Economisch weerbericht (13): Zelfmoord
Bij 13 komt alles bij elkaar, ik was er al bang voor. Gisteren Obama, die, heroïsch als Tiger Woods, voor een hole-in-one ging. Bijzonder grote long shot, maar goed er moet nu eenmaal iets dramatisch gebeuren: “if we don’t take dramatic action as soon as possible, a bad situation could become dramatically worse”. ObamaDrama, en natuurlijk gewoon zelfmoord, voor welke president-elect dan ook.
Alles komt nu bij elkaar: bijvoorbeeld de porno-industrie, die bij wijze van grap op de knieën gaat voor een paar miljard steun, omdat mensen momenteel te depri zouden zijn om sex te hebben. Bijvoorbeeld ook de rente in het Verenigd Koninkrijk: sinds een paar dagen op een 300-jarig historisch laag. Woensdag keek ik naar de BBC en daar hadden ze het over “99p Britain”. Alles was in de uitverkoop en nog werd er maar mondjesmaat gekocht. Klopt: de tijd van de hand in de tand is aangebroken; over de hele linie. Als het slecht gaat in de retail, dan is er echt wat aan de knikker.
In Amerika sluit Macy’s elf winkels en begint zelfs Walmart te kreunen. In Engeland sluit Woolworths en is men bij Marks & Spencer ook niet vrolijk. Je moet dat overigens wel in zijn context zien, want beide landen zijn echt vergeven van de department stores. Maar toch: de dept. stores, waar je in de uitverkoop geen “are you being served?” hoort, zijn debt stores geworden.
Alles komt bij elkaar: het grootste banenverlies sinds WOII in de US en de diepste crisis sinds WOII. Helaas zijn dit nu gemeten feiten. China, die de dollar schuwt en tegelijkertijd bang is voor een later Amerikaans herstel als ze te weinig iou’s overnemen. Maar ja, wat wil je met mogelijkerwijs een “trillion deficit for years to come”, zoals Obama in het vooruitzicht stelt. Dan heb je de US gekocht, maar levert het geen donder op.
Dit is gewoon geen tijd voor de korte termijn, hier moet structureel van alles gebeuren. Paul Krugman, de Nobelprijswinnaar, wiens woorden om die reden loodzwaar wegen, zit toch weer serieus op de wip van economische-depressie-of-niet. Ook de alternatieve indicatoren wegen zwaar mee. Zo kiezen depressieve korte-termijndenkers tegenwoordig de “Freitod”. Bijvoorbeeld deze week Adolf Merckle, die een groot deel van zijn imperium zag verdampen, omdat hij dacht, dat Volkswagen wel een goede investering zou zijn. De Washington Post wist te melden, dat hij ten minste de tweede grote investeerder is, die zelfmoord heeft gepleegd.
Bij 13 komt alles bij elkaar, want het is de eerste volle week in het nieuwe jaar. Gelukkig niet alleen maar negatiefs. Een tijdje terug zei Obama, dat ook Internet een belangrijke rol zou kunnen spelen om de recessie binnen de perken te houden. Bij IBM waren ze dat niet vergeten. CEO Palmisano heeft laten becijferen, dat het maar 30 miljard dollar kost om ruim 900.000 IT-gerelateerde banen te scheppen.
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
Zelfmoord of reïncarnatie .
Jaap, dat er structureel (zoals je schrijft) iets moet gebeuren lijkt me duidelijk. Daar ben ik het volledig mee eens. De hele economie is naar de klote gegaan omdat we allemaal, uit hebzucht geboren, steeds maar meer willen. Maar om nu van ZELFMOORD te spreken, dat lijkt me wat een te BOUTE opmerking. Immers, overheden zijn altijd in staat om tot reïncarnatie over te gaan. Nieuwe (versoepeling van) wetgeving, het onbeperkt drukken van geld, overheidssteun, inflatie wie weet wat nog meer, zal de markt niet klote helpen.
Binnen enkele jaren zullen we te maken hebben met een voedselcrisis, een energiecrisis en een grijze crisis. Of de overheden dan nog in staat zijn om een nieuwe reïncarnatie te creëren is de vraag. Vooralsnog lijkt me dat de overheden nog voldoende ruimte hebben om te reïncarneren.
