Hoe banken kunnen voorkomen dat ze overbodig worden

Banken zoeken hun heil in fintech, maar om relevant te blijven voor consumenten zijn niet zozeer technologische innovaties nodig, maar vooral innovatieve diensten die inspelen op de sociale kant van geld en financiering. Misschien ligt hun toekomst wel in het her-uitvinden van een eenvoudige dienst als sparen.

Banken hebben het sinds de kredietcrisis niet gemakkelijk gehad en met de huidige digitalisering krijgen ze er alleen maar nieuwe concurrenten bij. Zo wordt hun traditionele monopolie-positie steeds verder aangetast. Google, Facebook en Amazon bereiden zich voor om eveneens een rol te gaan spelen in de wereld van bankieren. Deze worden hierbij geholpen door de nieuwe PSD2-richtlijn van vorig jaar, die het uitwisselen van bankgegevens van consumenten met andere dienstverleners eenvoudiger maakt. Voor het bijhouden van banksaldo’s en het doen van betalingen hebben we banken straks wellicht niet meer nodig.

“Voor bankieren hebben we de banken straks wellicht niet meer nodig”

Om de concurrentie het hoofd te bieden zoeken banken hun heil vooral in fintech: technologie die met algoritmes en blockchains het betaalverkeer sneller, efficiënter, transparanter en goedkoper kan maken. Dat is vooral goed nieuws, vooral voor zakelijke klanten. Om relevant te blijven voor consumenten zijn echter niet zozeer technologische innovaties nodig, maar vooral innovatieve diensten die inspelen op de sociale kant van geld en financiering. Hierbij zouden banken veel kunnen leren van crowdfunding en van digitale munten als de Bitcoin, die de afgelopen jaren steeds populairder zijn geworden bij consumenten.

Sparen als afdankertje

Sparen is voor veel mensen een laagdrempelige manier om geld te bewaren voor (iets of veel) later. Voor banken is het momenteel een verlieslatende activiteit: het bieden van een spaarrente kost de banken geld omdat zij elders geld kunnen lenen tegen een extreem lage rente van bijna 0 procent. En ondertussen moeten ze ook nog buffers aanhouden voor al het geld dat ze uitzetten. Niet verwonderlijk dat Rabobank, ABN Amro en ING spaarders ‘wegjagen’ met een huidige rente van 0,03 procent voor direct opvraagbare tegoeden. Er wordt zelfs gedacht aan een negatieve rente, zoals sommige landen al kennen. Om consumenten meer rendement te bieden, zijn banken weer voorzichtig begonnen met het promoten van beleggingen, wat sinds de kredietcrisis bij veel consumenten uit de gratie is geraakt.

“Niet verwonderlijk dat Rabobank, ABN Amro en ING spaarders ‘wegjagen'”

Zou dat niet anders kunnen? Sinds 2010 zit crowdfunding in de lift met in de eerste jaren telkens een verdubbeling van de hoeveelheid geld die werd opgehaald. In 2018 steeg die hoeveelheid opnieuw flink met bijna 50 procent tot zo’n 329 miljoen euro. Zo’n 86 procent hiervan was in de vorm van een lening met een gemiddelde rente van 4,3 procent. Wie nu op de websites van leen-platformen kijkt, zoals Geldvoorelkaar.nl, komt rentepercentages tegen tot 10 procent. Dat is flink hoger dan de huidige spaarrente.

Bitcoins: van hype naar duurzaam

Dat spaarders nieuwe manieren zoeken om hun geld op waarde te houden of zelfs te vermeerderen, blijkt ook uit de enorme populariteit van digitale munten. Doordat ook een deel van de ‘gewone consumenten’ zich waagde zich aan de Bitcoin, steeg de koers van deze munt vorig jaar spectaculair. Met als gevolg dat nog meer consumenten geïnteresseerd raakten: niemand wilde immers de boot van ‘snel rijker worden’ missen.

De vele sentimenten en speculaties zorgden voor een grillig koersverloop van de Bitcoin. Hierdoor is deze eigenlijk ongeschikt geworden als stabiel en betrouwbaar betaalmiddel, laat staan als manier om geld te sparen voor later.

“Bitcoin is ongeschikt geworden als stabiel en betrouwbaar betaalmiddel”

Dat wil niet zeggen dat er geen potentie meer zit in dit soort cryptocurrencies. Platformen als Alibaba, Amazon en Facebook ontwikkelen hun eigen ‘munten’ waarmee hun klanten kunnen betalen. In feite zijn dit nieuwe vormen van ‘loyalty systemen’, vergelijkbaar met de Airmiles, cadeaubonnen en vele spaarsystemen zoals koopzegels van supermarkten. Het is goed denkbaar dat we in toekomst een digitale portemonnee hebben met allerlei verschillende valuta waarmee we op verschillende (markt)plaatsen kunnen betalen.

