Lego Serious Play met WhatsApp

35 dagen ‘brains reshapen’ met smartphone: het werkt, maar is niet ideaal

Samen met tweehonderd andere professionals, waaronder twintig collega’s van de Hogeschool Utrecht, namen we vijf weken deel aan een Lego Serious Play. Doel was om de zinnen te verzetten richting een meer creatieve mindset. Ook op afstand (via WhatsApp) lukte dat prima. Een verslag vol ervaring uit de praktijk, theorie en praktische tips om creatief denken aan te wakkeren.

Recente inzichten uit neuroscience, economie en psychologie over het brein en consumentengedrag vinden in toenemende mate hun weg naar marketing. Hoe staat het met de vermogens waar we als mens misschien wel het méést plezier aan beleven: verbeeldingskracht en creativiteit? Ook binnen marketing uitermate relevant, want verbeeldingskracht zet aan tot creativiteit en samen vormen ze de basis voor innovatie en ontwikkeling. Kunnen we op basis van die inzichten onze eigen creativiteit boosten en zo ja, hoe dan?

Creativiteit verbeteren is juist in deze coronacrisis belangrijker dan ooit

In deze vreemde tijd zien we dat verveling leidt tot creativiteit en dat zullen we straks in het ‘nieuwe normaal’ ook hard nodig hebben om tot innovatieve oplossingen en nieuwe verdienmodellen te komen. In theorie heeft Nederland als een van de hoogst scorende innovatielanden in de wereld overigens erg mooie kaarten in handen om er straks wellicht nog beter uit te komen. De vraag hoe we onze eigen creatieve vaardigheden blijvend kunnen verbeteren is daarom belangrijker, urgenter en actueler dan ooit, zeker voor marketeers en agile-teams, die met design thinking aan het werk willen.

Mooi onderwerp? Volg de NIMA Community Brein & Gedrag op LinkedIn, waar auteur Anita Cox als bestuurslid deel van uitmaakt.

De Reshape Your Brain-challenge

Samen met tweehonderd andere professionals, inclusief twintig collega’s van de Hogeschool Utrecht, hebben we de afgelopen weken (van 27 april t/m 31 mei 2020) deelgenomen aan de challenge ‘Reshape Your Brain’ door Eveline van Zeeland van Marketing Design Lab, ook bekend als auteur van onder meer ‘Basisboek Neuromarketing’. De challenge was gebaseerd op de Lego Serious Play-methode en conform de opzet van de wetenschappelijke experimenten van Saggar et al (onder dit artikel vind je de verwijzingen naar wetenschappelijke publicaties waaraan ik refereer). Het kan trouwens ook met elk ander materiaal dan Lego worden uitgevoerd en bestaat uit vier stappen die dagelijks terugkomen:

1. Iedere dag krijg je een opdracht via WhatsApp (bijvoorbeeld “Bouw goed leiderschap”, “Bouw een oplossing voor het probleem verdozing” etcetera);
2. Je bouwt een 3D-representatie (metafoor) van je ideeën;
3. Je deelt een foto van je creatie (en eventueel het verhaal erachter) met de andere deelnemers in je WhatsApp-groep.
4. En ten slotte reflecteer je op je idee aan de hand van de twee reflectievragen bij de creatieve opdrachten en laat je je verbazen over het werk van de anderen.

En dat vijf weken, is 35 dagen. Elke dag circa tien minuten bouwen, tot dertig minuten delen en reflecteren, optellend tot zestig minuten als je alle appcontact meetelt. En dat met steeds andere creativiteitstechnieken en vaak onder tijdsdruk.

“Hoe beter je de challenge volhoudt, hoe effectiever je jouw hersenen een boost geeft”, aldus Van Zeeland. “Onderzoek wijst uit dat vijf weken lang de hersenen trainen in divergent denken, wat deze challenge doet, de focus in de hersenen verschuift waardoor je beter in staat bent om te improviseren en out of the box te denken.”

Lego Serious Play

Lego Group beschrijft de Lego Serious Play-methode als een radicaal, innovatief, ervaringsgericht proces dat is ontworpen om de bedrijfsprestaties te verbeteren:

“Door gebruik te maken van LSP verken je de relaties en verbindingen tussen mensen en hun wereld, observeer je de dynamiek zowel intern als extern, verken je verschillende hypothetische scenario’s en word je je bewust van de mogelijkheden […] een proces dat het begrip verdiept, het inzicht verscherpt en de groep sociaal bindt, terwijl deze samen speelt.”

De methode werd ruim twintig jaar geleden ontwikkeld door Roos en Victor in samenwerking met Lego en is ook in de wetenschappelijke literatuur uitgebreid beschreven. Het korte filmpje van David Gauntlett (naar zijn boek ‘Creative Explorations’ 2007) geeft een helder beeld van de methode als een visuele, creatieve onderzoeksmethode.

Onze Challenge-ervaringen

Een nieuwe gewoonte aanleren is op zich al lastig genoeg, bleek uit het aantal deelnemers dat de challenge bleef volhouden. En wat hebben we nu geleerd? Zijn we echt creatiever geworden? Laten we eerlijk zijn, alleen in je eigen huis met Lego spelen is niet ideaal, want juist bij fysiek contact ontstaat de energie, flow en fun om écht los te gaan. Gebruikmaken van WhatsApp biedt in ieder geval een alternatief en het werkt ook: het dagelijks delen in de groep maakt volhouden gemakkelijker en de reacties op elkaars werk maakten deelname leuker én interessanter. Een paar reacties van deelnemers:

“Wat heerlijk, elke ochtend even een energizer, iets creëren en dan weer over tot de orde van de dag. Ik keek er echt naar uit.”

“35 dagen is best lang, maar zeker in deze coronatijd een welkome afwisseling om je gedachten op leuke dingen te richten. […] Het allerleukst vond ik om iedere ochtend de input uit de andere groepen te zien en dan positief verrast te zijn hoe iets óók uitgevoerd kan worden. Een idee waar je zelf en jouw eigen groep niet op gekomen was.”

Eén collega stapte eerder uit de challenge, omdat zij het als “te politiek-correct” ervaarde. Soms waren de ideeën en WhatsApp-berichtjes naar mijn mening ook werkelijk mierzoet, maar een veilige omgeving staat voorop en ‘Uitstel van oordeel’ is essentieel zodat het idee-potentieel zich ook kan ontplooien: pas bij het convergeren worden de ideeën geselecteerd, verfijnd, getoetst en verbeterd met focus op het doel. De veilige omgeving, het uitstel van oordeel en het plezier gedurende het proces hebben overigens als een prettig bijeffect dat het de teambuilding versterkt én het zorgt voor meer draagvlak binnen de organisatie.

De veilige omgeving, het uitstel van oordeel en het plezier gedurende het proces versterken draagvlak

Dat blijkt ook uit de reacties van vijf deelnemers/collega’s van de Hogeschool Utrecht aan de ‘Reshape Your Brain’-challenge na afloop van de 35 dagen bouwen, die overigens unaniem wéér zouden meedoen aan de challenge:

• De opdrachten – gebaseerd op de drie pijlers van maatschappelijk verantwoord ondernemen: People-Planet-Profit – werden als ‘leuk’ en ‘gevarieerd’ ervaren:

“Je maakt in korte tijd iets wat af is. Dat geeft veel voldoening. De opbouw in de challenges was heel goed: de eerste opdrachten waren heel toegankelijk en riepen meteen veel ideeën op. De latere opdrachten waren complexer, maar lukten een getraind brein wonderwel ook.”

“Ik had gehoopt nog andere technieken te leren over hoe je jezelf creatiever kan maken, maar alle variaties op het thema kende ik al: via associatie, gedicht, muziek, en dergelijke. Maar het waren afwisselende leuke opdrachten.”