@Arnoud: “De hele economie is naar de klote gegaan omdat we allemaal, uit hebzucht geboren, steeds maar meer willen.”
Dat klinkt als Wouter Bos. De grootste onzin natuurlijk. Wij als consument/burgers worden continu gedwongen om zoveel mogelijk te consumeren en geld uit te geven. Niet wij, maar het huidige kapitalistisch systeem klopt niet. Daar ligt het probleem, niet bij ons. De verklaring van KPMG dat het ligt aan de te hoge bonussen van topmanagers is de grootste flauwekul ooit. Het huidige financiële systeem bestaat voor het grootste gedeelte uit lucht. Google er op los en je vindt tientallen, zo niet honderden artikelen met daarin een betere uitleg dan de onzin die we uit de mond van Wouter Bos, Bush en hun andere vrienden krijgen te horen.
@Cem Yildiz,
Degenen die rijk zijn geworden door het ‘consuminderen’, hebben zich verzet tegen systeem. Zij hebben zich niet laten dwingen. Niemand, ook Wouter Bos niet, dwingt ons om een lening af te sluiten voor de aanschaf van een keuken, een auto of wat dan ook. Ik vermoed dat we het niet eens zullen worden 😉 . Het systeem bestaat uit lucht omdat het ons wordt aangeboden om ‘lucht te happen’. Het is niet zo dat we altijd maar met dit spel mee hoeven te doen. Daar ben je zelf verantwoordelijk voor.
Als je het hebt over de starters op de huizenmarkt. Ja, dan ben ik het met je eens. Je gaat niet in een kartonnen doos wonen, nadat je elders een nieuwe baan krijgt aangeboden. Het duurt soms 7 jaar voordat je een woning krijgt aangeboden. Ja, dan wordt je (moreel) gedwongen.
@Cem Yildiz,
Hoewel ik je onderbouwing, doormiddel van je bijdrage, enigszins overtrokken vindt, is het voor de lezer van deze column natuurlijk een hele goede bijdrage. Juist omdat je bijdraagt aan het debat waardoor iedereen zijn mening kan vormen, herzien of juist bevestigd ziet. Prachtig.
Waar ik het wel mee eens ben, is dat er teveel geld wordt bijgedrukt. Volgens mij is dit in wezen de oorzaak van de kredietcrisis. Sparen was uit den boze, of werd als zodanig ontmoedigd. Potentiële huizenkopers spaarden feitelijk achteruit. Naarmate zij langer spaarden, zagen zij bij aanschaf van een woning de kloof tussen eigen vermogen en schuld alsmaar groter worden. Feitelijk wordt deze kloof, als gevolg van de wereldwijde waardedaling, op dit moment weer gedicht.
Goed weekend,
Arnoud
@Arnoud & Cem & mijzelf
Zijn we het nou werkelijk zo oneens? Lijkt me niet. “Achteruitsparende huizenkopers”, ja zeker: De Hypotheker! Ik herinner het me nog zo goed. Zie me nog bij de Rabo in Haarlem zitten: “Nee meneer, sparen lijkt ons nu niet zo handig, hoewel . . . behaalde resultaten geen garantie voor de toekomst geven. Maar toch . . . en in uw situatie.” Jongens, het is een spel. En we komen er nu achter dat ook dit spel op zijn minst ook een patstelling kent.
Jongens, ik ben met een nieuwe column bezig, maar zo kom ik niet veel verder 😉 Jaap er zullen zeker veel spaanders vallen. De bestuurskamers zullen door andere mensen bezet worden, toezichthouders zullen misschien het loodje leggen, wellicht dat de zelfmoordcijfers als gevolg van de crisis wat zullen oplopen, beleggers zullen hun hoop op gouden tijden ten Grave brengen en menig (financiële) websitebeheerder zal zijn koppie laten hangen.
