Op de groei: design, chaos en fractals

Soms kom je opeens van die pareltjes tegen op Netflix. Het overkwam mij met de BBC-serie The Code: een driedelige documentairereeks waarin Marcus du Sautoy vertelt over hoe cijfers ons leven regeren (en dan niet beurs- of winstcijfers, maar wiskundige en natuurkundige formules.) Ik werd met name gefascineerd door twee codes – de chaostheorie en fractals – omdat die, al zou je dat niet direct zeggen, alles te maken hebben met (web)design.

Chaos – beheerst door oorzaak en gevolg

Chaos: het gedrag van een systeem dat beheerst wordt door oorzaak en gevolg, maar onvoorspelbaar is en willekeurig lijkt.

Doordat chaos zo onvoorspelbaar en willekeurig lijkt, is het lastig om er patronen in te zien. Omdat het menseigen is om patronen te willen zien, worden er daarom soms verkeerde conclusies getrokken.

Lang werd bijvoorbeeld gedacht dat Lemmings roekeloze, suïcidale diertjes waren. Het woord ‘lemming’ betekent dat ook. De oorzaak is echter chaos. Lemmings zijn een van de snelst voortplantende zoogdieren op aarde. Deze voorplanting is, in tegenstelling tot andere zoogdieren, zó snel dat hun voortplantingswaarde er onstabiel door wordt. Dit leidt ertoe dat ze het ene jaar een plaag van bijna bijbelse proporties vormen en dat hun aantallen het jaar erna dalen tot bijna uitsterving. Dit is voor mensen zo’n onvoorstelbaar vreemd fenomeen dat zelfs een massazelfmoordtheorie aannemelijker is, maar de waarheid is dat er ook in chaos een natuurlijke orde aanwezig is.

Orde in de choas

Heb jij je ook wel eens verbaasd over de manier waarop een zwerm spreeuwen zich beweegt. Als mensen kunnen we alleen maar jaloers zijn op zulke gecoördineerde groepsbewegingen, toch?

Ook wij zijn – zeker op bijvoorbeeld Utrecht Centraal – voorspelbaarder dan we denken. Een grote vertrek-/aankomsthal met honderden mensen die tegelijk naar hun spoor of de uitgang willen. Chaos! Toch gaat het vaak heel goed omdat we allemaal onbewust op zoek zijn naar de kortste en meest efficiënte route van A naar B. Het liefst in één rechte lijn zonder tegen elkaar op te botsen.

Hier is bij de inrichting van deze hal al rekening mee gehouden. Door kiosken op strategische plekken neer te zetten en met behulp van bewegwijzeringsborden worden er routes afgedwongen om de chaos in goede banen te leiden. De automatische piloot neemt het over en we volgen eenvoudige regels zonder ons daar ook maar bewust van te zijn.

Gebruikerservaring (UX) vs. Vorm (UI)

Bij het inrichten van je website ben je ook bezig met het in goede banen leiden van de route van je bezoeker. Uiteraard kun je een route niet afdwingen, hoe mooi je paadje ook is vormgegeven. Je ziet dit dan ook veel terug in het straatbeeld, de zogenaamde olifantenpaadjes.

Goed webdesign is daarom ook veel meer dan alleen overtuigen met vorm. Gebruiksvriendelijkheid – orde in de chaos – is key. Iemand komt met een doel naar je website. Door het neerzetten van “kiosks” in de vorm van logische crosslinks, voldoende witruimtes (bundelen van informatie) en call-to-actions kun je je bezoeker zo snel mogelijk van A naar B brengen. Als je dit dan ook nog in een mooie vorm giet is de beleving ultiem.

Een chaotisch design

Wat is de enige constante factor in chaos? Verandering. Zoals we dat al ooit beschreven in de negen principes van Joi Ito: ter inspiratie voor innovatie. Het is goed om een stip op de horizon voor ogen te hebben, maar deze moet ook genoeg ruimte laten om mee te bewegen met ontwikkelingen en rekening houden met het onverwachte. Wij spreken daarom liever van een streep op de horizon. En laat dat nu ook gelden voor de wereld van design: een solide, herkenbare basis is cruciaal, maar biedt ook ruimte aan onverwachte ontwikkelingen.

Zo heb je bij het laten bouwen van je website misschien nooit bedacht dat de zaken een jaar later zo goed gaan dat je extra diensten wilt aanbieden. Misschien heb je wel een webshop nodig! Het laatste wat je wilt is na een jaar alweer moeten investeren in een compleet nieuwe website. Een website is nooit af. Het is een organisch geheel dat je in leven moet houden en dat je langzaam kunt laten groeien. Door “bouwstenen” te ontwerpen die in lijn zijn met jouw huisstijl, kun je in principe oneindig blijven bouwen aan een website die herkenbaar blijft.

Chaotisch met een verborgen code

Een ander voorbeeld van een structuur, of code, die verborgen zit in iets dat rommelig en chaotisch lijkt, is het werk van Jackson Pollock. Verfspatten en verfdruppels, waarmee deze schilder de wildheid van onze natuur wist te vangen. De meningen over deze kunstvorm waren weliswaar duidelijk verdeeld in twee kampen. LIFE Magazine riep Pollock uit tot meest briljante kunstenaar van zijn tijd. Het andere kamp vond het geklieder wat iedereen kan. Maar schijn bedriegt: want de magie van de Pollock-techniek bleek lastig te kopiëren door zijn collega’s.

Bonus: bekijk een archief video waarin Jackson Pollock vertelt over zijn werkwijze.

Fractals

Er werd door kunstenaar, en groot fan van Pollock, Richard Taylor zelfs een heuse ‘machine’ in het leven geroepen: de Pollockizer. Hiermee toont hij aan dat Pollock een groot talent bezat en echt niet zo maar wat deed.

De ware kunst in de controversiële werken van Pollock schuilt dan ook in een eigenschap die we fractals noemen. Zolang je de rand van het doek niet ziet, weet je niet of je op negen meter afstand staat of een halve meter. Vanaf beide afstanden stuit je namelijk op hetzelfde niveau van complexiteit.

Wolken, rotsen, beweging van water, bomen, alles in onze natuur bezit deze eigenschap. Een grote uitdaging voor de realistische virtuele wereld in de jaren 80 om dit op scherm na te bootsen.

Pixar Animation Studios, vandaag de dag een van de meest succesvolle filmstudio’s ter wereld, wist een heus imperium op te bouwen met behulp van fractals. Het was mede oprichter Loren Carpenter die zich in 1982 liet inspireren door het boek The Fractal Geometry of Nature van Frans wiskundige Benoît Mandelbrot. Door het toepassen van Mandelbrot’s fractals theorie kreeg Carpenter het als eerste voor elkaar om op de computer deze baanbrekende en zeer realistische werelden van Pixar te creëren.

De juiste bouwstenen en eindeloze herhaling

Het geheim achter deze code? Door middel van de juiste bouwstenen kun je oneindig veel nieuwe patronen maken. In het design van je website betekent dat ruimte voor groei. Ook in een richting die je van tevoren misschien niet had zien aankomen. Tel daarbij op dat een goed webdesign tevens gezien kan worden als de oneindige herhaling van een patroon en je kunt je met een gerust hart overgeven aan chaos.

Durf jij je over te geven aan de onvermijdelijke chaos?

Heb je geen Netflix? Bekijk dan deze playlist op YouTube vol met mooie fragmenten uit de serie.