• Het delen zorgde niet alleen voor een verdieping, maar vooral voor onderlinge verbinding:

“Het stimuleert en was een leuke manier om contact te hebben met collega’s die door corona ook allemaal thuis zaten en je dus veel minder sprak.”

“In de groep van zo’n twintig collega’s leer je elkaar eens op een heel andere manier kennen. Juist de uitleg erbij maakte het interessanter.”

• Het materiaal was zeer divers van Lego en wasco tot koekjes en prikkers:

Niet iederéén had de startset van Lego Serious Play met 219 stukjes aangeschaft. Deels werd in onze groep getekend of er werden huis-, tuin- en keukenspullen gebruikt, variërend van koekjes tot prikkers en kaarsen. Hoewel een enkeling de dozen met Lego van de kinderen had opgediept en overzicht miste door de grote overvloed, waren de deelnemers die wel met LSP-set werkten zeer te spreken over de harde, hoekige, felgekleurde bouwsteentjes:

“Het omzetten van ideeën in beelden geeft onverwachte oplossingen. Tijdsdruk ook, maar dan moet je gewoon gaan bouwen/tekenen. […] Ik ga weer Lego vragen voor m’n verjaardag!”

“Na enkele weken lijken mijn handen zelf te denken en bouwen”

Voor Paul-Peter Fransen van Customer Creativity en daarbij Hogeschool Utrecht-collega was de challenge de prettige bevestiging van een aantal punten, zo geeft hij als reactie:

• “De kracht van (3D-)visualisatie is vaak veelzeggender dan taal.
• Het materiaal waarmee je werkt, stimuleert ook weer op een ander wijze creativiteit.
• Je ervaart de kracht van beperking: je moet het doen met het materiaal dat je hebt.
• je ervaart de kracht van de groep: het is onvoorstelbaar hoe verschillend de creaties zijn, terwijl de opdracht voor iedereen hetzelfde is.
• Je ervaart de kracht van denken met je handen. Het is fascinerend dat als je het niet dénkt te weten, je handen vanzelf beginnen met bouwen.”

Maar de hamvraag blijft natuurlijk: heeft de challenge ons ook de beloofde impact gebracht en zijn we nu echt creatiever geworden? Zelf blijken we daar bescheiden positief over te denken:

“Ik heb niet het idee dat ik creatiever ben geworden, maar ben me er wel meer bewust van geworden.”

“De drempel naar mijn creativiteit is verlaagd.” (Uitgewerkt in het bouwwerk uiterst rechts.)

“Een bijkomend effect was dat ik op andere momenten merkte dat ik ook vrijer ging denken in oplossingen, echt uit mijn standaard denkmodus ben gekomen door de challenge.”

Enkele gevisualiseerde ideeën uit onze WhatsApp-groep ter illustratie:

Denken met je handen

Het ‘denken met je handen’ vind ik zelf de meest frappante uitkomst van de challenge: na enkele weken en onder tijdsdruk lijken mijn handen zelf te denken, te starten met bouwen en te zoeken naar Lego-steentjes voor een beeld in mijn hoofd, waar ik me nog niet helder van bewust ben, terwijl er al bouwend een verhaal in mijn hoofd ontstaat bij dat beeld, dat zich steeds scherper en gedetailleerder ontwikkelt. Het delen van en reflecteren op dat beeld zorgt weer voor een verdere verdieping.

Voor mij is dat de wisselwerking tussen ‘vorm en inhoud’ of ‘hoofd en handen’. Daar was ik me al wel mentaal van bewust, maar kan ik nu ook fysiek beter inzetten. Ik heb de steentjes dan ook graag om me heen en heb al tijdens de challenge weer steentjes en poppetjes bijgekocht om me makkelijker te kunnen identificeren.