De (politieke) geschiedenis leert ons dat op de puinhopen van elke crisis een nieuwe plantsoenendienst tewerk wordt gesteld. Aanvankelijk zal deze dienst vol goede moed aan de slag gaat om het onkruid te wieden totdat de emoties dusdanig zijn verandert en volgens hen de reeds verouderde normen voor oud vuil aan de kant worden gezet.
De volgende opmerking ten aanzien van je recente reactie over de ICT. Ik was het daar volledig met je eens. Helaas, de mensen veranderen de input, waardoor de output verandert. Daar kan geen enkel automatiseringssysteem tegenop. Zo gaat het ook met de economie.
Ten tijde van ellende word ik een rasoptimist, vooral omdat ik cyclische bewegingen geloof. Ten tijde van voorspoed begin ik te waarschuwen voor de komende ellende. Misschien ben ik nu iets te optimistisch. We zullen zien. Ik vermoed dat achter de schermen hard gewerkt wordt om de contouren van nieuwe (economische) structuren op poten te zetten.
@Arnoud
Zorrie jongen, werk maar lekker door. Wanneer verschijnt je verhaal? Laat ff weten ajb. Ben retebenieuwd, want je reacties zijn erg okee qua moi.
Fijne avond
@Jaap,
Over oorzaak en gevolg zijn we het volgens mij eens. Of, heb ik jullie niet goed heb begrepen. Volgens mij gaat de onderliggende discussie veel meer over wie er nu eigenlijk verantwoordelijk is voor de huidige situatie. Tenminste, als ik de bijdrage van Cem zo mag lezen. Want volgens mij ligt bij het beantwoorden van dit ethische vraagstuk ook een mogelijkheid om een uitweg te vinden. Mee eens?
Nee joh, kan wel even wachten, want het scherpt me hier wel. Mijn nieuwe column gaat mede over de verschillende motieven om te beleggen. Uit onderzoek (Universiteit van Groningen) blijkt dat beleggers naast financiële redenen ook sociale motieven en educatieve motieven hebben. Dit verheugt me! Beleggen kan omwille van deze redenen een zinvolle vrijetijdsbesteding zijn. Het laatste thema was overigens het derde motief om te beleggen.
Om een link te leggen naar de beroepsgroep van Marketeers, doe je voordeel met deze wetenschap. Immers, de groep vermogende beleggers met veel vrije tijd neemt toe. Daar moet je toch wat mee kunnen doen.
–
Trouwens Jaap, in hoeverre speelt Sogeti een rol op het gebied van innovatie als we het hebben over financiële producten. Ik heb het dan nadrukkelijk over het ontwikkelen van producten die inspelen op een behoefte van de consument, in plaats van het bevredigen van de ‘verkoopbehoeftebevrediging’ bij de financiële dienstverlener?
Eveens een goed weekend toegewenst.
Ha Jaap,
Zou Sogeti niet een rol kan spelen ten aanzien van het overheidsbeleid, of misschien zelfs voor de AFM, voor financiële dienstverleners waarbij jullie gedragsveranderingen in kaart brengen ten aanzien van de invoer van variabele risicobeheersinginstrumenten? Zoals je weet hebben financieële dienstverleners in Amerika, om maar eens een voorbeeld te noemen, hun criteria verandert, teneinde het mogelijk te maken om de kredietverlening te versoepelen. Wie laat de alarmbellen rinkelen zodra er aan deze criteria wordt gemorreld?
Het is jouw vak, dus misschien vind je het idee onuitvoerbaar, of onmogelijk, of zelfs onwenselijk maar het gaat mij om het idee waarbij het menselijk gedrag door middel van geautomatiseerde processen in kaart wordt gebracht en wordt getoetst. Per slot van rekening is de hele kredietverlening is gebaseerd op menselijk gedrag. Je kunt je niet verschuilen achter, zoals wel eens wordt gesuggereerd, theoretische modellen die op basis van software de mogelijkheden berekend
“De hele economie is naar de klote gegaan omdat we allemaal, uit hebzucht geboren, steeds maar meer willen.”
Ik geloof niet dat WIJ allemaal verantwoordelijk zijn voor dit economische crisis. Wat heet de hebzucht van de gewone man op straat te maken met het mismanagement in Amerikaanse banken?
