Tesla ondermijnt democratie omdat het niet met de pers praat

Vorige week kwam in het nieuws dat Tesla zijn pr-afdeling zou hebben opgedoekt. Als je sec die kop leest dan kun je twee kanten op denken. De optimistische afslag is dat het communicatieve vermogen van die organisatie zo groot is, dat het niet meer nodig is om een aparte afdeling in te richten die gaat over communicatie met de buitenwereld via met name de journalistiek. Die afslag zal echter niemand genomen hebben in zijn hoofd.

De meesten zullen toch denken dat Tesla geen zin meer heeft in lastige vragen. Het automerk wil zelf het verhaal bepalen en controle hebben over wat gecommuniceerd wordt. En dat is, problematisch. En de vraag is zelfs of dit überhaupt schadelijk is voor het merk Tesla.

De evangelist die doorschiet

Het gedrag van leiders als Elon Musk – maar eerder ook dat van mannen als Steve Jobs – is fascinerend. Enerzijds is het onmiskenbaar zo dat zij iets gecreëerd hebben wat er eerder nauwelijks was. In ieder geval niet op grote schaal. Daar waar Jobs de muziekindustrie en de mobiele telefoon totaal heeft veranderd en gedemocratiseerd, is Elon Musk verantwoordelijk voor de elektrificering van het mondiale wagenpark. Leiders die dergelijke stappen zetten zijn woest aantrekkelijk om te volgen en te verafgoden.

Leiders die dergelijke stappen zetten zijn woest aantrekkelijk om te volgen en te verafgoden

Dit zijn de figuren die immers zorgen voor de mooiere wereld. Ze markeren een belangrijk punt in de geschiedenis. Anderzijds creëert het hebben van zo’n grote schare volgers ook enige maatschappelijke verantwoordelijkheid. En de grap daarbij is dat het ontbreken van het nemen van die maatschappelijke verantwoordelijkheid weliswaar veroordeeld wordt door een minderheid, maar de overgrote meerderheid van mensen haalt de schouders op en vraagt zich af waar menigeen zich toch zo druk om maakt.

De ophef rekent niet meer af

Veel vakgenoten maken zich druk om dit soort zaken. Ik ben zelf, in alle eerlijkheid zoekende naar mijn eigen positie als vakprofessional en privépersoon. Tijdens de afgelopen decennia stond het reputatiedenken bovenaan de lijstjes van communicatiedirecteuren. Je moet als organisatie goed doen en vanuit een breder kader naar de wereld kijken dan sec het verdienen van geld. Veel vakgenoten staan dan ook vooraan in het veroordelen van bedrijven en hun leiders als het gaat om gedrag en reputatie. Dieselgate? Funest voor de reputatie van Volkswagen. Het gedoe met fossiele brandstoffen en Shell? Reputatiegevaar nummer één! Facebook en privacy? Volksontwrichter nummer één, boycotten die handel. De reputatiedenkers hadden evengoed niet gerekend op de menselijke hypocrisie van de gemiddelde consument. Terwijl we roeptoeteren dat een bedrijf als Shell moet veranderen, staan we zelf nog massaal aan de pomp terwijl we onze smartphone checken voor het eerstvolgende dopamineshot. Kortom: moreel hebben de reputatiedenkers misschien een punt, aan de kassa wordt er te weinig afgerekend en gaan veel mensen over tot de orde van de dag.

De sleutel ligt juist bij het kapitalisme

Waarom vind ik het dan toch zo’n probleem dat Tesla zijn pr-afdeling opheft en niet meer met journalisten wil praten? Allereerst heb ik geprobeerd uit te zoeken of het bericht dat dit zo is, überhaupt klopt. Ik heb gebeld en een mail gestuurd. Men heeft hier niets over te zeggen. Niemand geeft antwoord of wil bevestigen of het überhaupt waar is. Er bestaan praktische redenen om geen antwoord te geven. Als je op plek A antwoord geeft, dan heeft dat gevolgen voor plek, B, C en N. Kortom, je bent in ineens op alle kanalen aanspreekbaar en daar moet je een hele organisatie op inrichten. Kost weer geld, en daar heeft niet iedereen zin in.

Onze samenleving bestaat bij de gratie van een macht die controleerbaar is

Mijn belangrijkste punt is dat onze samenleving bestaat bij de gratie van een macht die controleerbaar is. Big tech is, ondanks niet geïnstitutionaliseerd, een machtsfactor van belang. Daar horen spelregels bij die passen bij een moderne democratie. Techbedrijven mogen het zichzelf aanrekenen dat de samenleving extreem gepolariseerd is en dat zelfs voorheen onschendbaar geachte systemen als ons rechtssysteem vol onder vuur genomen worden. Dat vraagt dat zij die machtsblokken vormen, nadenken over de toekomst van de samenleving. Een vraag waarop meer antwoord moet worden gegeven dan op de vraag hoe groot een bedrijf schaalbaar zou moeten zijn. De vraag die centraal moet komen is hoe er op de langere termijn een duurzaam economisch en maatschappelijk systeem kan voortbestaan. Ik vraag me vaak af waar de sleutel ligt.

Enerzijds denk ik dat overheidsingrijpen toch het eerste station moet zijn. Alleen wie bepaalt ten aanzien van welke onderwerpen? En op welk niveau gebeurt dat? Op Europees niveau? Hoe komt daar snelheid in?

Het kapitalistische systeem moet zelf opstaan

Wat meer impact heeft, is als het kapitalistische systeem zelf opstaat. Met een reëel verhaal. Een reëel verhaal waarbij winst maken en geld verdienen er ook nog mogen zijn. Zonder bedrijven die winst maken valt er overheidswege ook niets te doen. Belastinginkomsten blijven immers de motor van ons economisch systeem. Maar het kapitalistische systeem mag zich wel eens uitspreken. Waarom hoor ik niemand op enig niveau Elon Musk tot de orde roepen? Waarom wordt Mark Zuckenberg niet door grote CEO’s ter verantwoording geroepen? Money makes the world. Gebruik het dan ook.