Economisch weerbericht (12): Vergeet “de eekenemie”
Dit laatste jaar van de eerste decade van het derde millennium in onze jaartelling betekent, dat we nog een paar honderd dagen moeten volhouden, en daarna wordt alles helemaal anders. Nee, ik heb het niet over “The Age of Aquarius”. Het is mijn antwoord op de onzekerheid, dat “niemand weet hoe het nu verder moet”. Nijenrode-hoogleraar René Tissen bijvoorbeeld zei dat een paar dagen geleden nog.
Alvorens voor 2009 in te gaan op de Playstation, op Andy Grove, op Toyota, op Innowattech en op de iPill eerst het volgende. Het feit, dat niemand economisch meer weet hoe het verder moet, is de essentie van de eco-nomie. Eco-nomie is namelijk de studie en (her)formulering (aan “wetenschap” wil ik me niet branden) van de wetmatigheden van ons “bedrijvige ecosysteem”, zoals zich dat rondom geld, markten, organisaties, instituties en staten ontwikkelt. Eco-nomie pretendeert ons “bedrijvige handelen” in al zijn facetten adequaat te beschrijven. Opdat het zoveel mogelijk oplevert en opdat er niet her en der enorm onder wordt geleden, kortom: opdat Planet, People & Profit duurzaam in evenwicht zijn. Daarmee is direct gezegd, dát we het noodzakelijkerwijs economisch soms niet meer weten, omdat ons handelen nu eenmaal wispelturig is en (ongemerkt) grenzen verlegt. “Ontwikkeling” heet dat, en het gaat gepaard met groei en krimp. Eco-nomie is heel nuttig, maar de meesten verwarren haar met “de eekenemie” van trendlijnen, rood en groen, stijgers en dalers. “De eekenemie” is het domein van discjockeys naäpende jourmalisten en nieuwslezers, die slecht Nederlands spreken.
Over de essentie van de eco-nomie haalde ik eerder Ludwig von Mises al aan, de Oostenrijks-Amerikaanse econoom. Die schreef:
“Economics is not derived from experience; it is priori to experience. It is, as it were, the logic of action and deed.” (1933, 1960)
Het oorspronkelijke citaat is uitgebreider en gaat zo:
“In [der Wissenschaft vom menschlichen Handeln, die nach allgemeingültiger Erkenntnis strebt] ist das bisher am feinsten ausgearbeitete Stück die Nationalökonomie. Diese Wissenschaft ist in allen ihren Teilen nicht empirische, sondern apriorische Wissenschaft; sie stammt wie Logik und Mathematik nicht aus der Erfahrung, sie geht ihr voran. Sie ist gewissermaßen die Logik des Handelns und der Tat.” (1933)
Natuurlijk hopen we, dat we door alle “ervaringen” en door voort te bouwen aan de eco-nomie steeds minder vaak dwalen. Maar nogmaals: dit is de spijker op de kop en impliceert, dat we zo nu en dan de draad compleet kwijt (lijken te) zijn, wat leidt tot grapjes als de volgende:
“Melville’s an economist. In his predictions he’s been right just once in a hundred. Enough to give him a considerable reputation.”
Leuke mop voor mensen die bekend zijn met “de eekenemie”, maar verder te beroerd om zich verder te verdiepen. Voor de liefhebbers: vorig jaar publiceerde Gregor Zwirn zijn studie “Ludwig von Mises on the Epistemological Foundation of the Social Sciences Reconstructed”.
Tot zover de eerste helft van het antwoord op de onzekerheid van René Tissen, dat “niemand weet hoe het nu verder moet”. Zowel wat eco-nomie en “eekenemie” betreft heeft Tissen daarin dus volkomen gelijk. Een paar dagen geleden liet de Amerikaanse econoom Robert Samuelson zich vergelijkbaar uit over dit historische tijdperk. Samuelson was “Humbled By Our Ignorance”:
“It’s the end of an era. We know that 2008, much like 1932 or 1980, marks a dividing line for the economy and society. But what lies on the other side is hazy at best. The great lesson of the past year is how little we understand and can control the economy.”
De tweede helft van mijn antwoord is, dat we over een jaar met frisse moed een volgende fase van ons bedrijvig handelen zullen ingaan. Die wordt voorbereid door lieden, die keihard innoveren en zich zeker van “de eekenemie” geen snars aantrekken. Mijn helden-top 5 voor 2009 is:
- Virtuele werelden, zoals HOME op de Playstation 3. Het is het misschien nog niet helemaal, en ik las dat er binnen deze wereld vrolijk op los werd gehackt, maar als interactieplatform spreekt HOME mij wel aan.