@ Jan15
‘Gewone man, dacht zoals de grote man’. Wereldwijd werden gevoelens van hebzucht omgezet in speculatief gedrag. Ik kan me het volgende berichtgeving nog herinneren van het voorafgaande jaar.
1. In Amerika kochten gewone, maar zeer sluwe of gehaaide burgers soms zonder een inkomen te hebben drie huizen te gelijk, omdat ze zo kien waren om de hypotheekakte op hetzelfde moment te laten passeren. Bovendien heeft de gewone Amerikaan jarenlang op de pof geleefd. Vier of zes creditkaarten zijn volgens mij niet uitzonderlijk.
2. In Japan speculeerde mevrouw Modaal, soms zonder dat manlief het wist, volop met de carry trade.
3. In China kochten duizenden studenten aandelen van hun studiebijlage. Ze werden plotsklaps beleggingsadviseurs, door iedereen aan te raden in aandelen te stappen. De Chinese overheid heeft hier zelfs tegen opgetreden.
4. In ons eigen land zijn we ook verblind geweest door toekomstige koerswinsten massaal in de woekerpolissen te stappen. Helaas zijn de gedupeerden dubbel de klos, namelijk door de koersval sinds 2000 en door te hoge provisiekosten. Het laatste kun je de gewone man natuurlijk niet aanrekenen. Daar zijn de productverschaffers verantwoordelijk voor. Gelukkig wordt het één en ander nu rechtgezet. Dat is wel zo eerlijk.
Waar het in deze discussie volgens mij om gaat, is dat iedereen een bepaalde verantwoordelijkheid draagt. Als we het hebben over de gewone man, dan doel ik op Jan Modaal. Ik heb het niet over de arme man.
Elke hype of doorgeschoten luchtbel, kan pas ontstaan nadat de gewone man (met kredietmogelijkheden) zonder na te denken, gebruik gaat maken van de aangeboden kredietfaciliteiten. Tijdens de tulpenmanie in 1637 verkwanselde sommigen een bedrag ter waarde van 30 timmermansjaarsalarissen voor de aankoop van een paar bollekes.
Wat mij opvalt is dat consumenten, beleggers om de zoveel jaar weer bevangen raken door hebzucht. We willen allemaal een graantje meepikken zonder ons te realiseren welke consequenties het gedrag tot gevolg heeft. Beleggers die vorig jaar op financiële sites waarschuwden voor een naderende ommekeer werden weggehoond. Een van de kenmerken van een hype is dat niemand open staat voor tegengeluiden. Vandaar mijn stelling; “De hele economie is naar de klote gegaan omdat we allemaal, uit hebzucht geboren, steeds maar meer willen.”.
Waar we het waarschijnlijk wel over eens zijn is dat je van beleidsmakers en van financiële dienstverleners mag verwachten dat zij op basis van alle beschikbare kennis een voortrekkersrol nemen in het nemen van verantwoordelijkheid.
Wat we hier allemaal van kunnen leren, is dat we ook de gewone man veel zich veel meer kennis kan toe-eigenen dan hij tot nu toe heeft gedaan. Boerenverstand kan het op individueel niveau, en pas aan het einde van een hype, makkelijk winnen van de bij elkaar gestudeerde kennis van de man in zijn maatpak. Ben je het hier mee eens?
@Arnoud
“Zou Sogeti niet een rol kan spelen ten aanzien van het overheidsbeleid, of misschien zelfs voor de AFM, voor financiële dienstverleners waarbij jullie gedragsveranderingen in kaart brengen ten aanzien van de invoer van variabele risicobeheersinginstrumenten? Zoals je weet hebben financieële dienstverleners in Amerika, om maar eens een voorbeeld te noemen, hun criteria verandert, teneinde het mogelijk te maken om de kredietverlening te versoepelen. Wie laat de alarmbellen rinkelen zodra er aan deze criteria wordt gemorreld?”
