Economisch weerbericht (95): Het echte antwoord
Een herhaling van het Wirtschaftswunder wordt het niet, maar in Duitsland verwacht men wel een Jobwunder (banenwonder), met nota bene volledige werkgelegenheid in het verschiet. Een rapport van de Bertelsmann-Stiftung heeft de hoop weer doen opleven, maar Stern gelooft er niet zo in en vindt juist dat het veel besproken Jobwunder in gevaar is. In Amerika zijn de vooruitzichten ook niet positief en is economische groei zelfs “ongewoonlijk onzeker”, aldus FED-chef Ben Bernanke. Mijn vrienden van Kapitalschutz Akte wisten het vanmorgen wel. Ongewoonlijk opvallend is namelijk het magere aantal ondernemers in de regering Obama. Het rijtje sinds de eerste Roosevelt aan het begin van de vorige eeuw is als volgt:
• T Roosevelt – 38%
• Taft – 40%
• Wilson – 52%
• Harding – 49%
• Coolidge – 48%
• Hoover – 42%
• FDR – 50%
• Truman – 50%
• Eisenhower – 57%
• Kennedy – 30%
• LBJ – 47%
• Nixon – 53%
• Ford – 42%
• Carter – 32%
• Reagan – 56%
• Bush senior – 51%
• Clinton – 39%
• Bush junior – 55%
• Obama – 8%
En dat soort mensen moet ons nu weer naar gezond economisch vaarwater leiden, was het schamperende commentaar. Voor Nassim Nicholas “Black Swan” Taleb ligt de zaak veel fundamenteler. De crash van 2008 was in het geheel geen onvoorspelbare gebeurtenis, maar een situatie opgebouwd rondom voorspellingen en risico-inschatting, die een keer moest exploderen. In de laatste toevoeging aan “The Black Swan” getiteld “On Robustness and Fragility” (pdf) zegt Taleb het als volgt:
“My dream is to have a true Epistemocracy — that is, a society robust to expert errors, forecasting errors, and hubris, one that can be resistant to the incompetence of politicians, regulators, economists, central bankers, bankers, policy wonks, and epidemiologists. We cannot make economists more scientific; we cannot make humans more rational (whatever that means); we cannot make fads disappear.”
Hier is een mooi stukje interview met Nassim Taleb, waarin hij de vloer aanveegt met het financieel-economische establishment. Daarvoor heeft hij geen enkel respect, omdat het – net als alle mensen – alleen iets leert over specifieke oorzaken maar niets structureels, waardoor het financieel-economische systeem ondanks allerlei ingrepen fundamenteel intact blijft en de onvoorspelbaarheid van ontwikkelingen alleen maar toeneemt. Het echte antwoord begint op ongeveer 2 minuut 20.
Taleb kiest ervoor om “disengaged” te zijn. “I am back in my library. I am not even experiencing any frustration, I don’t even care about how forecasters can blow up society, and I am not even capable of being annoyed by fools of randomness (to the contrary)”, zegt hij aan het eind van “On Robustness and Fragility”. Leren van Moeder Natuur en meer redundantie inbouwen is Talebs advies.
In het Zwitserse Zürich probeert Didier Sornette van het Financial Crisis Observatory de voorspelbaarheid te verbeteren door zich in plaats van op Zwarte Zwanen te richten op zogeheten Dragon Kings, die een transitiefase of catastrofe aankondigen. Natuurlijk blijft de grote vraag hoe ver van tevoren we Dragon Kings [http://arxiv.org/abs/0907.4290] moeten zien aankomen om de transitie in kwestie goed te kunnen laten verlopen.
Voor het moment houd ik het er zelf maar even op, dat de combinatie van Black Swan-voorkoming en alertheid op Dragon Kings te zamen een waardevolle fundamentele aanvulling kan betekenen op de antwoorden en maatregelen die er in de zich nog steeds ontwikkelende financieel-economische zijn en zullen worden genomen.