- Het initiatief van Andy Grove, de legendarische oudtopman van Intel – tegenwoordig adviseur – om het (Amerikaanse) autovervoer te elektrificeren, compleet met een ombouwplan voor bestaande modellen. Een belangrijk argument is, dat de meeste mensen dagelijks maar een beperkt aantal kilometers maken.
- De auto-ontwikkelingen bij Toyota met onder meer i-volution en i-REAL hebben Andy Grove waarschijnlijk mede geïnspireerd. Toyota was de enige autofabrikant, die echt winst maakte, en blijft een richtingwijzende speler.
- De piëzo-elektrische weg, die energie opwekt, van Innowattech.
- De iPill van Philips, een intelligente pil, die de juiste dosering van een medicijn op de juiste plek in het lichaam aflevert.
Drie automobieltrends, een virtuele wereldontwikkeling om ons uit de auto te houden en productiever te maken, en een “pil der pillen” die onze gezondheid garandeert. Dit soort ontwikkelingen zullen eind dit jaar zowel eco-nomie als “eekenemie” opnieuw vorm gaan geven. Misschien gaat het eigenlijk toch ook wel wat in de richting van een Age of Aquarius.
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
@Jaap: ‘omdat ons handelen nu eenmaal wispelturig is en (ongemerkt) grenzen verlegt’
Deze stelling sluit mooi aan bij de column van Henriëtte Prast in Het Financieele Dagblad van vandaag.
‘Het is Luilekkerland voor iedereen die houdt van rigoureuze wetenschappelijke en kwantitatieve analyse, maar zich ervan bewust is dat mensen minstens zo worden gestuurd door de emotie als door de ratio.’
Rest me nog om je een goed Nieuwjaar toe te wensen.
Wellicht een goed voornemen voor iedereen, en voor het hele kleine clubje mensen dat zo’n gigantiche invloed heeft op de wereldeconomie komt van Andy Law:
“Money is like health; you need it and you need to take good care of it. But it is not something you live for.”
of ben ik nu te optimistisch….
@Jaap,
Misschien een interessante link voor je, tenzij hij al tussen je favorieten staat ;-); http://www.ism.ws/ISMReport/content.cfm?ItemNumber=10752&navItemNumber=12961
@Jaap,
‘Stop making big regulatory decisions with long-term consequences based on their short-term effect on stock prices. Stock prices go up and down: let them.’
Bij deze opmerking past een kritische kanttekening omdat er op basis van de onderliggende waarde, veel krediet is verstrekt. Onder andere Hedgefunds hebben hoge overnamesommen voor aandelen betaald, om zodoende beursgenoteerde ondernemingen in het bezit te krijgen. Vervolgens probeerden ze deze bedrijven weer krediet uit te melken. Nu de koersen van bijvoorbeeld: Wavin en PCM (?) sterk zijn gedaald, kan dit tot gevolg hebben dat er bij deze bedrijven extra problemen ontstaan.
Doordat er op de beurs veel vermogen is verdampt, is er veel minder te spenderen, al is het maar omdat mensen zich armer voelen.
Mijn tekstvoorstel: Aandelen prijzen stijgen en dalen: laat ze stijgen en dalen, zolang je er geen krediet aan koppelt.
@ Jaap,
‘Hoe zit het met de doorlopend kredieten, de autofinanciering, de leningen aan student, creditcardkredieten, M & A, LBO en de lokale Amerikaanse en Nederlandse gemeentelijke overheden?’
Omdat de problemen (wereldwijd) zo groot, zo onoverzichtelijk en bijna onbeheersbaar zijn geworden, maak ik me er paradoxaal genoeg weinig zorgen over. Immers, het is ieders belang om hier uit te komen.
Ik ben geen econoom, en hoef me derhalve ook niet druk te maken over oplossingen. Degenen die het uit de hand hebben laten lopen, zijn ook weer in staat om dit met elkaar in goede banen te leiden. Daar ben ik van overtuigd. Zolang de factoren ‘rust en stabiliteit’ op alle financiële markten en ten aanzien van de onderlinge wereldhandel voor iedereen noodzakelijk is, zal men naar mijn bescheiden mening, het financiële systeem niet laten ‘klappen’.