Hier heb ik even over moeten nadenken. Met name over de wenselijkheidvraag, en over de controle van de controle. Om te beginnen moet een commissie dat eerste bepalen en dient er ten aanzien van het tweede volledige transparantie te zijn. Daarmee bedoel ik, dat in feite ELKE NL-burger allemaal zou moeten (kunnen) volgen, wat er ten aanzien van jouw “gedragsveranderingen” is gemeten en besloten. “Kunnen” zet ik doelbewust tussen haakjes, omdat ik met veel anderen vind, dat in brede lagen van de bevolking het kennisniveau veel te laag is. Wat mij betreft zou iemand pas financieel z’n nek mogen uitsteken, nadat-ie een micro- en macro-examen Financieel-Economische Huishoudkunde met goed gevolg heeft afgelegd. Gewoon in het basisonderwijs opnemen, lijkt me.
Wat jouw systeemvoorstel betreft: dit gaat lang duren, het zal tot stroperigheid leiden, en eenzijdige invoering in NL lijkt me niet handig. Wereldwijd zou het een instrument moeten worden, dat heel rustig – maar gedecideerd – wordt opgebouwd. Met een goed stuk educatie eromheen, zoals boven. De rol van Sogeti in e.e.a. zou vanuit onze huidige dienstverlening geredeneerd beperkt ziijn. Maar ik kan me heel goed voorstellen, dat een team van deskundigen uit de financiële, de creatieve en de automatiseringshoek samen en mooi resultaat zou kunnen neerzetten. Dat “creatieve” verbaast je wellicht, maar ik bedoel dat in het kader van complete transparantie voor brede lagen van de bevolking. Het resultaat zou een website moeten zijn, waar je als burger met je (financiële) profiel kunt inloggen en kunt meedoen aan “de game”.
Beste Jaap,
Een ijzersterk betoog, gebaseerd op een heldere analyse. Excessen, zoals de huidige creditcrisis, kunnen alleen maar ontstaan als er in alle lagen van de bevolking een voedingsbodem aanwezig is. Met een multidisciplinair team, waaronder de deelname van creatievellingen, vergroot je de mogelijkheid om gedragsveranderingen die tot excessen zullen leiden in kaart te brengen.
De geschiedenis leert ons dat na verloop van tijd, soms pas na één of twee generaties, oude normen worden vervangen door nieuwe normen. Wij kunnen rekening op het aanscherpen van de normen. Zodra een crisis allang niet meer in het geheugen staat gegrift, treedt er een versoepeling op, waardoor er een nieuw fundament wordt gestort waarop de beginselen van nieuwe (krediet)crisis kan worden gebouwd. Uiteindelijk is de kredietcrisis slechts een symptoom.
Volgens mij wordt het gedrag van mensen uit alle lagen van de bevolking beïnvloed door de aanwezigheid van een economische gevoelscyclus. Een patroon met terugkerende cognitieve aspecten, die ertoe bijdraagt, tenminste bij een gebrek aan zelfreflectie, dat mensen het idee hebben dat hen iets overkomt, terwijl men jaren geleden (dus soms tot één a twee generaties terug) zelf de basis heeft gelegd voor de gevolgen van de gebeurtenissen waar men nu zoveel last van heeft.
Het is voor velen ontzettend lastig om met eigen denkpatronen boven het tijdsbeeld uit te stijgen waar je zelf deel van uit maakt. Enerzijds komt dit omdat de geschiedenis zichzelf over het algemeen niet op dezelfde wijze herhaald. Anderzijds komt dit omdat velen vaak te jong zijn en de gevolgen van een vorige crisis niet zelf heeft ervaren. Overtuigingen veranderen daardoor soms geheel onbewust maar soms maakt men ook juist daarom een bewuste keuze.
Daarom lijkt het me mooi als bijvoorbeeld de creatievellingen in staat zijn om een soort waarschuwingssysteem te bouwen, gebaseerd op historisch cijfermateriaal (voor zover dit voorhanden is), waarmee de gevolgen van een versoepeling nieuwe (krediet)normen en oude (krediet)normen die overigens nu nog ingevoerd moeten worden in kaart worden gebracht. ‘In het ene systeem wordt je failliet verklaard, terwijl je in het andere systeem excessief kunt blijven lenen’. Ik denk dat we niet moeten verwachten dat alle economische problemen daarmee voorbij zijn, wel vermoed ik dat we de kans op excessen sterk kunnen reduceren.
