Kijk niet alleen naar succesverhalen. Sta stil bij wat je niet ziet.

Survivorship bias

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stonden geallieerde troepen voor een uitdaging: hoe versterk je vliegtuigen zodat meer gevechtspiloten veilig terugkeren van missies? Immers, de bepantsering van een vliegtuig maakt het veel zwaarder, en daardoor verbruikt het niet enkel meer brandstof, maar wordt het ook minder wendbaar (eveneens van belang om succesvol te zijn). Het is dus belangrijk om na te denken waar het vliegtuig extra beschermd moet worden, en waar dit minder noodzakelijk is.

Data toonden dat teruggekeerde vliegtuigen meer kogelgaten hadden in de romp, en veel minder in de motor. Het leek officieren dan ook logisch om extra bepantsering aan te brengen op de meest getroffen delen, zoals de romp. Abraham Wald, een briljante wiskundige, stelde echter exact het omgekeerde voor: breng extra bepantsering aan op de motoren.

Toen hij de data zag, vroeg hij zich af: waar zijn de vliegtuigen met kogelgaten in de motor gebleven? Immers, indien de schade gelijkmatig was verdeeld over het vliegtuig, zouden er evenveel kogelgaten moeten zijn in de motor als in de romp. De data vertelden echter iets anders. Daarom redeneerde Wald dat vliegtuigen die in de motoren werden geraakt helemaal niet terugkeerden en daardoor ook niet in de data opgenomen.

Het feit dat er vliegtuigen met kogelgaten in de romp terugkwamen bewees niet dat die schade wel te overleven was, maar dat de vliegtuigen die niet terugkeerden juist geraakt werden op fatale plekken (net zoals tijdens een oorlog veel meer soldaten in het ziekenhuis worden opgenomen met schotwonden in de benen dan in de borst, eenvoudigweg omdat de overlevingskans met schotwonden in de borst talloze keren lager ligt).
Dit bleek een cruciaal inzicht, en redde vele levens.

Dit fenomeen staat bekend als survivorship bias: de neiging om alleen te kijken naar de ‘overlevers’ en te vergeten wat we niet zien.

Succesverhalen

Al te vaak focussen we op zichtbare succesverhalen. We horen over bedrijven die het voor de wind gaat, campagnes die viraal ontploffen, en producten die de markt domineren. Maar net zoals de kogelgaten op Wald’s terugkerende (overlevende) vliegtuigen vertellen deze successen slechts een deel van het verhaal…

Denk aan start-ups die de strategieën van succesvolle bedrijven proberen te kopiëren, zoals bijvoorbeeld het inzetten van virale content als marketingtool. Een start-up ziet een succesvolle TikTok-campagne van een concurrent en besluit iets vergelijkbaars te proberen. Maar terwijl de concurrent viraal ging en miljoenen gebruikers aantrok, gaat de eigen campagne niet viraal en levert nauwelijks merkbekendheid op.

Wat gaat er mis? Misschien raakte de startup wel onder de indruk van de succesvolle campagne omdat gelijkaardige, niet succesvolle campagnes (“mislukkingen”) onzichtbaar bleven, en daardoor ook niet mee in overweging genomen. Succes hangt vaak net zoveel af van gunstige omstandigheden als van briljante ideeën – dit wordt al eens over het hoofd gezien als je enkel naar succesverhalen kijkt.

Bij extreme successen, zoals een campagne die onverwacht viraal gaat, speelt toeval vaak een grotere rol dan je zou verwachten. Dit maakt het riskant om strategieën blindelings te kopiëren. Survivorship bias versterkt dit risico: het laat je enkel kijken naar zichtbare winnaars, terwijl waardevolle lessen uit mislukkingen verborgen blijven.

Wat zie ik niet?

Survivorship bias is overal, en speelt vaak een grote rol in hoe succesverhalen worden geïnterpreteerd. Net zoals Abraham Wald zich de vraag stelde waar de ontbrekende kogelgaten gebleven waren, is het cruciaal om verder te kijken dan wat direct zichtbaar is. Hoeveel mislukkingen blijven immers onzichtbaar?

Succesverhalen zijn inspirerend, maar door bewust stil te staan bij wat je niét ziet, stel je betere vragen, herken je blinde vlekken, en neem je uiteindelijk beter overwogen beslissingen. Dus de volgende keer dat je een succesverhaal bestudeert, stel jezelf dan de vraag: welke mislukkingen zie ik niet? Zo voorkom je voorbarige conclusies.