Deeleconomie: het voorbeeld van de ultieme vorm van het kapitalisme?
Is alles delen voor geld wel zo’n goed plan?
Mijn auto verhuur ik via SnappCar, lifters neem ik mee via BlaBlaCar, mijn camerastatief leen ik uit via Peerby en een appartement in Kopenhagen huur ik via Airbnb. Ik leer nieuwe mensen kennen, heb via een paar apps toegang tot oneindig veel resources (als de zon schijnt heb ik binnen no time een boot of een cabrio) en haal waarde uit middelen die anders toch stof staan te happen. Als believer in – en ambassadeur van – de deeleconomie zie ik enorm veel voordelen en kansen. Toch is het belangrijk om tussen het hallelujagezang ook kritisch te blijven. Er moet nog wel het een en ander gebeuren om de deeleconomie ook op lange termijn houdbaar te maken. In het tweede deel van de serie ‘kritische blik op de deeleconomie’ stel ik de vraag: “Is alles delen voor geld wel zo’n goed plan?”.
Liefdeloosheid in kapitalistische tijden
Onlangs publiceerde Nynke van Verschuer een interessant interview met filosoof Byung-Chul Han in Vrij Nederland. De titel: “Liefdeloosheid in kapitalistische tijden“. Met als veelbelovend intro: “Het kapitalisme werkt narcisme en depressie in de hand, en het verlies van kunst, vertrouwen en liefde. Een middag somberen in Berlijn met filosoof Byung-Chul Han”. In het stuk stelt Nynke de volgende vraag aan de filosoof:
Er zijn toch steeds meer initiatieven die overconsumptie tegen willen gaan, platforms via welke je auto’s, boormachines, etcetera kan delen en lenen van buurtgenoten?
“Dat soort initiatieven hebben wij in Duitsland ook. Deze share-economie is juist een voorbeeld van de extreme vorm die het kapitalisme heeft aangenomen. Zelfs de community wordt uitgebuit. In Duitsland hebben we Wundercar, dat is een online carpoolcentrale voor ritjes binnen de stad. Je bent niet verplicht te betalen, maar als je tevreden bent over de chauffeur kan je die een fooi geven en vijf sterren op de website.
Wundercar laat zich erop voorstaan dat het de gemeenschapszin vergroot en dat tijdens de ritjes nieuwe vriendschappen ontstaan, maar in werkelijkheid gaat het hier om geld verdienen en goede beoordelingen krijgen zodat je de volgende keer in je vrije tijd onder het mom van ‘gemeenschapszin’ weer wat extra zakcenten kunt opstrijken.
Zo zijn deugden als vriendelijkheid en gastvrijheid volledig geëconomiseerd. Het kapitalisme heeft zijn hoogtepunt bereikt nu het zelfs de gemeenschap, de community, de commons, de grondslag van het communisme heeft weten in te lijven. Dat wat een tegenpool van het kapitalisme was, is er onderdeel van geworden. Het communisme en alles wat daar op lijkt is het nieuwe gat in de markt.”
Volgens Byung-Chul Han moeten we dus helemaal niet blij zijn met de opkomst van de deeleconomie. Ondanks dat er een kern van waarheid, of op zijn minst interessante ‘food for thought‘ in zijn uitspraak zit, is enige nuancering noodzakelijk.
Waarde is meer dan geld alleen
In Byung-Chul Han’s betoog en in mijn inleiding zijn waarde en geld hetzelfde, terwijl waarde ook een goed gevoel, kennis, netwerk, erkenning en nog veel meer zijn. Wanneer je mij jouw boor uitleent via Peerby of mij Spaans leert via Konnektid, dan staat hier over het algemeen geen financiële vergoeding tegenover. Wel bouw je hiermee aan een relatie, een status en een tegoed: wanneer jij iets nodig hebt, zal ik eerder geneigd zijn jou te helpen. Je bouwt sociaal kapitaal op.
De uitdaging voor deze ‘nieuwe’ economie is om een juiste balans te vinden in een mix van verschillende soorten waarde. Voor Crowd Expedition heb ik bijvoorbeeld een team van ruim 40 internationale experts uit verschillende vakgebieden (accountancy, marketing, ondernemerschap, legal, et cetera), die via Whatsapp zijn verbonden aan de expeditie. Zij geven extra relevante informatie en input vanuit hun vakgebied en stellen vragen op video aan de mensen die ik bezoek en vraag hen om af en toe hun learnings in een blog of artikel te delen.