De belangrijkste innovatie van de Bitcoin is dat het betalingen mogelijk maakt tussen individuen en dat hiermee nieuwe markten gecreëerd kunnen worden die los kunnen staan van de wereldmarkt voor kapitaal.

Sparen her-uitgevonden

Bitcoins en crowdfunding zijn nu vooral een succes bij ondernemingen. De grote banken adviseren ondernemers over deze ontwikkelingen en verwijzen ze door naar crowdfunding-platformen. Zou het niet mogelijk zijn om een spaarsysteem te ontwikkelen waarmee consumenten een veilige plaats krijgen waar ze hun geld veilig en waardevast kunnen bewaren voor een later moment? Hiervoor zou het geld jaarlijks in waarde moeten groeien, om de inflatie en (een deel van) de vermogensbelasting te compenseren.

“Geld kan in een sociale markt jaarlijks in waarde groeien”

In de huidige kapitaalmarkt is dit haast onmogelijk. Het kan bijna alleen als er een nieuwe ‘sociale’ markt wordt gecreëerd waarbij de rente op een andere manier tot stand komt. Zo’n sociale markt zou zich moeten onderscheiden van de kapitaalmarkt, waar wereldwijde concurrentieverhoudingen, flitskapitaal, speculanten, stimulering door centrale banken en geldschepping door overheden gezorgd hebben voor een parallelle economie die niet meer in balans is met de fysieke wereld.

Rond crowdfunding-platformen bestaan dit soort sociale markten al. De deelnemers op deze platformen zijn in meer of minder mate uit op rendement maar er zit ook een duidelijke sociale component in: de rente waartegen geld wordt (uit)geleend wordt bepaald door behoefte aan een eerlijk rendement en een gun-factor, waarbij ook vertrouwen een belangrijke rol speelt. Platformen waar gebouwd wordt aan relaties in plaats van platformen waar alleen transacties plaatsvinden, zoals nu meestal het geval is.

De bank als platform

Om zo’n sociale markt te creëren moeten banken transformeren van aanbieders naar platformen: niet de bank die zelf geld schept bij het uitgeven van een schuldpapier, niet een bank die zelf geld uitleent en dit ophaalt bij de kapitaalmarkt (tegen een kunstmatig lage rente) zoals nu het geval is. Maar een bank die een platform biedt waarop consumenten en ondernemingen elkaar geld kunnen lenen of waarin zij aan elkaar gekoppeld kunnen worden. Een platform waarin relaties en onderling vertrouwen worden versterkt, door niet anoniem te beleggen maar door ‘een aandeel in elkaar’ waarbij je elkaar meer kent.

Een lening van een consument aan een boer voor zijn nieuwe kas, verschilt niet van een investering op een crowdfunding-platform of een donatie via de 1 procent club voor projecten in ontwikkelingslanden. In de huidige duurzaamheidsbeweging (lees: energietransitie, klimaatdebat) zijn sowieso investeringen nodig in projecten die samenhangen met maatschappelijke doelen: milieu en leefomgeving, gezondheid, schone energie en ontwikkelingshulp.

“Banken moeten transformeren van aanbieders naar platformen”

Op zo’n sociale markt zou een hogere rente kunnen gelden, zo laten de crowdlending platformen al zien. Als platformaanbieders zouden de banken kunnen zorgen voor het versterken van banden tussen vragers en aanbieders van geld. Maar ze zouden ook kunnen zorgen voor het beoordelen en rangschikken van projecten op kansrijkheid: zorgen dat zoveel mogelijk projecten gefinancierd worden en dat er een gegarandeerd rendement op uitgeleend geld is door risico’s via het platform te spreiden. Op een aantal plekken kan de traditionele crowdfunding zoals we die nu kennen, worden vernieuwd en uitgebreid.

Eventueel kan op de markt een nieuwe munteenheid gebruikt worden die in te ruilen is voor euro’s en die in waarde kan stijgen als de waarde van het hele platform stijgt of de waarde van de projecten die bijdragen aan duurzaamheid toeneemt.

Terug naar de wortels

De innovatie van het nieuwe sparen gaat verder dan het bieden van meer gemak: het vraagt om een sociale innovatie waarbij crowdfunding, financiering, markten en regelgeving opnieuw moeten worden uitgevonden. De grootste uitdaging is om het eindproduct voor de consument simpel te houden, net zo simpel als een spaarrekening of een termijndeposito. Als banken erin slagen om dit soort innovaties tot stand te brengen, kunnen ze relevant blijven in een snel veranderende wereld.

Dus banken, vlucht niet in de fintech maar verdiep je nog meer in consumenten en communities. Voor sommige banken is het een kwestie van teruggaan naar de eigen wortels waarmee ze ooit op een innovatieve manier zijn begonnen vanuit een gemeenschap.