De onmenselijke organisatie

Dankzij de blockchain en machine intelligence meer autonoom organiseren

Het bedrijf is volgens antropoloog Yuval Noah Harari een van de “meest ingenieuze uitvindingen van de mens”. “Het is een collectief hersenspinsel. Je kunt het niet aanwijzen, het is geen stoffelijk voorwerp, maar het bestaat als juridische entiteit. Het is net als jij en ik gebonden aan de wetten van de landen waarin het opereert. Het kan een bankrekening openen en eigendom bezitten. Het betaalt belasting en het kan aangeklaagd en zelfs vervolgd worden, los van de personen die er de eigenaar van zijn of er werken.” Harari beschrijft deze hersenspinselmetafoor in zijn boek Sapiens, een kleine geschiedenis van de mensheid.

De corporatie waar we hier over spreken is niet alleen een ingenieuze, maar ook een recente uitvinding. Toen in 1886 het hooggerechtshof in Amerika vaststelde dat het veertiende amendement van de Amerikaanse constitutie ook toepasbaar was op organisaties, kregen Amerikaanse bedrijven voor een belangrijk deel dezelfde rechten als mensen.

Deze personhood van bedrijven, het verwerven van de mensstatus, is een product van de eerste industriële revolutie. Risicovolle projecten, zoals het aanleggen van spoorrails, waar veel geld en meerdere organisaties mee gemoeid waren, konden nu gemakkelijker van de grond komen. Bedrijven konden andere bedrijven en burgers voor de rechtbank slepen en werden daarmee een legal fiction, een partij die door de rechtbanken werd erkend.

Bedrijven zijn geen mensen, dat weten we allemaal. Het idee dat machines mensenrechten zouden krijgen, is misschien net zo onvoorstelbaar als het idee dat destijds bedrijven mensenrechten kregen. Maar de logica luidde toen dat een organisatie een optelsom is van mensen, dus zo vreemd is het ook weer niet.

De eerste vaststelling is dus dat machines menselijker worden, de tweede is dat ze ook kunnen gaan optreden als ware het mensen.

Agency-functie

Een algoritme is een bepaald gedrag van machines dat door mensen is geprogrammeerd. Die algoritmes gedragen zich steeds menselijker. De peoplefication van technologie, het toekennen van menselijke eigenschappen aan machines, wordt door Siri van Apple, Cortana van Microsoft, Alexa van Amazon en Watson van IBM steeds meer in de hand gewerkt. Lees hierover meer in ons laatste rapport over machine intelligence: Het bot-effect: ‘friending your brand’.

De eerste vaststelling is dus dat machines menselijker worden, de tweede is dat ze ook kunnen gaan optreden als ware het mensen; dat ze ‘agency’ krijgen, zoals dat in het Engels zo mooi heet. Het agentschap van het besturen van een auto is zo’n voorbeeld. Maar ook digitale assistenten die voor ons gaan onderhandelen en handelen op het internet kunnen zo’n agency-functie gaan vervullen.

Waarom dan niet, net zoals we dat voor organisaties hebben gedaan, ook algoritmes personhood schenken? Het is slechts een kwestie van tijd voordat algoritmes als Watson stemrecht krijgen in de bestuurskamer van organisaties. Wellicht een toekomstbeeld dat net zo onvoorstelbaar lijkt als destijds het concept van personhood voor organisaties, maar dat vandaag de dag de normaalste zaak van de wereld is.

Het is slechts een kwestie van tijd voordat algoritmes als Watson stemrecht krijgen in de bestuurskamer van organisaties.

Taal

Laten we nog even teruggaan naar Harari. Taal speelt een belangrijke rol in zijn antropologische bespiegelingen. Taal is niet alleen een middel om informatie over te dragen over objecten die in de fysieke wereld bestaan, maar ook over dingen die slechts in onze verbeelding voorkomen. Taal heeft volgens Harari een imaginaire realiteit mogelijk gemaakt, een realiteit waarin naast legenden, mythen, goden en religies ook corporaties als zelfstandige entiteit bestaan.

Met de introductie van de computer hebben mensen een nieuwe taal bedacht (de programmeertaal) waarmee naast de fysieke en de imaginaire realiteit een derde werkelijkheid — de virtuele realiteit — aan ons bestaan wordt toegevoegd. Met deze nieuwe taal, die alleen voor computers bedoeld is, kunnen de machines hun eigen realiteit scheppen waarbinnen ze zelfstandig kunnen opereren, met elkaar kunnen communiceren en elkaar zelfs kunnen betalen voor bewezen diensten.

