationale gemeenschappen. Waarin je kunt investeren, die je kunt verdienen en kwijt kunt raken, waar je rijk of arm in kunt zijn. Die de huidige ongelijkheid in de samenleving helpen verminderen in plaats van vermeerderen, door iedereen extra kansen te geven om iets op te bouwen. Die ons een ‘aandeel’ geven in elkaar. Die in een digitale wereld van overvloed de nieuwe schaarsten representeren zoals aandacht, vergevingsgezindheid, de wijsheid van de minderheid. Munten die bij voorkeur niet een herhaling of versterking zijn van het huidige financiële stelsel.

Die andere waarden in onze samenleving vertegenwoordigen en ons aanzetten tot het investeren in die waarden zonder afhankelijk te hoeven zijn van instituties die onze huidige economie domineren (landen, banken, organisaties, techbedrijven).

Drie elementen zouden centraal kunnen staan in dergelijke alternatieve waarderingssystemen.

Lokale waardecreatie

In een wereld die steeds globaler wordt slaan kosten en baten vaak niet meer op dezelfde plaats neer: globaal opererende bedrijven onttrekken waarde op de ene plaats, bijvoorbeeld door winst te maken en geen belasting te betalen, om die vervolgens op een hele andere plaats in de wereld te genereren, bijvoorbeeld in de vorm van banen of als hoge return on investment voor enkele aandeelhouders en risico-investeerders. Neem een bedrijf als Uber als voorbeeld van de platformeconomie waarbij de platformeigenaren per transactie een bemiddelingsvergoeding vragen.

Gemeenschappen hebben een behoefte om waarde binnen de eigen gemeenschap te behouden. Daarom zijn op talloze plaatsen in binnen- en buitenland lokale munten ontwikkeld die de lokale economie op gang hebben helpen brengen. Vooral kort na de financiële crisis van 2008 en in armere landen of regio’s waar de economie maar moeilijk op gang kwam. Voorbeelden zijn de Brixton Pound (Verenigd Koninkrijk), De Groninger Gulden, Leidse Zonnemunt of de Makkie (Amsterdam).

Het stelt de lokale gemeenschap in staat om los van internationale wisselkoersen een eigen lokale markt te ontwikkelen waarbij burgers elkaar diensten kunnen uitwisselen en uitruilen op basis van gelijkwaardigheid en lokale afspraken: een klus van een notaris kan even veel waarde hebben als het maaien van het gras. Het geld blijft in de lokale gemeenschap.

Sociaal: reputatie en impact

Dat laat meteen het sociale karakter zien van ‘geld’. Onze sociale contacten worden steeds internationaler en bevinden zich steeds meer buiten onze lokale gemeenschap. Om toch met relatieve onbekenden of volledig vreemden op waarde te kunnen schatten maken we in het sociale verkeer gebruik van reputatie om iemands betrouwbaarheid in te kunnen schatten. Niet voor niets hebben vrijwel alle aanbieders inmiddels een vorm van reputatiesysteem of beoordelingssysteem ingebouwd in hun diensten. Overal waar we dingen kopen of uitwisselen.

Een sociale munt kan een representatie zijn van iemands betrouwbaarheid. Iets wat je mee zou willen kunnen nemen naar andere platformen. Iets waar je in kunt investeren en wat je kunt verliezen. Iets dat niet gekoppeld hoeft te zijn aan je sociale status, hoeveel geld je verdient.

En munt kan ook iemands sociale status aanduiden: de omvang van zijn sociale netwerk en de invloed die hij heeft: hoe toonaangevend en trendsettend is iemand. Sociale impactscores zoals Klout proberen dit meetbaar te maken. Bij LinkedIn zie je diverse functies terug, zoals het ‘endorsen’ van iemands vaardigheden en het aantal personen in iemands netwerk. Een maat kan ook zijn het aantal ‘likes’ of aanbevelingen dat iemand heeft gekregen, de bereidheid van anderen om in je te investeren, bijvoorbeeld in een crowdfundingproject. Op talloze manieren kan iemands impact worden bepaald.

Een sociale munt kan ook een digitale stem zijn die je kunt uitbrengen of kunt doorgeven aan iemand en daarmee diens invloed kunt helpen vergroten of iemand anders jou laten representeren. Op dit systeem heeft de Piratenpartij een platform voor collectief stemmen ontwikkeld (‘Liquid Democracy’) waarbij je stemmen (en dus invloed) kunt overdragen aan een ander.

Ecologisch: investeren in later

En dan is er nog de zorg voor onze leefomgeving, de aarde en hoe we deze zoveel mogelijk kunnen behouden, dat onze economie duurzaam is. Nieuwe waarderingssystemen kunnen ons helpen om te zorgen dat niet meer gebruiken dan we toevoegen (geen roofbouw plegen), dat we investeren in langere termijn doelen die geen kortetermijnwinsten opleveren.

Sommigen pleiten voor een ecomunt die de ecologische waarde uitdrukt. Munten die veel langzamer, en mogelijk stabieler kunnen zijn dan de snelle op korte termijn gerichte economie. Munten en bijbehorende markten die wellicht rekening houden met onze zwakte om op langere termijn te plannen en investeren en die volwassen kunnen worden en kunnen rijpen, zoals de Doughnut Economy bepleit.

De echte waarde van de Bitcoin

De bovengenoemde waarderingssystemen kennen elk hun beperkingen en haken en ogen. Ze vragen nog veen ontwikkeling en begeleiding. Maar ze kunnen een waardevolle aanvulling zijn op ons internationale geldsysteem, dat evenzeer beperkt is.

De verschillende munten zouden onderling niet uitwisselbaar hoeven te zijn. Misschien hebben we in de toekomst wel een digitale portemonnee met meerdere munten waaronder de bovengenoemde naast onze vele loyalty-cards en spaarzegeltjes. Munten die naast elkaar bestaan en die verhandeld worden in een marktplaats van sociale interacties in plaats van financiële, economische. En die daardoor een hele andere dynamiek kennen. Munten die ons gemakkelijk laten schakelen tussen verschillende platformen en sociale netwerken, in plaats van ons locked in en afhankelijk te maken in die systemen.

Deze potentie van de Bitcoin leeft nog het meeste voort in de gebruikte technologie: de blockchain. Inmiddels worden talloze toepassingen ontwikkeld voor de blockchain in domeinen die uiteenlopen van zorg tot energie en van muziek tot diamanten.

Laat de goudkoorts rond de Bitcoin ons niet afleiden van een zoektocht naar zulke nieuwe waardesystemen. Dan pas krijgt de Bitcoin zijn echte waarde, en vrij naar de oude reclame van MasterCard: een smartphone kun je kopen voor duizend euro, maar sociale contacten en geluk zijn onbetaalbaar.