De Metagids #82 – Wanorde-salade
"Neurodivergent, schizofreen, bipolair, insomnia, POTS, PTSD, depressief, allergisch voor zonlicht, lijdend aan Exploding Head Syndrome, artritis en autisme!" - zo omschrijft een gebruiker zichzelf op een sociaal media profiel.
Autisme, ADHD, bipolariteit, Gilles de la Tourette of een angststoornis; steeds vaker herkennen jongeren zichzelf in de talloze TikTok-video’s die al deze mentale aandoeningen belichten. De stroom aan mentale gezondheidsadviezen op TikTok, waarvan een aanzienlijk deel misleidend blijkt te zijn, heeft een nieuwe golf van zelfdiagnose onder jongvolwassenen en tieners ontketend. De schermen van hun smartphones onthullen symptomen en diagnoses, die vaak ongefilterd en ongeverifieerd zijn, maar desondanks een krachtige resonantie vinden in de harten van de zoekende zielen.
Een ‘like’, een hartje, een duimpje omhoog, een swipe, en daar verschijnt een jonge vrouw die ‘autistische kenmerken’ opsomt. Haar video behaalt miljoenen views en ontlokt een stroom van reacties waarin jongeren zichzelf herkennen. “Dit ben ik helemaal”, schrijft een tiener, terwijl een ander toegeeft tot tranen toe bewogen te zijn. Elders op TikTok wordt breed ingegaan op burn-out klachten, met video’s die symptomen opsommen alsof het dagelijkse ongemakken zijn. De term ‘overprikkeld’ lijkt een nieuw levensmotto voor vele jongeren. Het zoekgedrag op Google bevestigt deze trend; de zoekopdrachten naar ‘overprikkeld’ zijn in de afgelopen tien jaar verdrievoudigd. Ook de hashtag #neurodivergent, die een scala aan mentale en neurologische condities beschrijft, telt inmiddels meer dan 11,4 miljard weergaven op TikTok.
Dynamiek van zelfdiagnose
De cijfers zijn verontrustend. Uit cijfers van TNO blijkt dat een kwart van de jongeren tussen de 18 en 34 jaar kampt met burn-out klachten, terwijl de helft van alle jongeren mentale klachten meldt. Volgens de jongeren zelf is dit het resultaat van een constante stroom van negatief nieuws over klimaatverandering, oorlogen en pandemieën, gecombineerd met een onzekere financiële toekomst door inflatie, hoge hypotheeklasten en studieschulden. Daarbij komt nog de druk van sociale media, die niet alleen het zelfbeeld verminkt met door AI geperfectioneerde selfies, maar ook zorgt voor voortdurende afleiding en een aanhoudende vergelijking met anderen.
Deze dynamiek van zelfdiagnose en de digitale verspreiding van mentale gezondheidsinformatie brengt onderzoekers tot een fascinerende maar zorgwekkende hypothese: de opkomst van een massapsychogene ziekte, een collectieve, door de geest veroorzaakte ziekte. Dit fenomeen, voorheen beperkt tot geïsoleerde gemeenschappen, vindt nu een vruchtbare bodem op wereldwijde digitale platforms. Een tiener uit St. Helena kan moeiteloos interacteren met een Britse influencer en onbewust haar tics overnemen. Dit is een moderne vorm van ziekte-toe-eigening. Jongeren schrijven zichzelf ziektes en stoornissen toe, aangemoedigd door vage symptomen en hippe video’s. Dit is terug te zien in diverse sociale media profielen, waar jongeren maar al te graag etaleren aan welke mentale aandoeningen ze lijden. Op de subreddit “fakedisordercringe” passeren talloze voorbeelden de revue, de een nog triester dan de ander.
Disorder salad
Op Urban Dictionary, het culturele lexicon van onze tijd, wordt dergelijke profielen nu aangeduid als een disorder salad. Het is een treffende metafoor voor het tijdperk waarin we leven: “een draaikolk van waarheden, halve waarheden en vervalsingen die bij iedereen een onderliggend verlangen onthullen om een plek en betekenis te vinden te midden van de omringende chaos.”
Sander Duivestein is professioneel spreker, trendwatcher, internetondernemer, adviseur, auteur en columnist over de impact van nieuwe technologie op mens, bedrijf en maatschappij. In dienst van VINT (het Verkennings Instituut Nieuwe Technologie van ICT-dienstverlener Sogeti) heeft hij aan meerdere onderzoeken meegewerkt. In de afgelopen jaren schreef hij meerdere boeken en rapporten over Bitcoin, Internet of Things, Wearables, Big Data, Social Media, Mobile, Cloud en de economische crisis. Sander is veel in de traditionele media terug te vinden. Regelmatig wordt hij gevraagd om zijn opinie in dag- en weekbladen, op de radio en op televisie te delen. Zo was hij onder andere te gast in Pauw en Witteman, Brandpunt en Nieuwsuur.