Onze maatschappij gaat veranderen en dat komt niet door corona

De komende jaren zullen lijken op de jaren zeventig van de vorige eeuw

Het optimisme, de openheid en de uitbundigheid van onze westerse maatschappij gaan plaatsmaken voor een wereld die voorzichtiger en minder vrij wordt. Onze mentale mindset volgt een vast ritme. Een golfbeweging – of cyclus – van perioden van toe- en afnemende onzekerheid, die telkens opnieuw een omslagpunt bereikt. Op dit moment bevinden we ons op zo’n punt. En nee, dat wordt niet veroorzaakt door corona. Maar hoe zit het dan wel?

BAM! Ineens bevinden we ons in een tijdperk dat we bij Fresh Forward en LUNAR Institute de afgelopen jaren aan onze klanten als ‘de toekomst’ hebben gepresenteerd. En het lijkt wel alsof we deze keer minder de tijd krijgen om eraan te wennen dan toen de cyclus vijftig jaar geleden een vergelijkbaar punt bereikte. Het ziet ernaar uit dat de overgang door de mondiale coronacrisis in een stroomversnelling is geraakt. Een hardere landing. Niet veel mensen zagen dit op deze manier aankomen. Een storm is immers lastig voor te stellen als de lucht blauw is en de zon volop schijnt. Mensen die hun bezorgdheid uitten over de toekomst, werden soms weggezet als doemdenkers, zoals dat begin jaren zeventig ook gebeurde met de Club van Rome toen het zijn rapport ‘De grenzen aan de groei’ uitbrachten. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? En welke ontwikkelingen kunnen we de komende tijd verwachten?

Een storm is lastig voor te stellen als de lucht blauw is en de zon schijnt

De nieuwe jaren zeventig

We onderzoeken, volgen, duiden en voorspellen maatschappelijke ontwikkelingen met behulp van ons Futurise-trendmodel. Dit model is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit van Gent en is gebaseerd op ruim veertig jaar wetenschappelijk onderzoek naar gedrag. Futurise leert ons dat de komende jaren veel gelijkenis gaan vertonen met de jaren zeventig. Niet een-op-een hetzelfde natuurlijk, maar we zullen veel van de algemene karakteristieken en kenmerken van toen weer terug gaan zien. Een hoop déjà vu’s de komende tijd dus. De toespraak van Mark Rutte van maandagavond deed niet voor niets veel mensen denken aan die van Joop den Uyl in 1973.

Onderstaande figuur geeft het ritme van de cyclus weer:

Gevoelens van onbewuste angst resulteren in een zoektocht naar zekerheden en controle. Ten opzichte van een tijd waarin zelfvertrouwen domineert, hebben we meer behoefte aan feitelijkheden. En tegelijkertijd worden we emotioneler en irrationeler. Samenzijn draait veel meer om met elkaar van betekenis zijn. En we zullen steeds beter gaan beseffen dat we samen ook meer bereiken dan alleen. Ontwikkelingen die we de afgelopen tijd al om ons heen zagen ontstaan en die nu – tijdens deze enorme wereldwijde crisis – ook nog eens goed van pas zullen komen.

Aanvallen of verdedigen?

We reageren anders op een crisis in een periode van angst dan in tijden van zelfvertrouwen. Eerder defensief dan offensief bijvoorbeeld. Zo zagen we na de aanslagen van 11 september 2001 dat de VS keihard terugsloeg en samen met westerse bondgenoten onder de naam ‘Operation Enduring Freedom’ een oorlog in Afghanistan begon. Historisch gezien vinden de meeste grote oorlogen ook plaats in perioden van zelfvertrouwen. Je vertrekt immers niet naar het front als je niet overtuigd bent van een overwinning. En nu, twintig jaar later, reageert hetzelfde land omgekeerd: de grenzen zijn dicht. Vol in de verdediging dus.