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
Het echte antwoord zal waarschijnlijk nooit gevonden worden omdat men steeds maar weer nieuwe vragen oproept. Het is een patroon geworden dat simpelweg voortvloeit vanuit ons mens-zijn. Feitelijk zou het geen probleem hoeven te zijn als slechts 8 procent van de regering uit voormalig ondernemers bestaat mits de rest, ofwel 92 procent, van de regering inzicht heeft in het gedrag van mensen. De groep van 92 procent anders opgeleiden, zou ons kunnen behoeden voor veel leed als zij in staat is om met een rechte rug beslissingen te nemen die soms indruisen tegen het willen beantwoorden van allerlei nieuwe vragen die weer voortvloeien uit de menselijke behoefte om steeds maar meer te willen hebben.
In aanloop naar de Grote Depressie in de jaren dertig bestond menig regering uit circa 50 procent (oud)ondernemers. Veel heeft het niet geholpen. Integendeel. Er heeft een kredietorgie plaatsgevonden omdat het krediet eenvoudig was te verkrijgen. Het geleende geld werd ingezet om er actief mee te speculeren of werd geprobeerd om er rijker van te worden, want ook de gewone man was in die tijd volgens velen voorbestemd om rijk te worden.
De economie is slechts een afspiegeling van gemaakte afspraken, waar we ons vervolgens naar gaan gedragen, zodra we tegen grenzen aanlopen, accepteren we deze niet meer en gaan we al met zoveel mogelijk mensen, dan niet met behulp van politici, ondernemers, economen of met andere consumenten aan de afspraken morrelen.
Als we echte antwoord willen hebben op onze vragen, dan zouden we op zoek kunnen gaan naar kennis uit de (sociale) psychologie of sociologische verschijnselen gaan bestuderen. Overigens heeft de geschiedenis al veel antwoorden voor ons klaarliggen. Helaas, we willen het niet accepteren omdat we maar één antwoord willen hebben: ‘Ja het is goed, je hebt recht op meer.’
Op de beurs staan verschillende indicatoren, evenals halverwege 2007, op onweer! Donkere wolken lijken zich samen te pakken en zich door de economische tegenwind richting het Damrak laten drijven. De hoge koerswinstverwachting van dit moment suggereert dat beleggers ervan uit gaan dat de economische groei zal aantrekken. Volgens mij is een hoge koers-winstverhouding vrijwel niet te rechtvaardigen bij de geschetste fundamentele situationele omstandigheden, waarbij een (relatieve) hoge werkloosheid nog jaren kan aanhouden, terwijl er ook nog eens wordt bezuinigd zodat grote groepen consumenten minder geld kunnen spenderen aan duurzame consumptiegoederen. Als er weer eens een zwarte zwaan langskomt, zullen de analisten – terwijl de beleggers hun wonden likken – wel weer een verklaring hebben 🙂 .Iedereen kan op basis van zijn eigen keuze er voor kiezen om een paraplu mee te nemen, te schuilen of ervan uit te gaan dat de bui wel weer overwaait.
Greenspan sluit een dubbele dip niet uit. Zie: http://www.nu.nl/economie/2304126/greenspan-sluit-dubbele-dip-niet.html
Men zegt en ik geloof ook werkelijk dat men er alles aan doet om een Japans scenario te voorkomen. Niemand zit met deze schuldenberg ook nog eens te wachten op deflatie. Als je er op een nuchtere manier naar kijkt, dan lijkt het reëel om vast te stellen dat onze economie alleen maar draaiende kan worden gehouden omdat we verslaafd zijn aan kredietverlening.
Ga maar naar, Jan modaal kan pas een nieuwe auto van circa 17.000 euro kopen, mits hij zijn hele jaarinkomen, zonder dat hij een cent aan iets ander uitgeeft, besteed aan zijn fonkelnieuwe karretje. Dit is ondoenlijk natuurlijk en op termijn niet vol te houden. We hebben het hier (in het Economisch Weerbericht) wel eens eerder over gehad dat we in een situatie zijn terecht gekomen dat we zonder krediet geen nieuwe keuken, badkamer of auto kunnen kopen. Als we deze situatie willen terugdraaien en een meer evenwichtigere situatie willen creëren, dan moet de kredietverlening aan banden worden gelegd. Het kan niet anders dan dat de kredietverlening moet worden ingeperkt. We lijken gevangen te zitten in ons eigen systeem.
