Covid-19 heeft ontwrichtend effect op ons digitaal mediagebruik

Weer grip krijgen op het gebruik van de smartphone is beter voor ons

Scrollen, liken, reageren, appen, videobellen en nieuws streamen. Digitale media zijn onlosmakelijk verbonden met ons dagelijkse leven. Maar in de vernieuwde werkelijkheid waarin de overheid met haar covid-maatregelen aanstuurt op ‘social distancing’, zijn we nog meer dan voorheen afhankelijk van onze smartphone en zijn applicaties voor het hebben van sociale interactie. Welk effect heeft dit op ons digitaal mediagebruik? En hoe zit dat voor de groep ‘digital natives’? Hebben we het allemaal nog wel onder controle? En zo niet, hoe krijgen we weer grip?

Dit artikel is geschreven door Ellen Groenestein, hoofddocent bij de opleiding Communicatie en het lectoraat Communication in the Networked Society van de Hogeschool Rotterdam en Tijs Portegies, junior onderzoeker bij het lectoraat Communication in the Networked Society van de Hogeschool van Rotterdam. Dit artikel verscheen eerder op SWOCC.nl

De overheidsmaatregelen die gelden om samen het coronavirus te verslaan, hebben sterke sociale implicaties. Volgens Ohme en collega’s (2020) fungeren smartphones tijdens deze periode als ‘window to the world’, waarmee gebruikers door middel van applicaties in contact kunnen blijven met hun sociale netwerken en de samenleving in het algemeen. Hun onderzoek onder 2.778 Vlaamse volwassenen gedurende de ontwikkeling van de coronacrisis, gebaseerd op objectieve data van een smartphone-applicatie, laat zien dat het digitale mediagebruik disruptief veranderde tussen februari en maart 2020, toen in België ook het virus werd vastgesteld.

Gebruik van de smartphone

De tijd die mensen spenderen aan hun smartphone, steeg in deze maand met 14 procent (166 > 190 min) en bereikte zelfs tijdens het hoogtepunt van de uitbraak een record van 230 minuten, wat neerkomt op een uur meer per dag en een toename van 28 procent ten opzichte van een maand ervoor. Opvallend is dat gebruikers niet veel vaker hun smartphone gebruiken. Het aantal keer dat de smartphone werd opgepakt in maart was vergelijkbaar met dat in februari (50 > 51 keer). De smartphone werd dus vooral voor een langere tijdsduur per sessie gebruikt; 4,2 minuten in februari ten opzichte van 4,8 minuten in maart (+14 procent).

Dat covid-19 vooral impact had op onze menselijke behoefte om verbonden te blijven met anderen, blijkt uit de sterke toename in het gebruik van applicaties die sociale interactie mogelijk maken. Zowel de frequentie (+15 procent) als tijdsduur van social-media-apps steeg substantieel (+23 procent). Voor messaging apps, zoals WhatsApp, geldt er eveneens een sterke toename (respectievelijk 14 procent en 33 procent). Ook werd de smartphone tijdens covid-19 de belangrijkste bron van nieuwsupdates; het aantal bezoeken per dag steeg met 31 procent en de gemiddelde tijdsduur met zelfs 41 procent.

Figuur 1. Gebruik smartphone applicaties voor en tijdens covid-19

Jongeren en hun smartphone

Covid-19 lijkt dus een ontwrichtend effect te hebben op onze mediapatronen en dan richt het onderzoek van Ohme en collega’s zich zelfs nog op volwassenen. Jongeren staan in de frontlinie als het gaat om smartphone en social-mediagebruik. Wij waren benieuwd naar hun mediagedrag in deze tijden en namen de proef op de som. Gemiddeld gebruiken studenten hun smartphone 280 minuten per dag, wat neerkomt op 4 uur en 40 minuten. Ze ontgrendelen hun smartphone gemiddeld 112 keer per dag en ontvangen gemiddeld 194 meldingen. Hoewel we van deze groep geen cijfers hebben van voor de pandemie, laten de cijfers wel zien dat vergeleken met de gemiddelde volwassen Belg het digitaal mediagebruik van studenten substantieel hoger ligt.

