Exponentieel groeiende platformorganisaties: alleen de lusten en niet de lasten?

Steeds meer slimme ondernemers maken slim gebruik van nieuwe technologie en kunnen daardoor spectaculair groeien. Voorbeelden zijn AirbBnb, Uber, Kickstarter en Marktplaats. Deze organisaties zijn in staat een groeicurve te laten zien die exponentieel is, dankzij de integrale toepassing van onder andere community’s, big data, slimme algoritmes en nieuwe technologieën. Zij worden geprezen om hun innovatiekracht en de manier waarop ze de gevestigde orde wakker schudden. Door anderen te faciliteren hun huis te verhuren, verwerkt Airbnb bijvoorbeeld meer transacties dan enig hotelketen ooit zou kunnen. Door deze faciliterende rol op te pakken, maken dit soort organisaties een groei door waar een kromgetrokken hockeystick niet tegenop kan. Maar is dit een gezonde groei? En ten koste van wat wordt deze groei gerealiseerd? En is dit een nieuwe vraag? In dit stuk mijn eerste vraagtekens. Of in ieder geval een aanzet voor een discussie.

Vanuit Crowd Expedition interview ik jaarlijks ruim honderd ondernemers en experts rondom de opkomende platformeconomie. Een economie waarin individuen elkaar op platformen vinden om zaken als geld (crowdfunding), materialen (deeleconomie) of kennis (crowdsourcing) te delen. Dit doe ik om te ontdekken wat er nu echt speelt, om door de hype heen te prikken en te ontdekken wat er moet gebeuren om van deze in mijn ogen fantastische nieuwe ontwikkeling op lange termijn een duurzaam model te maken. Duurzaam in de zin dat alle betrokken partijen hier maximale waarde uit halen.

Groei zonder beperkingen

Deze week werd ik via een blog van Marco Derksen gewezen op een veel gedeelde quote van Tom Goodwin:

“Uber, the world’s largest taxi company, owns no vehicles. Facebook, the world’s most popular media owner, creates no content. Alibaba, the most valuable retailer, has no inventory. And Airbnb, the world’s largest accommodation provider, owns no real estate. Something interesting is happening.”

Goodwin verwijst naar een nieuw type organisatie die ondernemers in staat stelt om in no-time vanuit het niets marktleider te geworden in een segment. Niet door zelf een eigen materieel imperium op te bouwen, maar door gebruik te maken van de middelen van anderen. Op die manier kon volgens de quote van Goodwin Airbnb in een paar jaar de grootste accommodatie aanbieder te wereld worden, zonder ook maar één eigen accommodatie te bezitten en kon Uber het grootste taxibedrijf ter wereld worden zonder één eigen taxi. Rachel Botsman vatte dit mooi samen in de twee onderstaande slides:

De hype voorbij

Bovenstaande voorbeelden zijn indrukwekkend en fascinerend. Als ondernemer en voorstander van innovatie heb ik hier in eerste instantie alleen maar respect voor. Maar het is ook belangrijk om naar de toekomst te kijken. De reden waarom dit soort organisaties zo snel kunnen groeien, is omdat zij zelf zo min mogelijk middelen zelf bezitten, hiermee minimaal kapitaalintensief zijn en alle processen tot op het bot hebben uitgekleed, geautomatiseerd of uitgesloten. Risico’s hebben zij voor zichzelf tot het minimum teruggebracht. Het risico ligt waar mogelijk bij de crowd, terwijl de macht en de opbrengst in handen van het platform zijn.

De Uber(Pop) chauffeur

Neem het voorbeeld van Uber(Pop): het grootste taxibedrijf ter wereld zonder een enkele eigen taxi. De auto is in privébezit van de chauffeur. In veel gevallen was dit al het geval voordat deze persoon voor Uber ging rijden, maar ik merk steeds vaker dat chauffeurs een auto kopen of leasen (in Amerika kun je een auto per week leasen en bemiddeld Uber ook bij het leasen van een auto) om voor Uber te kunnen gaan rijden.

In ieder geval is het risico rondom de auto wat betreft verzekering, afschrijving en onderhoud voor de rekening van de chauffeur. Dit terwijl de chauffeur geen enkele inspraak heeft op het beleid van Uber. Niet op het aantal chauffeurs dat wordt aangenomen (wat direct gevolgen heeft voor het aantal ritjes), de tarieven die de klanten betalen, de fee van Uber, etcetera.

Op het moment dat een exponentiële platformorganisatie als Uber een monopoliepositie heeft verworven, staat de chauffeur met zijn rug tegen de muur: er is geen of wellicht beperkte keuze in opdrachtgevers. En ondanks dat je kunt zeggen dat de chauffeur ook zelf een andere baan kan zoeken, is dit in de praktijk niet zo eenvoudig.

Niet uniek

Na het lezen van bovenstaand verhaal zou je kunnen pleiten dat exponentiële organisaties zorgen voor een verschraling van de arbeidsmarkt, maar eigenlijk legt zij een trend bloot die al langer gaande is in de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Werkgevers ontslaan hun mensen en masse, en nemen deze zelfde werknemers als zzp’er in dienst. Gisteren nog te lezen op nu.nl: ‘Sensire wil 600 thuisverzorgenden ontslaan en inhuren als zzp’er’.

Ook bij een organisatie als PostNL zie je bij de pakketbezorgers iets soortgelijks gebeuren. Allemaal zelfstandigen (volgens Zembla heeft PostNL een convenant met de Belastingdienst dat het oké is dat de bezorgers slechts 1 opdrachtgever hebben) die naar de richtlijnen van PostNL een mooi wit busje leasen (en hier 5 jaar aan vastzitten), maar vervolgens geen enkele rechten en zekerheden hebben wat betreft werkzaamheden en tarief. De uitzending van Zembla ‘voor jou 10 anderen’ is zeker de moeite van het kijken waard.

Discussie

De discussie die dit jaar los gaat (en zo niet dan bij deze) is welke verantwoordelijkheden platformen moeten gaan hebben richting de verschillende betrokkenen. Omdat anders de groei ten koste gaat van iedereen, behalve het platform/de organisatie zelf. En dan is die nieuwe economie opeens helemaal niet zo nieuw meer.

Deze blog is onderdeel van een serie waarin ik naar de dillema’s in de platform economie kijk. In een volgende blog ga ik in op de rol van deze exponentiële ‘bulldozers’ en schets ik een visie voor de toekomst.