Processen binnen de economische cyclus, de beurscyclus en de economische gevoelscyclus beïnvloeden elkaar en versterken elkaar. Ze staan in ieder geval niet los van elkaar. Het is, ik zou bijna zeggen voor alle lagen van de bevolking, erg moeilijk om gebeurtenissen en de gevolgen daarvan op een zodanig manier te (h)erkennen dat je deze in de context van de geschiedenis kunt plaatsen zodat je daarmee in staat bent om een terugkoppeling te maken naar de drie genoemde cyclussen. Het is volgens mij een heel hardnekkig en terugkerend verschijnsel om vast te houden aan de eigen overtuiging. Niets menselijks is ons vreemd. Ik denk dat men ten tijde van de Tulpenmanie echt heeft geloofd het een goede investering was om voor een tulpenbol 30 timmermansjaarsalarissen te betalen en dat men in Amerika ervan overtuigd was dat het niet nodig was om te sparen. Vreemd genoeg sparen veel Aziaten circa 25 procent van hun salaris. Natuurlijk, er is daar een heel ander systeem. Maar toch!
Ik houd me al jaren bezig met de beurscyclus, en volgens mij ben ik de enige in ons land die daar 2 keer per maand systematisch over schrijft en een koppeling maakt naar veranderende macro-economische factoren, bedrijfseconomische factoren, het sentiment, politieke veranderingen en de opkomst of het wegebben van een crisis. Ik weet als geen ander hoe lastig het is om een bewustwordingsproces op gang te brengen en een goede inschatting te maken. Vorig jaar waarschuwde ik voor een periode met dalende koersen. Ik werd voor gek verklaard. Jaap, ik juich je hierboven geschetste ideeën van harte toe, maar ik realiseer me dat het niet zal meevallen om iets dergelijks tot stand te brengen.
@Jaap,
‘Creatieve klasse ziet gouden bergen dankzij Obama’. Een leuk artikeltje in De Volkskrant (13/01/2009) over de opkomst van nieuwe creatieve ontwikkelingen, zoals het ontwerp van een vegetarisch buurtrestaurant wat pas aan het eind van het jaar wordt geopend, maar waar potentiële klanten nu al hun invloed kunnen uitoefenen op de menukaart. Erg leuk om te lezen.
Persoonlijk denk ik dat naast educatie, zoals jij terecht opmerkt, creatievellingen, een bijdrage kunnen leveren door op een beeldende wijze de beeldvorming te beïnvloeden.
@Jaap,
Er ontgaat me niets Jaap:-). Het is tijdens crisissen niet allemaal kommer en kwel. Ook Japan heeft na het doorprikken van de vastgoedzeepbel in 1990 een aantal (drie?) bescheiden oplevingen gekend. Ik ben niet zo somber. De overheidsmaatregelen zullen vroeg of laat hun (wrange) vruchten afwerpen. Wrang omdat ik verwacht dat de inflatie op een gegeven moment volledig uit de hand zal gaan lopen. Dat is van latere zorg. Anderzijds is een oplopende inflatie ook weer een gelegenheid om de schulden weg te masseren.
Hoe het ook zij, het aanjagen van de kredietverlening werkt alleen maar als men aan de andere kant de kredietfaciliteiten ook weer inperkt tot een gezonde verhouding tussen het inkomen en (ver)draagbare leenkosten aan de uitgavenkant. Immers, de ellende is ontstaan als gevolg van een overdadige kredietverlening. Alle initiatieven mogen natuurlijk niet leiden tot uitstel van executie. Vandaar dat het inperken van de kredietfaciliteiten eveneens noodzakelijk is.
Tot slot, de ellende duurde tijdens de beruchte jaren dertig ook slechts enkele jaren. Daarna trad er alweer een voorzichtig herstel in. Kortom, het is nog maar de vraag of het hele decennium verloren zal gaan. De generatie uit de beginjaren tachtig werd ook als verloren beschouwd. Hoe anders bleek dit uit te pakken?
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!