In de wetenschappelijke literatuur (Frick et al, 2013) wordt het ‘denken met je handen’ beschreven als de ‘hand-mind connection’:

“[…] using the hands to build 3D-models of pieces of knowledge, ideas and feelings opens up as a new path for free, creative and expressive thinking.” (Gauntlett, 2007)

Bürgi et al (2005) verwijzen in dat kader ook naar Penfield’s homunculus, waarbij de omvang van het deel van de hersenen, dat gewijd is aan de handen, zeer opvallend is. Naast neuro-fysiologische dragen zij ook evolutionaire en cognitieve onderzoekslijnen aan, om te wijzen op het belang van onder meer ’tactiele intelligentie’ en hoe deze bij de strategieontwikkeling van organisaties kan worden ingezet.

Veranderingen in het brein

Maar kunnen we ook hard aantonen dát en hoe dat werkt in het brein? Volgens wetenschappelijke literatuur leidt een creativiteitstraining zoals de ‘Reshape Your Brain’-challenge inderdaad tot structurele veranderingen in de hersenen, die ook daadwerkelijk kunnen worden aangetoond.

Saggar et al (2016) beschrijven op basis van experimenten met een Design Thinking-training versus een Mandarijn (taal)-training van vijf weken, op basis van pre- versus postmetingen op zowel individueel als groepsniveau via fMRI-scans de volgende veranderingen in de hersenen:

• Minder taakgeoriënteerde prefrontale activiteit (filtering van ex- en interne prikkels);
• Meer impliciete verwerking (het default-netwerk dat ook in rust actief is);
• Meer cerebrale connecties (versterking van de onderlinge verbindingen);
• Aanname snellere informatieverwerking (op basis van de bovenstaande drie veranderingen).

Kortom, creativiteit is als een spier die je kunt trainen (Duncan Wardle, 2020). De verschillende hersengebieden zullen onderling meer en sterkere verbindingen aangaan en creativiteit is dus inderdaad atletiek van de hersenen (Byttebier, 2012), samen met je handen.

Hoe verbeter je creatieve vaardigheden?

Volgens Swaab (2016) helpt het als je een hoger IQ hebt, maar boven de 120 is er geen relatie meer met meer creativiteit of de persoonskenmerk ‘openheid’. Ook mensen die een bipolaire stoornis hebben of die weliswaar zelf gezond zijn, maar waarbij autisme of schizofrenie in de familie voorkomt, zouden oververtegenwoordigd zijn in creatieve beroepen. Hevige verliefdheid, wat tot aanmaak van oxytocine leidt, zou ook leiden tot een creatieve explosie (en doet soms inderdaad aan psychische problematiek denken, hoewel gelukkig meestal slechts voor een periode van enkele maanden).

“Alleen gedachten die ontstaan tijdens het wandelen hebben waarde”

Nu zijn dat factoren die je niet echt kunt uitkiezen of bepalen, dus wat kun je wél meteen zelf doen om je creatieve vaardigheden te verbeteren? Een paar ideeën:

• Crazy-8 is een creativiteitsoefening die ik zelf pas tijdens de challenge heb leren kennen. Je vouwt een A4-tje in de lengte dubbel en dan nog twee keer dwars, zodat acht vakjes ontstaan. Binnen acht minuten schets of schrijf je vervolgens in elk vakje een mogelijke oplossing. Je krijgt maximaal één minuut per idee en alle vakjes moeten binnen de tijd worden gevuld. De eerste vier of vijf zijn nog relatief makkelijk maar daarna is het vaak lastiger. De eerste spontane ideeën hinderen je vaak om nieuwe, creatieve oplossingen te vinden. Zodra je de goede ‘gezondverstandideeën’ hebt beschreven, blokkeren ze je niet langer om verder te denken en op nieuwe ideeën te komen.
• Verander van omgeving: variërend van een langer verblijf in het buitenland tot een museumbezoek tot het herinrichten van je huiskamer, werkkamer of bureau.
• Lopend denken: Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder betoont zich op televisie regelmatig groot voorstander van ‘brisk walking’ en filosoof/cultuurcriticus Friedrich Nietzsche schreef ruim honderd jaar eerder al: “Alleen gedachten die ontstaan tijdens het wandelen hebben waarde” (Götzen Dämmerung, 1889), of zoals Eveline van Zeeland het vertaalt: “Een lichaam in beweging zet ook het hoofd in beweging.”
• Omdenken van “Ja, maar…”, naar “Ja, én …”, wat overigens ook een verandering van de bedrijfscultuur kan impliceren naar een meer open cultuur, waarin fouten maken mag (vgl. ook Byttebier).

Mij vielen de laatste weken ook de verschillende (veelal gratis) webinars op over creativiteit, zoals het webinar ‘Innovative Thinking’ door Duncan Wardle met Ben Tiggelaar. Meer informatie over de Theory of Creativity van deze voormalig Hoofd Innovatie & Creativiteit bij Disney is te vinden via TEDx en zijn blogs. Daarnaast stond Nudgestock 2020 door Ogilvy Consulting nog op de agenda. En de Out-of-Office-Inspiration workshop-conferentie op Texel in september met eerder genoemde Paul-Peter Fransen als een van de drie makers lijkt ook een aanrader.

Verder lezen, meer weten

Van Zeeland heeft een lijst met tien tips speciaal voor marketeers opgesteld om je hersenen klaar te stomen voor design thinking. Zelf vind ik Byttebier’s boek Creativiteit Hoe? Zo! overigens erg overzichtelijk, praktisch en vooral hands-on. Je kunt gelijk zelf aan de slag.

En voor wie zelf meer praktische training wil, zou kunnen denken aan een workshop. Via Springest zijn meerdere cursussen Lego Serious Play te vinden in verschillende prijsklassen. Van Zeeland geeft vanaf september weer workshops Lego Serious Play en bij COCD is een breder palet aan opleidingen te vinden op het gebied van toegepaste creativiteit, creativiteit faciliteren en creatief leiderschap.

Meer inspiratie over Creativiteit, Brein & Gedrag?

Hoe creativiteit werkt en hoe je dat als marketeer in de praktijk kunt toepassen vertellen we je graag op een van de volgende inspiratiesessie van de NIMA-community Brein & Gedrag komend najaar. We zullen creativiteit dan vanuit drie invalshoeken bekijken: wetenschap, bureau en opdrachtgever. Hou die NIMA Community Brein & Gedrag op LinkedIn dus in de gaten.

Bibliografie/bronnen

Bürgi, P., Jacobs, C., Roos, J. (2005). From metaphor to practice in the crafting of strategy. Journal of Management Inquiry, Vol. 14 No. 1, March 2005 78-94. DOC: 10.1177/1056492604270802

Byttebier, I. (2002). Creativiteit Hoe? Zo!. Amsterdam: Uitgeverij Lannoo

Frick, E., Tardini, S., Cantoni, L. (2013). White Paper on LEGO ® SERIOUS PLAY A state of the art of its applications in Europe. Verkregen op 5 juni 2020 via

Gauntlett, D. (2007). Creative Explorations: New approaches to identities and audiences. London: Routledge

Roos, J., Victor, B. (2018). How It All Began: The Origins Of LEGO® Serious Play®. International Journal of Management and Applied Research. 326-343. 10.18646/2056.54.18-025. Verkregen op 5 juni 2020 via

Saggar, M., E. Quintin, N. Bott et al (2017). Changes in brain activation associated with spontaneous improvisation and figural creativity after Design-Thinking-based training: a longitudinal fMRI study. Cerebral Cortex, vol 27(7), pp 3542-3552. Verkregen op 27 mei 2020 via

Swaab, D. (2016). Ons creatieve brein. Hoe mens en wereld elkaar maken. Amsterdam: Uitgeverij Atlas Contact

Zeeland, van., N. (2020). 35 dagen challence ‘Reshape Your Brain – Theorie en werkboek. Tilburg: Marketing Design Lab

Foto’s met dank aan de deelnemende CE@HU-collega’s voor het delen van hun werk.