Figuur 2. Smartphone en social-mediagebruik van studenten (n=40). Verzameld door middel van vragenlijsten, gegevens uit smartphone-apps zoals ‘iPhone built-in-screen-time tracker’, en een-op-een-gesprekken in november 2020

Studenten zeggen zich bewust te zijn van hun excessieve digitaal mediagebruik en zijn van mening dat ze ‘te veel’ gebruikmaken van hun telefoon, ondanks dat zij hun schermgebruik te laag inschatten.

Studenten zeggen zich bewust te zijn van hun excessieve digitaal mediagebruik

Ze zien hun smartphone als enige mogelijkheid om sociaal verbonden te blijven tijdens covid-19 en zeggen daarom dat hun telefoongebruik sinds maart sterk is toegenomen. Ook zien zij het gebruik van sociale media in deze periode als een momentje voor zichzelf.

Maar het is opvallend dat ondanks de ontevredenheid over het eigen digitale mediagebruik geen enkele student gebruikmaakt van functies zoals apparaatvrije tijd en applimieten die tegenwoordig op veel smartphones standaard aanwezig zijn of van te downloaden apps zoals ‘Plant a tree’ en ‘Moment’, die gebruikers helpen hun schermtijd de baas te blijven door de smartphone en/of bepaalde applicaties voor een zelf ingestelde tijdsduur te blokkeren.

In de toekomst weer grip krijgen

Ohme en collega’s geven aan dat de veranderende mediapatronen als gevolg van covid-19 mogelijk tot nieuwe gewoonten hebben geleid. Dit zou betekenen dat het digitale mediagebruik mogelijk structureel is toegenomen. Een zorgelijke verandering laat zien dat excessief smartphonegebruik kan leiden tot een verminderd psychologisch welzijn, en symptomen van angst en depressie kan veroorzaken (o.a. Thomée, 2018).

Af en toe eens ‘ontkoppelen’ van social media kan een effectieve strategie zijn om gewoonten te doorbreken

Om weer grip te krijgen zou het doorbreken van gewoonten door af en toe eens te ‘ontkoppelen’ van social media een effectieve strategie kunnen zijn. Onderzoek van Portegies, de Droog, Groenestein en Willemsen (2020) naar de effecten van smartphone en social-mediarestricties laat zien dat mensen die veel gebruikmaken van hun smartphone en social media baat hebben bij het reguleren van hun mediagebruik. In het onderzoek vergeleken de onderzoekers de effecten van ‘normaal’ gebruik met het niet gebruiken van de smartphone en het niet gebruiken van het internet voor een tijdsduur van 30 minuten.

Voor ‘zware’ digitale mediagebruikers zoals studenten bleken de restricties voor het gebruik van social media een positief effect te hebben. In deze situatie zijn de gebruikers in noodsituaties nog steeds bereikbaar en hebben zij nog steeds toegang tot hun telefoon, maar worden zij niet continu geconfronteerd met meldingen die hen bewust maken van sociale interacties waarvan zij geen deel uitmaken.

Video 1: The social dilemma: Opvallend veel studenten gaven aan de Netflix-documentaire ‘The Social Dilemma’ te hebben gezien. Mede hierdoor leken zij zich bewuster te zien van de negatieve effecten van overmatig smartphone en social-mediagebruik

Meer weten? Dit artikel is gebaseerd op onderstaande artikelen:

Ohme, J., Abeele, M. M. V., Van Gaeveren, K., Durnez, W., & De Marez, L. (2020). Staying Informed and Bridging “Social Distance”: Smartphone News Use and Mobile Messaging Behaviors of Flemish Adults during the First Weeks of the COVID-19 Pandemic. Socius, 6.

Portegies, T., de Droog, S.M., Groenestein, E., & Willemsen, L.M. (2020). How to Combat Constant Connectivity? Comparing Smartphone Abstinence and Social Abstinence to Curb the Fear of Missing Out and Anxiety. Under review.

Thomée, S. (2018). Mobile phone use and mental health. A review of the research that takes a psychological perspective on exposure. International journal of environmental research and public health, 15(12), 2692.