De waarde die zij uit hun tijdsinvestering halen bestaat uit kennis, netwerk, exposure, (stukje) status en een unieke kijk in de expeditie. En gewoon een toffe ervaring. Hoe meer (tijd) ik van hen zal vragen, hoe groter de kans is dat in deze verzameling waarde ook ergens een stukje geld gaat zitten. Voor sommige zaken heb je gewoon geld nodig en een initiatief, hoe ideëel ook, heeft onder de streep geld nodig om op lange termijn te kunnen bestaan.
Een overzicht van delen in Nederland – bron afbeelding: platformsocialbusiness.nl (klik op de afbeelding voor een grote weergave)
Extremen werken nooit
Byung-Chul Han heeft het in zijn betoog over ‘volledig geëconomiseerd’. Als ik om mij heen kijk, zie ik dat wanneer iets ‘volledig’ is, dit nooit zal werken. Volledige democratie klinkt prachtig, maar wanneer ik op nujij.nl naar de reacties op berichten kijk, dan twijfel ik of dit zo’n goed idee is. Ook volledige transparantie gaat niet werken: sommige zaken horen achter gesloten deuren thuis. Lees hiervoor ook het stuk van Rob Wijnberg in het artikel “Nee, je hebt wél iets te verbergen“.
En volledig eerlijk, dat is niemand. Dat gaat ook niet werken. Daarom is ook het woord ‘balans’ uitgevonden. Lees hiervoor ook het boek “The Circle” van Dave Eggers. Dan zul je zien dat er vele voordelen zijn bij algehele transparantie, maar ook waarom we dit toch echt niet moeten willen.
Conclusie
Al met al is het de discussie rondom de vraag “Is alles delen wel zo’n goed plan?” nog lang niet gesloten. En hoor ik graag jouw gedachten hier over. Waar geld een eenvoudige en duidelijke manier is om een bepaalde waarde aan een dienst of prestatie te hangen, zou het idioot zijn om aan alles wat we voor elkaar doen en met elkaar delen een fysiek prijskaartje te hangen.
Juist omdat, zeker in een wereld van overvloed, voor steeds meer mensen de waarde van geld steeds minder belangrijk wordt. En we steeds gelukkiger worden van een welgemeend ‘dankjewel’ of het gevoel dat je er toe doet. En die balans: tja, dat blijft een uitdaging.
Martijn Arets is internationaal expert op het gebied van schaalbare online platformen als Airbnb (deeleconomie), Kickstarter (crowdfunding) en Uber (‘gig’ economy). Hij interviewde ruim 400 ondernemers en experts in 13 landen over deze ontwikkelingen. Zijn duidingen, analyses en gedachten deelt hij door het publiceren van artikelen, video's en boeken. En door het geven van presentaties op (internationale) congressen en advies aan publieke en private organisaties die deze 'nieuwe' wereld willen begrijpen en betreden. Martijn schreef eerder het boek ‘Brand Expedition, een reis langs de 20 meest inspirerende Europese merken’, 'Crowdfunding, de hype voorbij' en 'Crowdfunding voor Dummies. In 2020 kwam zijn nieuwste boek 'Platformrevolutie - Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven" uit. Hij werd in 2011 door Sprout verkozen tot de ‘beste ondernemer van het jaar’ en vertegenwoordigd Nederland als een van de ’40 Young Potential European Leaders under 40’.
Wederom een mooi artikel! Maar heeft de “Deeleconomie” niet gewoon last van de naam die het beestje gekregen heeft. Is “Platformeconomie” niet een veel betere term? Het laat in iedere geval ruimte voor kapitalisme, voor ordinair geld verdienen.
@Sander: tnx! Wat betreft de terminologie is het een kip-ei verhaal. Is ‘deeleconomie’ de verkeerde naam voor het beestje of is de manier waarop wij dit woord interpreteren verkeerd. In mijn vorige post ‘Maken we de deeleconomie romantischer dan zij is?’, is hier een interessante discussie over ontstaan. Hierin zeg ik ook:
“Met het woord deeleconomie an zich is niets mis, met de manier waarop wij het lezen wel. Veel mensen associëren het woord ‘economie’ met ‘geld’. Wanneer je het woord ‘economie’ als ‘waarde’ ziet, dan ga je het potentieel er van zien. Waarde in de vorm van goed gevoel, sociaal, referentie, netwerk, exposure, kennis en ja, ook geld. Wanneer je daarnaast het woord ‘delen’ niet leest als ‘delen zonder geld’, maar als delen in ruil voor een verzameling van waarden, dan kom je een heel eind.”