Je vertrekt niet naar het front als je niet overtuigd bent van een overwinning

Behoefte aan sterke leiders

Onze behoefte ten aanzien van leiderschap verandert ook. Mensen die barsten van het zelfvertrouwen hebben minder behoefte aan leiders die ze vertellen wat ze moeten doen; dat weten ze zelf wel (of althans, dat denken ze). Dat verandert. In de wijze waarop Mark Rutte het land toesprak werd dit heel goed zichtbaar. Zijn tekst was heel duidelijk, onderbouwd met feiten en verwijzend naar de deskundigheid van experts. Tegelijkertijd zag je ook een hele menselijke leider, sprekend vanuit het hart: empathisch en met heel veel begrip en waardering. Precies waar we in deze tijden behoefte aan hebben. Daar kan Donald Trump zeker nog een puntje aan zuigen.

Samen sterk

“Bij alle onzekerheden die er zijn is één ding volstrekt duidelijk: de opgave waar we voor staan is heel groot en we moeten dit echt met 17 miljoen mensen doen. Samen komen we deze moeilijke periode te boven. Let een beetje op elkaar. Ik reken op u.” Met deze woorden eindigde Rutte zijn toespraak. Een boodschap die veel mensen raakte. Een boodschap die heel goed aansluit bij de groeiende behoefte van mensen om van nut te zijn en om in beweging te komen. Er kwamen de laatste dagen al veel prachtige voorbeelden voorbij van dappere, strijdbare mensen die anderen helpen. Zoals studenten die via het online platform gewoonmensen.nl hulp aanbieden aan mensen die dat nu extra hard nodig hebben. En de vrijwilligers van ‘Serve the City’ die in verschillende steden in het land speciale corona-acties voor ouderen en daklozen zijn gestart.

Er zal een interessante dynamiek ontstaan tussen deze nieuwe helden enerzijds en de angstige massa anderzijds. En als deze groepen met elkaar verbonden worden, dan zal een bijzondere beweging van vooruitgang ontstaan.

We zoeken meer en meer naar veiligheid, geborgenheid en intimiteit bij familie en vrienden

Wat kunnen we nog meer verwachten?

We kunnen de komende tijd nog meer ontwikkelingen verwachten die passen bij de huidige tijdgeest en de mentale gesteldheid van dit moment. Zo zullen zzp’ers vanuit een sterker wordende behoefte aan zekerheid bijvoorbeeld sneller op zoek gaan naar een vaste baan. Er zullen nieuwe samenwerkingsvormen en -structuren ontstaan die hen deze vastigheden bieden. We zoeken meer en meer naar veiligheid, geborgenheid en intimiteit bij familie en vrienden. Quality time en family time worden veel belangrijker. Dat is op dit moment natuurlijk wel wat lastiger nu we niet meer zomaar fysiek bij elkaar kunnen komen, maar daar zullen we wel andere manieren voor vinden.

Verbinding en verbroedering

Joop den Uyl sloot zijn toespraak in 1973 af met de volgende boodschap: “Ons bestaan zal veranderen. Bepaalde uitzichten vallen daardoor weg. Maar ons bestaan hoeft er niet ongelukkiger op te worden.” De oliecrisis van toen valt natuurlijk in het niet bij de wereldwijde impact van de coronapandemie. Maar misschien kunnen we – ondanks alle narigheid – ook de mooie ontwikkelingen blijven zien. Want de geschiedenis heeft ons geleerd dat een crisis verbindt en verbroedert en dat leidt ook nu weer tot bijzondere dingen. Denk bijvoorbeeld aan de oproep op social media voor een landelijk applaus voor zorgpersoneel. En zelf kreeg ik kippenvel toen ik het filmpje zag van de Italiaanse trompettist Alberto Anguzza, die vanaf zijn balkon ‘Imagine’ van John Lennon speelt.

9 april geeft Niels Hansen van 15.30 tot 16.30 een gratis online lezing over dit onderwerp.