Kredietbeperking leidt tot vraaguitval. Vraaguitval leidt vaak tot een toename van het aantal faillissementen (wat nu gaande is) en over het algemeen afbrokkelende (stunt)prijzen. Als de prijzen van consumentengoederen gedurende een langere tijd dalen, is er sprake van deflatie of biflatie. Als we in dit scenario ook nog eens rekening houden met de vergrijzing dan versterkt dit de verwachting van een periode met dalende prijzen omdat ouderen minder vaak verhuizen, over het minder vaak duurzame consumptiegoederen aanschaffen of vervangen. Het lijkt erop Helicopter Ben de bui al ziet hangen. Je kunt het de beleidsmakers vanuit de financiële wereld misschien niet eens kwalijk nemen.
Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw hebben we onze schulden kunnen wegwerken door de inflatie langzaam maar zeker te laten oplopen. Hierdoor konden we steeds nieuwe kredieten opnemen omdat de automatische toename van het jaarsalaris ons vanzelf meer kredietruimte bood. Slapend rijk worden heet dat! Aan dat proces lijkt nu een einde te zijn gekomen. Ben en Alan waren misschien wel de laatste beleidsmakers die op oude voet verder wilde gaan, maar uiteindelijk worden belemmerd door het succes van hun voorgangers.
Volgens het S.G.G-model zal op den duur elk succes aan zijn eigen succes ten onder gaan. Succes wordt meestal door zichzelf ingehaald. Het voordeel van de oorspronkelijke beloning is op een gegeven moment uitgehold of wordt zelfs teniet gedaan door één of meerder alternatieven. Deze alternatieven vormen een bedreiging voor het bestaande succes. Zeker als deze alternatieven een grotere beloning in petto hebben, of de kans op een sancties vermindert. Het lijkt erop dat in de toekomst het huidige succes van de kredietverlening wordt ondermijnd door een nieuw succes, namelijk die van het op orde brengen van de eigen financiële (huishoud)situatie.
http://www.volkskrant.nl/economie/article1099126.ece/Helicopter_Ben_doet_bijnaam_eer_aan
http://www.nu.nl/economie/2303992/britse-banken-moeten-lenen-bedrijven.html
http://www.nrc.nl/economie/article2592195.ece/Groei_in_VS_zwakt_af_door_zuinige_consumenten
Men zegt en ik geloof ook werkelijk dat men er alles aan doet om een Japans scenario te voorkomen. Niemand zit met deze schuldenberg ook nog eens te wachten op deflatie. Als je er op een nuchtere manier naar kijkt, dan lijkt het reëel om vast te stellen dat onze economie alleen maar draaiende kan worden gehouden omdat we verslaafd zijn aan kredietverlening.
Ga maar naar, Jan modaal kan pas een nieuwe auto van circa 17.000 euro kopen, mits hij zijn hele jaarinkomen, zonder dat hij een cent aan iets ander uitgeeft, besteed aan zijn fonkelnieuwe karretje. Dit is ondoenlijk natuurlijk en op termijn niet vol te houden. We hebben het hier (in het Economisch Weerbericht) wel eens eerder over gehad dat we in een situatie zijn terecht gekomen dat we zonder krediet geen nieuwe keuken, badkamer of auto kunnen kopen. Als we deze situatie willen terugdraaien en een meer evenwichtigere situatie willen creëren, dan moet de kredietverlening aan banden worden gelegd. Het kan niet anders dan dat de kredietverlening moet worden ingeperkt. We lijken gevangen te zitten in ons eigen systeem.
Kredietbeperking leidt tot vraaguitval. Vraaguitval leidt vaak tot een toename van het aantal faillissementen (wat nu gaande is) en over het algemeen afbrokkelende (stunt)prijzen. Als de prijzen van consumentengoederen gedurende een langere tijd dalen, is er sprake van deflatie of biflatie. Als we in dit scenario ook nog eens rekening houden met de vergrijzing dan versterkt dit de verwachting van een periode met dalende prijzen omdat ouderen minder vaak verhuizen, over het minder vaak duurzame consumptiegoederen aanschaffen of vervangen. Het lijkt erop Helicopter Ben de bui al ziet hangen. Je kunt het de beleidsmakers vanuit de financiële wereld misschien niet eens kwalijk nemen.
Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw hebben we onze schulden kunnen wegwerken door de inflatie langzaam maar zeker te laten oplopen. Hierdoor konden we steeds nieuwe kredieten opnemen omdat de automatische toename van het jaarsalaris ons vanzelf meer kredietruimte bood. Slapend rijk worden heet dat! Aan dat proces lijkt nu een einde te zijn gekomen. Ben en Alan waren misschien wel de laatste beleidsmakers die op oude voet verder wilde gaan, maar uiteindelijk worden belemmerd door het succes van hun voorgangers.
