Handboek voor de samenleving: wees algoritmen de baas en concentreer je kennis

Ronald van den Hoff (Hoera het wordt ingewikkeld): “Ik hoop mensen gerust te stellen”

Een samenleving is nooit af. Dat cliché is in de huidige wereld meer waar dan ooit. Met verstrekkende gevolgen: banen die verdwijnen, zekerheden die op het spel staan, energietransitie in volle vaart. Tien jaar geleden voorspelde ondernemer en schrijver Ronald van den Hoff het al. In zijn boek ‘Society 3.0’ beschreef hij toen al wat hij ‘het failliet’ van de samenleving noemde en hij droeg oplossingen aan voor een nieuwe wereld. Van den Hoff is er in de afgelopen jaren niet vrolijker op geworden. Of moeten we zeggen dat hij nog realistischer is geworden?

Van den Hoff’s nieuwste boek ‘Hoera het wordt ingewikkeld; omgaan met de complexiteit van morgen‘, geschreven in samenwerking met journalist Hans van Willigenburg, leest als een handboek. Een handboek voor de huidige én toekomstige samenleving. “Mensen zijn in verwarring door allerlei nieuwe technieken en hun leiders die het ook niet meer snappen. Het wordt nu pas duidelijk, dat waar ik tien jaar geleden al voor waarschuwde. Dat de pensioenen er niet meer zijn zoals we hadden verwacht, dat de baan voor het leven verdwijnt. Je ziet conflicten tussen het oude en nieuwe werken. Daar raken mensen van in verwarring en als het dat niet is, dan wel van de uitermate slechte wetgeving vanuit Den Haag die elke paar jaar wat anders wil.” Ondanks die constatering biedt het boek vooral praktische tips en handvaten voor de toekomst. Wees algoritmen de baas, concentreer je kennis en vier de verveling, zijn een aantal van de hoofdstukken die voorbij komen.

Valkuil van het oude systeem

Je hoeft de krant maar open te slaan en je herkent waar Van den Hoff het over heeft. “Je ziet overal protesten: op het Malieveld, de gele hesjes in Frankrijk, in Catalonië. Je ziet in heel Europa allerlei zaken de kop opsteken die een teken zijn van de strijd tussen het oude en het nieuwe. Een strijd die steeds duidelijker wordt.”

“We zijn veel te netjes en te lief voor elkaar, maar er moeten keuzes gemaakt worden”

Instituties spelen daarbij een centrale rol. Niet dat zij alle schuld dragen. “Het is de valkuil van het oude systeem: ga naar school, leer een vak, haal een diploma, neem een baan en sluit een hypotheek af. Daarmee zit je gevangen in de oude structuren. Dat is prima zolang de samenleving doet wat die volgens dat systeem moet doen. Maar nu blijkt dat je helemaal geen huis kan krijgen en dat een baan geen vaste baan is en dat er een CO2-probleem ontstaat. Wij zeggen: blijf niet omkijken naar wat was, maar kijk naar hoe je de toekomst vorm gaat geven. We doen daarmee een appel op de eigen verantwoordelijkheid van mensen en we geven er ook een aantal tips voor.”

Dat de oplossingen niet simpel zijn, moge duidelijk zijn. Deze tijd vraagt om radicale besluiten. “Met zo’n Co2-verhaal kun je wel blijven zeggen: het is heel vervelend, maar we zullen het uiteindelijk moeten accepteren. We moeten minder gaan rijden, minder vee houden, minder vliegen of Schiphol verplaatsen. Je moet voortdurend bedenken dat Den Haag het niet meer gaat oplossen. We moeten stoppen met de groei van Schiphol. Het is voor de boeren heel vervelend, maar hoe gaan we dat regelen met elkaar? We moeten stelling nemen. We zijn veel te netjes en te lief voor elkaar, maar er moeten keuzes gemaakt worden.” Daarbij zijn mensen zelf verantwoordelijk. En waar Van de Hoff tien jaar geleden nog veel heil zag in technische oplossingen, is hij nu kritischer. “Ontwikkelingen hebben altijd twee kanten.”

Controle

Let bijvoorbeeld goed op wie beschikking krijgt over je persoonlijke data. “Iedereen moet minimaal begrijpen wat een algoritme doet, zonder het algoritme zelf te begrijpen. Algoritmen moeten verantwoording afleggen. Als hij je met Piet matcht, dan moet hij laten weten waarom. Op dat moment moet je ook in staat zijn om te zeggen: dat was leuk, maar dat wil ik niet meer. Ik wil dingen aan en uitzetten. Het gaat om controle.”

“Concentreer je kennis”

Daarbij moet je begrijpen dat je niet alles meer kunt weten. Concentreer je kennis, is het advies. “Er gebeurt zoveel. Onze tip is: zoek één of twee onderwerpen uit en probeer daarin bij te blijven. Respecteer dat. Je kunt het niet allemaal meer weten. Ik zat van de week bij een fractievergadering van de gemeente Utrecht en sommige fractieleden hebben echt geen idee waar het over gaat, maar dat zijn wel beleidsmakers. Daar kun je je ernstig zorgen over maken. Dat is echt erg.”

En nu verder

Neem vrolijk afscheid van het oude kapitalisme, is een ander advies uit het boek. “Je kunt best trots zijn op wat de diverse systemen ons de afgelopen tweehonderd jaar gebracht hebben. Maar dan moet je meteen erkennen: dat zijn systemen en economische modellen die klaar zijn. Wees daar niet cynisch over. Zeg gewoon tegen elkaar: het was hartstikke top wat we gedaan hebben, maar nu verder. Dat moet je op een gegeven moment durven erkennen.”

Van den Hoff hoopt dat het boek mensen gerust kan stellen. “Ik ben tevreden als ik één iemand gerust kan stellen of één iemand iets kan aanreiken, waarmee die persoon denkt: als ik wat afstand neem, dan kan ik het overzien en weer zelf beslissingen nemen. Maar liever meer. Ik ben wel ambitieus.” Op naar Society 4.0. Dat boek zal er ook ooit komen.

Bekijk het volledige interview met Ronald van den Hoff: