Marc Jellema (Tom Kabinet): “Op naar de Spotify van de boeken”

Voor de gemiddelde burger is het duidelijk: het is vreemd dat een e-book evenveel kost als een gedrukt exemplaar. Onderzoek in België laat zien dat mensen van oordeel zijn dat een mooi uitgevoerd digitaal exemplaar, met plaatjes en extra links, tussen de 7 en 9 euro zou mogen kosten. Voor een gewoon e-book heeft de gemiddelde koper niet meer dan 5 euro over. Gevolg: mensen laten de legale e-books links liggen en downloaden voor niks een file met een paar duizend illegale exemplaren. Dat moet anders kunnen dachten de oprichters van Tom Kabinet. Geef kopers van een legaal exemplaar de mogelijkheid dat tweedehands door te verkopen, dan worden de kosten gedeeld en komen die meer in de buurt van de 5 euro die men bereid is te betalen. Iedereen blij.

Iedereen, behalve de uitgevers. Hun belangrijkste argumenten: wie garandeert dat de verkochte boeken ooit legaal zijn aangeschaft en hoe voorkom je dat één legaal gekocht boek vervolgens niet duizenden keren tweedehands wordt doorverkocht. Een digitale kopie is namelijk niet van het origineel te onderscheiden. Tom Kabinet verloor een rechtszaak omdat de rechter concludeerde dat het mogelijk was dat er via Tom Kabinet illegale exemplaren werden verhandeld.

“Technisch gezien laat een illegaal gedownload boek geen vlekje op zich achter. Ik kan niet zien als jij het boek legaal hebt gekocht dat het boek via The Pirate Bay een omweg naar mij toe heeft gevonden”, aldus mede oprichter Marc Jellema. Waarmee hij niet wil zeggen dat Tom Kabinet ooit bewust illegale exemplaren tweedehands heeft doorverkocht. Volgens Jellema zijn veel lezers van goede wil: “Ze zeggen: ik vind lezen leuk. En als ik een schrijver bedonder door op The Pirate Bay een boek te downloaden, houdt die schrijver op een gegeven moment op met schrijven. Dat kan niet de bedoeling zijn.”

“Wij introduceren deze zomer de Spotify van de boeken”

Dus liet Tom Kabinet het hoofd niet hangen na het besluit van de rechtbank. De site reageerde met de bepaling dat je alleen nog maar tweedehands kopieën van bij hen aangeschafte nieuwe exemplaren kan verkopen. Daarvan staat vast dat ze legaal zijn aangeschaft. Wanneer dat ook voor andere exemplaren aan te tonen valt, naar verwachting zal dat binnen een aantal weken het geval zijn, kunnen die ook tweedehands bij Tom Kabinet worden aangeboden.

Tom Kabinet is daarmee bijna een reguliere boekensite geworden, met die uitzondering dat je dus ook tweedehands kunt doorverkopen. Daarmee blijft wel de mogelijkheid bestaan dat mensen hun originele exemplaar gewoon houden. Volgens Jellema is dat geen probleem. “Voor ieder boek dat door mijn platform gaat, draag ik 50 cent aan de auteur af, want het gaat mij erom dat die auteur vergoeding krijgt voor het materiaal dat die heeft gemaakt als ik dat gebruik. Uiteindelijk denk ik dat het op een gegeven moment niet meer relevant is of dat het origineel is of een ander exemplaar.”

Of Jellema daar gelijk in heeft, is de vraag. Bij alle andere digitale content, denk aan muziek of films, is nooit gekozen voor de tweedehands verkoop. Daar heb je de opties legaal kopen, illegaal downloaden en tegenwoordig kun je kiezen voor een streamingdienst. Bij die laatste optie betaal je een vast bedrag per maand en kun je zoveel content beluisteren of bekijken als je wilt, maar krijg je het niet in bezit. Een model waar Jellema ook zo snel mogelijk naartoe wil.

“Dat is ook wat wij deze zomer gaan introduceren: de Spotify van de boeken. Waarbij het streamen van een boek lang niet altijd toepasselijk is, want ik wil het ook wel lezen als ik offline ben. Maar dat kan bij Spotify ook. (…) We realiseren ons dat mensen heel graag voor een abonnementstarief snel alle nieuwe boeken willen lezen.” Naar verwachting zal een abonnement voor Tom Kabinet straks een vergelijkbare prijs hebben als Spotify.

“Je vormt een soort coöperatie van lezers”

Maar de zaken zijn op dit moment nog niet rond. Het regelen van de rechten is volgens Jellema ingewikkelder in boekenland dan in muziekland. “In de muziekindustrie heb je vier grote labels. Heb je die mee, dan kun je bijna wereldwijd zeggen “We introduceren dit model”. Bij uitgevers is dat een heel stuk moeilijker. Ze zijn er zelf ook al een paar jaar mee bezig en het VBK heeft Elly’s Choice geïntroduceerd, maar dan mag je 10 boeken lezen en alleen maar uit hun stal: 5 nieuwe en 5 onbekende auteurs. Dat loopt niet hard omdat mensen zeggen: ik wil niet dat jij cureert wat ik wel of niet mag lezen.”

Vandaar dat Tom Kabinet kiest voor een andere oplossing: in plaats van alle rechten met de uitgeverijen te regelen, kiest de site voor een model waarbij kopers zelf hun boeken inbrengen. “Als mensen een boek kopen, dan zijn ze als consument eigenaar. Als je vervolgens bij ons op de site dat op een bepaalde manier met anderen kunt delen, hoef je niet langs de auteurs om daar akkoord voor te krijgen. Dan is het degene die dat boek daar tijdelijk aanbiedt die zegt “Het mag van mij”. Dus je vormt een soort coöperatie van lezers.”

Of dat wel of niet mag, is nog geen uitgemaakte zaak. Aanbieders blijven immers zelf in bezit van een kopie. Jellema lijkt niet te twijfelen. “Ik dat we over een paar jaar die discussie niet meer hebben, want het gaat er niet om dat jij die kopie nog hebt het gaat er om dat je graag wilt dat mensen betaald krijgen voor hun werk.” Dat is iets waar uitgeverijen ook blij mee zouden moeten zijn. Maar een gerechtelijke uitspraak zal uiteindelijk ongetwijfeld pas duidelijkheid geven.

“Het zou mooi zijn als dat een uitspraak komt. Dan is het klip en klaar en dan kunnen we in Europa het businessmodel rondom e-books een stuk beter maken.” Vooralsnog gaat Tom Kabinet door op de ingeslagen weg. Wat zoveel betekent als dat er tot op heden 35.000 e-books via de site zijn aangeboden, waarvan er 10.000 zijn verkocht. Nieuwe exemplaren kunnen dus alleen worden aangeboden wanneer ze ook bij Tom Kabinet zijn gekocht. Een tussenfase, aldus Jellema. Tot de wetgeving goed aansluit bij de digitale werkelijkheid.