Hoe de energietransitie en digitalisering elkaar kunnen versnellen

Complementaire kwaliteiten

Hoe kunnen de energietransitie en digitalisering elkaar versterken? In eerste instantie denken velen vooral aan het efficiënter maken van processen door alles meetbaar te maken en verregaand te automatiseren. Het werken met ‘digital twins’ zodat producten ontworpen en getest kunnen worden voordat ze geproduceerd worden, en virtuele consumptie zodat er bijvoorbeeld minder gevlogen hoeft te worden. Tegelijkertijd vragen computers, sensoren, netwerken en algoritmes ook elektriciteit. Hoewel de energie-efficiëntie van datacenters nog altijd toeneemt, groeit de dataverwerking ook exponentieel.

De synergie tussen de energietransitie en digitalisering ligt op een fundamenteel ander terrein. Beide kunnen elkaar faciliteren doordat ze complementaire kwaliteiten hebben. Samengevat in een tabel:

Richting geven

Door digitalisering kan steeds meer en wordt de wereld om ons heen ‘programmeerbaar’. Bedrijfsprocessen en waardeketens zijn flexibel te organiseren. Dit kan bestaande markten transformeren en volledig nieuwe markten creëren. Maar voor veel organisaties heeft digitalisering op zichzelf geen duidelijk doel. Natuurlijk kan digitalisering een belangrijke kostenbesparing opleveren. Veel bedrijven zetten tijdens COVID alsnog de stap naar online om klanten te kunnen blijven bedienen. Een belangrijke motivatie achter digitalisering is een kwestie van ‘de klant ‘eist’ het’. Maar het transformeren van de eigen business vanuit een visie op een toekomstige nieuwe markt, dat is voor de meeste organisaties een stap te ver.

Veel van de digitale beloftes, zoals het volledig anders organiseren van de waardeketen en het innoveren in ecosystemen, was voor veel bedrijven een abstractie. Daarom wachtten zij liever af of zetten kleine stapjes.

De energietransitie brengt daar verandering in. Voor het eerst sinds lange tijd worden alle organisaties gedwongen na te denken over al hun processen; over hun reden van bestaan; over wat voor organisatie ze willen zijn en welke rol willen spelen in een (betere) wereld; hun relatie tot de planeet, mensen en winstmaken. Spannend en onzeker tegelijk: wat als het niet alleen meer om winstmaken ten koste van alles gaat? Wat als het niet meer om ‘the winner takes all’ gaat maar de ‘winner shares all’?

De energietransitie brengt onzekerheden met zich mee maar veel medewerkers blijken tegelijkertijd enorm bevlogen om iets bij te kunnen dragen aan een betere wereld. Zo ook enkele topmannen. Denk aan Dick Polmans ‘zoektocht’ naar een nieuwe rol voor Unilever en Elon Musk die met Tesla een cruciale impuls heeft gegeven aan de ontwikkeling van elektrische auto’s. Moonshots zijn ‘sexy’ geworden en spreken tot de verbeelding.

Meetbaar maken

De energietransitie creëert behoefte aan meetbaarheid: om doelen concreet te maken en voortgang te kunnen bewaken en bij te kunnen sturen. Niet alleen in termen van kosten en winsten. Zo moeten bijvoorbeeld nieuwe meetmethoden en normen ontwikkeld worden voor bijvoorbeeld stikstof- en CO₂-emissies die een bredere blik op duurzaamheid geven. Er zullen er nieuwe en andere indicatoren ontwikkeld moeten worden om de duurzame doelen concreet te maken. Zo is het begrip meervoudige waardecreatie in opkomst en werken steeds meer overheden met het begrip ‘brede welvaart’. Digitalisering gaat helpen bij het meetbaar maken en kwantificeren, het vinden van nieuwe patronen en verbanden en daarmee bij het meer grip krijgen op de transitie.

Samenwerken op grote schaal

Duurzaamheidsdoelstellingen kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor organisaties. Veel doelen zullen alleen haalbaar zijn door samenwerking of door het afstemmen van activiteiten tussen verschillende organisaties, al dan niet in nieuwe en wisselende combinaties, over grenzen van de eigen bedrijfstak heen en over de grens bedrijf-overheid-burger/consument heen. Wie grondstoffen wil gaan hergebruiken, krijgt te maken met de hele productieketen tot en met de after sales. Kortom, voor zover organisaties dat nog niet deden, zullen ze vaker moeten nadenken over hun rol ten opzichte van andere organisaties en hun klanten.

Het denken in ecosystemen en samenwerken op een hoger niveau dan de eigen organisatie iets wat de IT-wereld al jaren gemeengoed is, die samenwerking vindt daar al decennia plaats rond technology platforms, een werkwijze die door digitalisering steeds meer navolging krijgt in allerlei sectoren. Bij een platform gebruiken meerdere partijen dezelfde gemeenschappelijke technologische basis en bijbehorende afsprakenstelsel. Data-uitwisseling maakt het mogelijk om gemakkelijker en op grotere schaal samen te werken, koppelingen te leggen en processen te automatiseren. Daar kan ook de energietransitie van profiteren, schreef ik op mijn eigen blog.

Leren en aanpassen

De energietransitie brengt grote onzekerheden met zich mee voor organisaties: het is onduidelijk hoe de toekomst eruit zal zien, wat de nieuwe verdien- en organisatiemodellen zijn. Digitale systemen bieden flexibiliteit en kunnen gemakkelijk worden gewijzigd en zich zo, op basis van feedback aanpassen.

Er kan gezocht worden naar een balans tussen flexibiliteit en houvast, waarbij bepaalde onderdelen als pijlers dienen (‘het platform’). Zo kan geëxperimenteerd worden met nieuwe mogelijkheden als deze toepassingen zijn van terwijl de onderliggende technologie niet wezenlijk hoeft te veranderen. Wendbaarheid en flexibiliteit zijn de kern van digitalisering en de transformatie die digitalisering teweeg kan brengen.

Nieuwe businessmodellen

Bovendien maakt digitalisering nieuwe businessmodellen mogelijk. Zo zien we een groei van ‘as a service’ diensten waarbij klanten betalen voor het gebruik van een product zonder het te bezitten. Klantendata is bovendien een belangrijke inkomstenbron geworden in ruil voor lagere prijzen of zelfs gratis aanbod. Blockchain-technologie maakt het mogelijk om gebruik en productie van energie, of andere stoffen in netwerken, op nieuwe manieren te beprijzen.

Sommige blockchains heffen belasting en herverdelen opbrengsten automatisch over de deelnemers. Digitalisering kan zo helpen om nieuwe verdienmodellen en verrekening van kosten, herverdeling van opbrengsten, mogelijk te maken die passen bij een duurzamere economie. Ook op dit punt kunnen digitalisering en energietransitie elkaar dus versterken.

Een tweeling

De energietransitie kan een beweging op gang brengen waarbij organisaties veel strategischer gaan nadenken over hun toekomst en hun relatie tot andere organisaties, klanten en de aarde. In die complexiteit en onzekerheid die daarbij komen kijken kan digitalisering de gereedschappen bieden. Eindelijk is het niet meer digitalisering om het digitaliseren of om alles te automatiseren (efficiënter te maken, winsten te maximaliseren), maar om maatschappelijke doelen, een mooiere aarde dichterbij te brengen.