De reparatie van het internet

PublicSpaces: beweging tegen commerciële sociale platforms

Sinds dit voorjaar onderzoekt een coalitie van organisaties (van Wikimedia Netherlands tot VPRO en de Dutch Design Week) de mogelijkheden om het publieke domein in de online omgeving te versterken. Dit is nodig omdat de samenleving te afhankelijk is van commerciële sociale platforms als Facebook, Apple, Microsoft, Google en Amazon (FAMGA). De hiervoor opgerichte stichting PublicSpaces presenteerde maandag de stand van zaken van dit initiatief.

Dit gebeurde in Pakhuis de Zwijger (zie de video), direct aansluitend op de boekpresentatie van ‘The Platform Society’, een boek van José van Dijck, Thomas Poell en Martijn de Waal over de strijd om publieke waarden in de online wereld. Geert-Jan Bogaerts, mede-initiatiefnemer en voorzitter van PublicSpaces, haakte daar aansluitend op in door te vertellen waar zijn stichting mee bezig is.

Toen het internet begon aan te slaan, 25 jaar geleden, waren we vol idealen. Het internet was een instrument voor democratisering, voor co-creatie, voor ongelimiteerde toegang tot informatie en voor wereldwijde communicatie. Veel van die beloften zijn ingelost. Maar er is ook heel veel mis gegaan. Ergens zijn we met z’n allen een verkeerd pad ingeslagen. We hebben dingen stuk gemaakt.

PublicSpaces vindt dat we de publieke ruimte online moeten heroveren. Daarmee kunnen we opnieuw werken aan het inlossen van de beloften van begin jaren negentig. We gaan het internet proberen te repareren, om te beginnen bij onszelf. En we zijn optimistisch dat dat gaat lukken, aldus Geert-Jan Bogaerts in zijn opening.

Ter illustratie wijst Bogaerts op de zaken die mis zijn gegaan bij Facebook. Van trolling tot tracking, van stalking tot stress, van FOMO (fear of missing out) tot fake news. Veel van deze problemen waren er al langer, maar hun werkelijke omvang werd pas recentelijk zichtbaar voor het grote publiek. De gevolgen zijn onder andere politieke beïnvloeding, privacy schendingen en informatie- en communicatiestromen die gericht zijn op winstmaximalisatie.

Bogaerts laat zien dat alleen al de betrokken organisaties naar schatting een bedrag van 150 miljoen euro per jaar creëren voor Facebook. Daarmee houden ze de commerciële sociale platforms in stand, met alle nadelige effecten van dien. PublicSpaces wil een alternatief bieden voor deze sociale platforms als het gaat om identificatie en interactie, waarbij de publieke waarden (privacy, transparantie, eigenaarschap, data) centraal staan.

“We gaan het internet proberen te repareren, de publieke ruimte heroveren”

Overigens is PublicSpaces niet de enige die naar oplossingen zoekt om het internet te repareren. Zo werkt Tim Berners-Lee, de bedenker van het wereldwijde web, aan het project Solid. Centrale vraag daarbij: Hoe kunnen we een gemeenschap bouwen die werkt voor het publieke belang en die gebaseerd is op publieke waarden?

In de presentatie legt Bogaerts uit dat PublicSpaces drie paden bewandelt: organisatie-ontwikkeling, product-ontwikkeling en bewustwording en adoptie. Overigens betekent dit niet dat er een nieuw platform wordt ontwikkeld, maar dat er vooral aandacht gaat naar het ontwikkelen óf adopteren van componenten die onmiddellijk bruikbaar zijn voor de inzet in de eigen online systemen waarmee het publiek wordt bereikt. Daarvoor is een uitgebreide analyse gemaakt waarbij is gekeken naar wat er allemaal al is, langs drie assen: platforms van derden vs eigen platforms, professioneel versus persoonlijk gebruik en open of gesloten systemen.

De eerste stap van PublicSpaces is een open platform voor conversaties. Een soort Facebook-comments, maar dan open en decentraal, voor iedereen te gebruiken. Mogelijke keuze daarvoor is ISSO.

Misschien wel de grootste uitdaging van PublicSpaces is bewustwording en adoptie. PublicSpaces moet een beweging worden, aldus Bogaerts. Te beginnen met de early adopters in de coalitie en dan vooral starten op de eigen kanalen van de coalitie-organisaties. Verandering begint bij jezelf. Van belang is dat de voortgang en ervaring worden gedeeld.

“Hoe kunnen we een gemeenschap bouwen die werkt voor het publieke belang?”

De plannen die er nu liggen zijn:

• Nieuwe partners zijn nodig. Verbreding, richting onderwijs, gezondheidszorg, sociale zekerheid, het bedrijfsleven. Andere sectoren waar het publieke domein online versterking nodig heeft en soelaas kan bieden. En verdieping, in Europa. De Europese coalitie versterken. Europese fondsen werven.
• Lancering ISSO. Een succesvolle lancering bewijst dat onze aanpak werkt. Lukt het niet, dan moet PublicSpaces een andere weg kiezen.
• Proberen een echte beweging op te tuigen, van mensen en organisaties die net als de initiatiefnemers denken dat een alternatief niet alleen wenselijk, maar ook mogelijk is. En die daaraan met raad en daad willen bijdragen.

De roadmap is gereed en de fondsenaanvragen voor de volgende fase lopen. Het is aan ons samen om de volgende stappen te zetten, aldus Bogaerts. Wat zou er volgens de lezers van Marketingfacts nog meer moeten gebeuren?