Nieuwssites aansprakelijk voor anonieme reacties

Einde vrijheid van meningsuiting of storm in glas water?

De Grote Kamer van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft op 16 juni 2015 geoordeeld dat de beslissing van een Estse rechter, waarbij een internetportaal aansprakelijk is gehouden voor bedreigende (anonieme) reacties van lezers, niet strijdig is met de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Deze uitspraak roept bij sommigen heftige emoties op. Volgens hen zou het einde van de vrijheid van meningsuiting in zicht zijn. Een korte analyse van de uitspraak geeft echter een genuanceerder beeld.

Waar ging het over in deze zaak?

Deze zaak ging over de Estse nieuwssite Delfi, waarop dagelijks honderden nieuwsartikelen worden geplaatst. Onder deze nieuwsartikelen kunnen door lezers anoniem reacties worden geplaatst.

In de winter van 2006 verscheen op Delfi een nieuwsartikel dat bij de lezers het nodige los maakte. Het nieuwsartikel ging over het voornemen van een rederij – die de veerdiensten verzorgde tussen het Estse vasteland en een aantal eilanden – om met ijsbrekers de Estse vaarwegen open te houden. Dit zou echter wel ten koste gaan van de bestaande ijswegen tussen het Estse vasteland en de eilanden. Dit tot woede van veel bewoners.

Onder het artikel verschenen vervolgens ongeveer twintig anonieme reacties gericht aan de rederij, vol met heftige scheldkanonnades en bedreigingen. De rederij was hier niet van gediend en eiste van Delfi dat deze reacties direct zouden worden verwijderd. Daarnaast vroeg de rederij van Delfi een schadevergoeding van 30.000 euro. Delfi verwijderde enige tijd later de reacties, maar weigerde om aan de rederij een schadevergoeding te betalen. De rederij begon daarop een procedure tegen Delfi.

Procedure in Estland

Eén van de belangrijkste vragen die door de rechter moest worden beantwoord, was of Delfi kan worden gezien als een ‘neutrale internettussenpersoon’. Op grond van Europese regelgeving zijn neutrale internettussenpersonen namelijk niet aansprakelijk voor de informatie die op hun platform beschikbaar wordt gesteld. Vereist is dan wel dat de handelingen van de tussenpersoon slechts technisch, automatisch en passief zijn. Delfi zou dus geen kennis mogen hebben van de reacties op haar site en die ook niet mogen controleren.

In de praktijk bleek Delfi geen neutrale internettussenpersoon te zijn. Tijdens de procedure werd duidelijk dat Delfi de reacties op haar platform actief modereerde en ook op grote schaal ongepaste en lasterlijke reacties verwijderde. De Estse rechter oordeelde dat Delfi niet als passieve internettussenpersoon kon worden aangemerkt en hield Delfi om die reden aansprakelijk voor de reacties op haar platform. Delfi werd veroordeeld tot betaling aan de rederij van 320 euro aan immateriële schadevergoeding. Delfi gaf zich niet gewonnen en stapte naar de Europese rechter.

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Delfi betoogde bij het EHRM in Straatsburg – samengevat – dat het feit dat zij aansprakelijk is gehouden voor de reacties van haar lezers, jegens haar een schending inhoudt van artikel 10 EVRM (vrijheid van meningsuiting).

Het EHRM boog zich vervolgens over de beantwoording van de vraag of hiervan sprake was. In 2013 oordeelde het EHRM dat het ontsluiten van informatie aan derden valt onder het recht van vrijheid van meningsuiting. Het opleggen van een schadevergoeding vormde volgens het EHRM echter geen ontoelaatbare beperking op dit recht. Delfi kon zich niet vinden in de uitspraak en ging hiervan in beroep.

De Grote Kamer van het EHRM heeft nu geoordeeld dat, gezien onder meer de ernst van de reacties (hate speech), het feit dat het ging om reacties onder een artikel op een professionele nieuwssite, dat de lasterlijke reacties niet omgaand waren verwijderd en de omstandigheid dat de opgelegde schadevergoeding was gematigd tot 320 euro, er jegens Delfi geen sprake was van schending van de vrijheid van meningsuiting. Het recht van de rederij om verschoond te blijven van zogenaamde hate speech (‘the right to protection of reputation‘), onderdeel van het recht op eerbiediging van privéleven als vastgelegd in artikel 8 EVRM, dient volgens de Grote Kamer in dit geval dus te prevaleren.

Wat betekent deze uitspraak nu voor Nederlandse nieuwssites?

Wat zijn de gevolgen voor internetportalen waarop veel reacties onder nieuwsartikelen worden geplaatst, zoals Geenstijl.nl of FOK.nl?

Mijn verwachting is dat de gevolgen van deze uitspraak minder ver zullen strekken dan wellicht op het eerste gezicht lijkt. Als een (nieuws)site zich immers kwalificeert als neutrale internettussenpersoon, verandert er niets. Zij is dan niet aansprakelijk voor de informatie (reacties) die daarop door derden wordt geplaatst. Tot zover is het einde van de vrijheid van meningsuiting nog niet aan de orde en vormt deze uitspraak (vooralsnog) inderdaad slechts een storm in een glas water.

Interessant is wel wat de gevolgen zijn voor (nieuws)sites die niet aan zijn te merken als neutrale internettussenpersonen, omdat zij reacties op hun site modereren. De vraag is dan waar in dat geval de grens ligt van mogelijke aansprakelijkheid voor schade als gevolg van geplaatste reacties.

Veel (nieuws)sites kennen enige vorm van moderatie, zij het actief, passief, automatisch (vooraf) of repressief. Is het feit dat een site automatisch modereert (waarbij een reactie automatisch wordt gecontroleerd op verboden woorden) voldoende om niet meer te kunnen spreken van een neutrale internettussenpersoon? Een dergelijke vorm van modereren, die immers technisch, automatisch en passief is, lijkt de neutraliteit van de internettussenpersoon niet in de weg te staan. Wat te denken van een site die gebruikmaakt van een repressief (bijvoorbeeld gebruiker-gegenereerd) systeem waarbij een reactie na een bepaald aantal muisklikken op ‘ongepast’ door gebruikers automatisch wordt verwijderd van de site? Wat geldt voor nadere controle van die voorlopig verwijderde reactie door een moderator? Duidelijk mag zijn dat de grens tussen een neutrale en een niet-neutrale internettussenpersoon zich niet altijd makkelijk laat trekken.

Met de uitspraak is in ieder geval duidelijk geworden dat wanneer een (nieuws)site zich bedient van regels waarbij ongepaste reacties worden verwijderd, ook al zijn deze anoniem, het oppassen is geblazen. In dat geval moet snel worden ingegrepen. Of deze uitspraak ook zal leiden tot hoge schadevergoedingen is maar zeer de vraag. De rechter in Estland kwam uiteindelijk tot een heel bescheiden bedrag van 320 euro. Daarbij verdient nog wel opmerking dat, alhoewel het EHRM geen bevoegdheid toekomt om de hoogte van de opgelegde schadevergoeding te beoordelen, de hoogte van de schadevergoeding in deze zaak voor het EHRM wel een relevant gezichtspunt bleek te zijn.

De vraag die in deze zaak voorlag, was of onder de omstandigheden van het geval sprake was van schending van de vrijheid van meningsuiting. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde van niet. Ik kan daarmee leven.