Eerlijke platformen: van Airbnb naar FairBnb

De samenleving heeft platformen nodig die meer bijdragen aan versterking van de lokale economie en samenleving. De laatste uitzending van Zondag met Lubach bracht de schaduwkanten van de deeleconomie onder de aandacht. De deeleconomie heeft duidelijke kaders en regulering nodig. Daarbinnen kan gezocht worden naar ‘eerlijkere’ deelplatformen die meer recht doen aan lokale publieke waarden en maatschappelijke belangen.

Het succes van de deeleconomie

Dit weekend besteedde het tv-programma Zondag met Lubach aandacht aan de schaduwkanten van hotelsite Airbnb, waar particulieren hun appartement of woning kunnen verhuren aan anderen.

Airbnb is in een paar jaar tijd een enorm succes geworden en groeit als kool. Wereldwijd is Airbnb inmiddels de grootste virtuele hotelketen, gemeten naar het aantal beschikbare kamers.

In Nederland maakten het afgelopen jaar zo’n 1,4 miljoen bezoekers gebruik van een overnachting via Airbnb. De ruim 30.000 Nederlanders die hun kamer aanboden, verdienden daarmee samen bijna € 190 miljoen. Lucratieve business dus.

Lokale ontwrichting

Die groei is niet zonder gevolgen geweest voor de omgeving. Lubach toonde fragmenten uit documentaires van Nieuwsuur en Tegenlicht (‘Slapend rijk’) waar deze problematiek al eerder werd belicht. Zo zijn er huisjesmelkers gekomen die kamers en appartementen vrijwel permanent aanbieden via Airbnb om er zo slapend rijk van te worden. Buren en omwonenden klagen over de overlast die de vele toeristen veroorzaken, die graag feesten en rondhangen. De regelmatige verhuur van woningen heeft een prijsopdrijvend effect op de toch al overspannen woningmarkt in grote steden als Amsterdam.

Om deze punten aan te pakken heeft de gemeente Amsterdam als een van de eerste steden ter wereld afspraken gemaakt met Airbnb. Er moet tegenwoordig toeristenbelasting betaald worden en er mag maximaal voor 60 dagen per jaar en maximaal 4 personen tegelijk een kamer verhuurd worden. Op deze manier worden de scherpe randjes van Airbnb afgehaald.

Deeleconomie of steeleconomie?

Airbnb is een voorbeeld van een bredere ontwikkeling, aangeduid als de deeleconomie, of de ‘collaborative economy’. Dit verwijst naar het fenomeen dat burgers en bedrijven dankzij het internet spullen en diensten met elkaar kunnen uitwisselen en delen. Bekende voorbeelden zijn Airbnb, Uber, Peerby, Thuisafgehaald, SnappCar en Helpling.

De deeleconomie wordt omgeven door talloze romantische verhalen zoals ook blijkt uit de TED-talks van Joe Gebbia, de medeoprichter van Airbnb, met als titel: ‘How Airbnb designs for trust’.

Onder de noemer van ‘delen’, ‘helpen’ en ‘een leuk zakcentje verdienen’ gaat het feitelijk om harde business: bedrijven die goed zaken doen en die wereldwijd een miljardenbusiness hebben gebouwd. Dat werd ook in de uitzending van Lubach duidelijk gemaakt.

Op dit moment profiteert lang niet iedereen van de kansen en mogelijkheden van de deeleconomie. Wie arm is en weinig verdient, een gezin heeft en een kleine woning, kan bijvoorbeeld niet of veel minder goed geld verdienen via Airbnb. Een tweedeling in de samenleving kan zo worden versterkt.

Daar komt bij dat de aanbieders zich door hun nieuwe manier van werken en organiseren – bewust of onbewust- kunnen onttrekken aan belastingen en andere regelgevende kaders. Dit creëert een ongelijke concurrentie met bestaande aanbieders en holt de basis voor belastingen, een manier om de baten meer gelijkmatig te verdelen, uit.

Overheden moeten deeleconomie harder aanpakken

Overheden moeten platformen in bepaalde gevallen dus hard durven aanpakken. Zo verkennen diverse steden waaronder Amsterdam of ze meer inzage kunnen afdwingen in de verhuurdersdata van Airbnb. Meerdere Europese steden besloten al tot een verbod van UberPOP, een taxidienst met particuliere chauffeurs.

De Europese Commissie en de Nederlandse overheid zijn vooralsnog terughoudend met het generiek reguleren van de deeleconomie. Men is bang om vernieuwing te belemmeren en onzeker omdat de ontwikkelingen snel en dynamisch zijn, dus lastig te vangen. Daarom wordt regulering overgelaten aan gemeenten (zoals bij Airbnb) en verder alleen ‘case by case’ bekeken (zoals bij UberPOP).

Toch is het belangrijk dat een overheid duidelijke regels en kaders opstelt zodat platformen zich daarbinnen verder kunnen ontwikkelen.

Op zoek naar eerlijke platformen

Op dit moment hebben we platformen vooral leren kennen uit de IT-industrie en via veelal Amerikaanse aanbieders als Google, Facebook, Uber en Airbnb. Hun platformen kunnen gezien worden als een vorm van marktkapitalisme: ze zijn gericht op maximale marktmacht en gebaseerd op het onttrekken van waarde aan (lokale) gebruikers om centraal winst te maximaliseren voor een kleine groep aandeelhouders. Daarbij worden bovendien op grote schaal gebruikersdata verzameld.

De samenleving heeft behoefte aan platformen die ‘eerlijker’ zijn en meer lokale waarde creëren en andere waarden proberen te integreren in het verdienmodel. Daarmee kan het draagvlak voor de platformeconomie groeien en kan er op grotere schaal gebruik gemaakt worden van de krachtige mogelijkheden van platformen terwijl lokale samenlevingen worden versterkt en publieke waarden worden geborgd. Dus een beweging naar rechts in de onderstaande figuur.

Ordening van platformen op basis van hun maatschappelijke waarde en organisatievorm (centraal of decentraal).

Een sociaal ecosysteem

Dat kan bijvoorbeeld als een groep lokale ondernemers of taxichauffeurs een eigen Uber-variant begint, waarvan ze zelf de aandeelhouder zijn (zie onder andere Yeller app of eCab). Of wanneer er een lokale Airbnb komt die eigendom is van de gemeenschap, of waarbij omwonenden inspraak hebben in de huisregels. Of wanneer er lokaal meer belasting wordt afgedragen die kan worden geïnvesteerd in het verbeteren van de buurt. Of als de verzamelde verhuurgegevens beschikbaar komen voor alle burgers in de stad zodat zij hiermee hun stad kunnen verbeteren. Dit soort mogelijkheden wordt momenteel verkend door het Amsterdamse initiatief Fairbnb.

Laten we dit soort voorbeelden meer navolging geven en op zoek gaan naar een nieuwe generatie platformen met meer Rijnlandse waarden, die gebruik maken van de kracht van platformen de mogelijkheid om samen te werken aan maatschappelijke uitdagingen op grote schaal (zie onder andere het Europese initiatief Growing a digital social innovation ecosystem), waar we allemaal van profiteren. Ze zijn soms al in de maak, maar ze hebben meer ondersteuning nodig. Eerlijk zullen we alles delen!

Er valt nog een heleboel meer te zeggen over deze ontwikkelingen. De komende maanden zal ik hier verder op in gaan.