Als je de deeleconomie op die manier interpreteert, dan is er genoeg ruimte voor kapitalisme. Uiteindelijk, hoe je het beestje ook een naam geeft, doen mensen alleen dingen voor ‘iets’ terug. Het mooie van de deeleconomie vindt ik dat bij dat ‘iets’ in veel gevallen geld (van oudsher ‘slechts’ een ruilmiddel) niet de hoofd motivatie vormt.
Platformeconomie zie ik meer als een overkoepelende term. Crowdfunding, crowdsourcing en slacktivism zijn hier immers ook weer onderdeel van. Wat uitdagingen en drempels betreft veel vergelijkbare zaken, maar denk iets te kort door de bocht om alles gelijk op één hoop te gooien.
Deelnemen aan de deeleconomie kun je vanuit veel verschillende motieven doen. Van puur financieel tot (vrijwel) volledig belangenloos. Als ik iets uitleen via Peerby, verwacht ik niet meer dan ‘dank je wel’. Vaak volgt ook ng een reep chocola of een andere attentie. Maar die verwacht ik niet. Met Peerby bouw je ook geen reputatie op. Op Marktplaats overigens ook niet.
Wat deelplatforms in ieder geval wel doen is vraag en aanbod op een praktische manier bij elkaar brengen. Hoe weet ik anders wie er in mijn buurt hulp kan gebruiken, een maaltijd aan wil bieden, mij iets uit wil lenen of een lift van mij wil? Laat de motieven en beloningsvormen (geld, credits, ‘dank je’) vooral divers zijn – dat vergroot de kans dat mensen deelnemen. En de meeste initiatieven dragen uiteindelijk bij aan een iets socialere en duurzamere samenleving. Dus vooral stimuleren en experimenteren. Zodat we kunnen bijsturen op de uitwassen waarbij we gaan twijfelen over de passendheid van de term ‘deeleconomie’.
Nog even iets over die term: de term deeleconomie slaat wat mij betreft op het feit dat je die auto, boor, maaltijd, kamer, rit, kennis/kunde, etc niet alleen voor jezelf houdt maar dat je die deelt. Dus – als je het over producten hebt – er uiteindelijk minder spullen nodig zijn om iedereen toegang te geven tot het resultaat van dat product (het veroer, het gat in de buurt, de volle buik, etc). Voor gedeeld bezit of gebruik mag je best een vergoeding vragen. Als je even doordenkt kóst het degene met het meeste bezit anders geld (onderhoud & vervangingskosten). De weerstand waar de media nu op inzoomt gaat om a) enkel en alleen aanschaffen van producten (appartementen) om laagdrempeliger geld mee te verdienen dan in de ‘reguliere’ economie; b) de hoogte van de vergoeding waardoor het niet meer als delen ‘voelt’. Dialoog en transparantie bieden de oplossing. Laten we samen bepalen wat we maatschappelijk aanvaardbaar vinden (a) en ieder individu kan kiezen wat hij een dienst waard vindt (b). Dat laatste is inderdaad gewone marktwerking, niks mis mee…
In de Trendrede (www.trendrede.nl) zeggen we hierover:
“AirBnB en Couchsurfing zijn nu al de grootste hotelketens ter wereld maar bezitten geen hotels. Thuisafgehaald wordt de grootste maaltijdenverstrekker van Nederland maar bezit zelf geen enkel restaurant.
Er is geen bedrijfstak die door deze ontwikkeling niet geraakt gaat worden. Toch is ook het businessmodel achter deze platformen in principe onderdeel van de ondertussenheid. Ze zijn traditioneel gefinancierd en hebben aandeelhouders die zich richten op het dividend, niet op de ideologie. Het aantal deelnemers maakt het platform tot een succes, maar in de uiteindelijke winstdeling bij een beursgang doen de gebruikers niet mee, zoals we zagen bij de beursgang van Facebook. Steeds vaker zullen gebruikers in verzet komen.
De werkelijke platformen van een nieuwe tijd hebben een coöperatieve opzet. Er ontstaan DAO’s: gedecentraliseerde anonie- me organisaties, waarbij geld en sociaal kapitaal in balans worden gehouden. Er wordt gewerkt met cryptovaluta, deeleconomie en crowdfunding.”
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!