Ik ben het dan ook niet met bijvoorbeeld Willem Middelkoop eens. Hij stelt dat het financiële systeem op instorten staat. Dat wil niet zeggen, dat hij geen gelijk heef als hij stelt dat er grote problemen zijn. Natuurlijk zijn die er. Maar staat de boel op instorten? Nee, daar geloof ik niet in.
Geld heeft een intrinsieke waarde en een verwachtingswaarde. De intrinsieke waarde is die van een dood stukje papier. De verwachtingswaarde is gebaseerd op afspraken. Zowel op nationaal niveau als wel op internationaal niveau. Want op internationaal niveau hebben we de wisselkoersen in het leven geroepen zodat de handel altijd door kan gaan.
Zolang de verwachtingswaarde intact blijft, dus als niet iedereen zijn geld van de spaarbank haalt, zijn de problemen volgens mij op te lossen. Centrale overheden en banken kunnen de verwachtingswaarde managen door inflatie te creëren. Bijvoorbeeld door geld bij te drukken, door de lonen te laten stijgen en door misschien schaarste te creëren. Alles is beter dan deflatie, zo zal men denken. Ik denk dat men daar ook nog gelijk in heeft.
De echte crisis moet nog komen, tenminste als we voortijds geen oplossing weten te vinden voor de komende schaarste op het gebied van energie en andere grondstoffen. Immers, als alle Chinezen en Indiërs net zo’n luxe leventje gaan leiden, zoals wij dat doen, dan is het snel gedaan met de veronderstelde positieve verwachtingswaarde van het internationale geld. Van geld kun je niet eten. Daar moet iets tegenover staan. Er zullen naar mijn idee scheuren kunnen komen in het toekennen van verwachtingswaarde aan internationale munteenheden van die landen die niets te bieden hebben. Wellicht zal er een vorm van ruilhandel op gang komen, en of komen er nieuwe economische en militaire machtsblokken opzetten. Maar zolang zelfs Rusland, ondanks alle schermutselingen, belang heeft bij een stabiele afzetmarkt voor gas en olie, ben ik niet somber gestemd. Wat hoe kun je hier nu als consument, huizenbezitter of als belegger mee omgaan? Want daar denk ik natuurlijk wel over na.
– Consumenten dienen te overwegen om hun schulden af te bouwen. Een open deur, toch? Velen leven boven hun stand. Overweeg eens om wat kredietgas terug te nemen. Na verloop van tijd zul je zien dat je uiteindelijk meer te besteden hebt omdat de maandlasten afnemen.
– Huizenbezitters hoeven zich volgens mij niet al teveel zorgen te maken, tenminste als je beiden aan het werk blijft. Wel kun je jezelf afvragen hoe het met je ‘rentelastperiode’ zit en welke gevolgen het voor je zou kunnen hebben als je geconfronteerd wordt met een eventuele hogere rente. Sinds 2001/2002 is de hypotheekrente gestegen. Als je ‘rentevastperiode’ binnenkort afloopt, kun je misschien overwegen om nu al wat zuiniger aan te doen. Persoonlijk verwacht ik dat de problemen op de huizenmarkt binnen drie jaar voorbij zijn.
– Beleggers kunnen overwegen om te stoppen met het beleggen op krediet. Vervolgens kun je overwegen om rustig te wachten totdat de onroerendgoedmarkt weer tot rust komt. Zodra de inflatie weer oploopt, kunnen de huizenprijzen wel weer eens hard gaan stijgen. Beleggen in vastgoed kan dan wel weer eens gunstig uitpakken. Zo ook het beleggen in bouwaandelen. Daar komt nog bij dat als de zeespiegel werkelijk stijgt, er grote infrastructurele projecten op stapel staan, maar eveneens als gevolg van het (grote) tekort aan woningen. Daarnaast kan het zinvol zijn om tegen die tijd te beleggen in aandelen met een hoogdividendrendement. De meeste bedrijven zullen in staat zijn om de prijzen te verhogen, zodra de inflatie stijgt en de rust op de financiële markt is weergekeerd.
Bovengenoemde verwachtingen zijn natuurlijk absoluut niet bedoeld om als beleggingsadvies serieus te nemen. Beleggen doe je op eigen verantwoordelijkheid. Wel ter lering en vermaak, voor degenen die worstelen met hun beleggingsbeleid en op zoek zijn naar informatie waar men over wil nadenken.
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!