De impact van de virtuele realiteit heeft dankzij haar uiterst schaalbare karakter een nog grotere impact op de fysieke en imaginaire realiteit waarin wij leven. Per definitie zijn in de digitale wereld de transactie-, communicatie- en marginale kosten nagenoeg nul. De (digi)taal is volgens businessgoeroe Venkatesh Rao zelfs de moeder van alle disrupties, zoals hij in zijn gelijknamige blogpost The Mother of All Disruptions betoogt.

For the first 150 years after the industrial revolution, machines and organizations had to make do with human language (and employ human translators) for their thinking and communication needs. Now they’ve found a technology that serves them better, and they’re switching.

Autonoom organiseren

Hoe kan zo’n visioen van een nieuw type organisatie gestalte krijgen? In ons rapport over de blockchain (download hier het gratis rapport of lees het artikel ‘Blockchain, een nieuwe organisatieparadigma‘) presenteerden we het gedachtegoed van Mike Hearn, voormalig core-ontwikkelaar van de cryptovaluta Bitcoin.

Een van de organisatievormen zoals hij zich die voorstelt, draait om geëmancipeerde auto’s die op eigen houtje zaken doen. Hearn gaat er in zijn theoretische experiment Tradenet van uit dat zelfrijdende auto’s in de toekomst de norm worden en mensen niet langer zelf een auto bezitten. Toegang is belangrijker dan eigendom. Als deze zelfrijdende taxi’s geen eigendom zijn van een groot bedrijf maar volledig autonoom opereren, worden de ritten vanzelfsprekend goedkoper en voor iedereen betaalbaar: “We kunnen de auto’s zo programmeren dat ze een heel klein beetje winst mogen maken. Op deze manier kunnen we onze machines de meest morele en sociaal voelende kapitalisten ooit maken.”

Hearn benadrukt dat de auto’s, alhoewel ze volledig zelfstandig werken, geen bewustzijn hebben. Ze kunnen zo geprogrammeerd worden dat ze zichzelf updaten. Ook kunnen ze het verdiende geld gebruiken om menselijke software-ontwikkelaars in te huren om hun code aan te passen of om te betalen voor onderhouds- en tankbeurten. De auto’s kunnen zelfs hun ‘spaargeld’ bij elkaar leggen om nieuwe auto’s te kopen — om ‘kinderen’ te krijgen.

Auto’s die op deze manier van de productieband rollen, moeten een deel van hun inkomsten afdragen aan hun ‘ouders’. Je kunt het zien als een soort geboortelening die de wagen aan zijn ouders moet afbetalen voordat hij volledig zelfstandig wordt. Volgens hetzelfde principe is ook de dood verwerkt in het systeem, om verouderde modellen van de straat te halen of om in te spelen op een veranderende markt. Als er meer auto’s rondrijden dan dat er taxiritten zijn, dan kunnen auto’s zichzelf voor langere tijd uitschakelen. Ook kunnen de overbodige auto’s uitwijken naar andere steden om daar op zoek te gaan naar werk, aldus Hearn.

De blockchain en machine intelligence vormen samen de ingrediënten voor meer autonoom organiseren.

Conclusie

De blockchain als het operating system voor de handel tussen verschillende partijen en machine intelligence (MI) als applicatie daarbovenop, bijvoorbeeld om auto’s zelf te laten rijden. Samen vormen ze de ingrediënten voor meer autonoom organiseren en dit rekt de mogelijkheden van de organisatie op. Het maakt tevens duidelijk dat wat we tot nu toe onder ‘de organisatie’ hebben verstaan nogal zal verschillen van hoe een blockchain-MI-organisatie er uitziet. Het zet machine-to-machine- en machine-to-human-communicatie in een heel ander daglicht.

Callcenter-agents – de menselijke versie – hebben een belabberd geheugen in vergelijking tot de computervariant. De robot in het callcenter daarentegen heeft ‘deep learning’-capaciteiten en kan die inzetten voor ‘deep customer satisfaction’. De intelligente Watson-huisarts, die up-to-date is met de laatste wetenschappelijke onderzoeken op ieder terrein, helpt de dokter veel accuratere diagnoses te stellen.

Het zijn ongekende mogelijkheden en uitbreidingen van de organisatie die met al haar beperkingen nu stuk loopt op geheugen en handelingscapaciteiten van de bestaande systemen. In deze voorbeelden gaat het nog niet eens om het feit of de Watson-arts iemand voor het gerecht kan dagen of dat een robot-agent ook agency-rechten heeft. Maar wat wel duidelijk is, is dat ‘autonomous’-capaciteiten van technologie het organisatielandschap radicaal op de schop nemen.