Volgens het S.G.G-model zal op den duur elk succes aan zijn eigen succes ten onder gaan. Succes wordt meestal door zichzelf ingehaald. Het voordeel van de oorspronkelijke beloning is op een gegeven moment uitgehold of wordt zelfs teniet gedaan door één of meerder alternatieven. Deze alternatieven vormen een bedreiging voor het bestaande succes. Zeker als deze alternatieven een grotere beloning in petto hebben, of de kans op een sancties vermindert. Het lijkt erop dat in de toekomst het huidige succes van de kredietverlening wordt ondermijnd door een nieuw succes, namelijk die van het op orde brengen van de eigen financiële (huishoud)situatie.
http://www.volkskrant.nl/economie/article1099126.ece/Helicopter_Ben_doet_bijnaam_eer_aan
http://www.nu.nl/economie/2303992/britse-banken-moeten-lenen-bedrijven.html
http://www.nrc.nl/economie/article2592195.ece/Groei_in_VS_zwakt_af_door_zuinige_consumenten
Uit de reacties op het Trouw artikel van Heertje:
@Matthijs: Heertje stelt beleid, politieke keuze voorop, zonder de financieel-economische crisis te ontkennen of te bagatelliseren: “Het gaat niet om voorspellen, maar om het uitstippelen van beleid, dat een diepe inzinking van de economie voorkomt.” Met een mondiale en ongekende crisis moet dat beleid dan wel wereldwijd en op verschillende niveaus goed ineengrijpen. Dat gaat natuurlijk nooit lukken, zoals we nu al ruim 2 jaar merken. Interessant hoe hier het komende kabinet hiermee omgaat. Niet waarschijnlijk.
Jaap, je hebt volkomen gelijk. Degene die de quote in Trouw heeft geschreven leidt aan een ernstige vorm van cognitieve dissonantie. Als we dan toch met antwoorden komen, dan de volgende suggestie: Het zou toch mogelijk moeten zijn om echte antwoorden bij onszelf te zoeken in plaats van buiten onszelf.
Echt, goede antwoorden kunnen Nederlanders niet geven. We mopperen en klagen over financiële producten zonder te weten waarover we klagen. Via consumentenprogramma’s worden we aangespoord om te klagen over het onrecht wat ons is aangedaan, terwijl we vaak niet eens weten waar we het over hebben. Het verrast me telkens weer dat Nederlanders geen interesse hebben in hun financiën. Al jarenlang wordt er onderzoek gedaan naar de financiële kennis van de gemiddelde Nederlander. En wat blijkt, Nederlanders zijn hardleers of hebben totaal geen interesse in het verkrijgen van financiële kennis omdat de resultaten telkens dezelfde uitslag weergeeft. Deze resultaten worden even zo vrolijk gepubliceerd. Er is neits nieuws onder de zon. Geen wonder dat marketeers handig op deze onkunde inspelen. Geef ze eens ongelijk. Wie niet horen wil moet maar voelen. Zo langzamerhand kan ik ze alleen nog maar gelijk geven. Motten we maar een bietje beter oplette.
Zie: http://www.nu.nl/economie/2306779/nederlander-weet-weinig-van-financien.html
Serveer hem niet te snel af :-). Bedenk dat op dit moment al 40 miljoen Amerikanen van voedselbonnen moeten leven. Het aantal dat afhankelijks van voedselbonnen is ten opzichte van vorige maand zelfs met 9 procent toegenomen en ten opzichte van vorig jaar met 19 procent. Als één op de acht Amerikanen het niet eens red om het eigen brood te kopen, dan mag je aannemen dat een nog groter aantal Amerikanen net boven dit armoedeniveau leven.
Ik kan me voorstellen dat veel Amerikanen denken dat de ‘Change’ toch niet zo goed heeft uitgepakt. Dan maar weer op de Republikeinen stemmen?
Zie: http://www.rtl.nl/(/financien/rtlz/nieuws/)/components/financien/rtlz/2010/weken_2010/31/0805_1620_40_miljoen_Amerikanen_afhankelijk_van_voedselbonnen.xml
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!