Voorkomen is beter dan genezen: datainnovaties in de gezondheidszorg

Verslag van Data Donderdag

Door de opkomst van nieuwe meetmogelijkheden en (open-source)technologie is het steeds beter mogelijk om gezondheidsklachten en zelfs aandoeningen van tevoren aan te zien komen. Tijdens de laatste Data Donderdag stelden we ons de vraag of de traditionele gezondheidszorg beeldbepalend blijft, of dat technologiepartijen als Apple straks voor hun gebruikers bepalen welke behandelaar er toegewezen wordt. Om antwoord op deze vraag te krijgen, bekeken we de ontwikkelingen binnen de gezondheidszorg vanuit een ziekenhuis, een universiteit en een tech-startup.

Ziekenhuis: van descriptieve naar prescriptieve zorg

Big data draait erom dat je op basis van experimenten tot inzichten komt die met causaliteit soms niet direct te verklaren zijn. Dit staat haaks op de traditionele manier van onderzoek binnen ziekenhuizen, die namelijk volledig gericht is op het bewijzen van verbanden (causaliteit) en oplossingen die passen binnen de norm.

Floortje Scheepers is hoofd van de afdeling Psychiatrie in het UMC Utrecht. Tijdens haar promotieonderzoek kwam zij tot de conclusie dat het moeilijk is als individuele arts impact te hebben op verbeteringen in de gezondheidszorg. Door data te verzamelen en te combineren ontstaat een beter inzicht in individuele klachten en een persoonlijke behandeling.

Niet alleen kijkt UMCU hierbij naar de patiënt, maar ook naar de omgeving. Zo bleek dat de aanwezigheid van natuur en water de behandelduur aanzienlijk verkort.

In de praktijk blijkt dat agressie op de werkvloer een belangrijk aandachtspunt is voor verplegend personeel op de afdeling Psychiatrie. Scheepers:

Door machine learning toe te passen op de geanonimiseerde datasets van het UMCU, bleek dat agressiepieken redelijk goed te voorspellen zijn. Het type opname en de verslagen van het verplegend personeel zijn hierin belangrijke bronnen.

In de praktijk bleken ontwenningsverschijnselen en uitgewerkte slaapmedicatie belangrijke oorzaken voor agressieincidenten. Ook bleek dat als de hoeveelheid tekst in een dagrapport plotseling stijgt, de kans aanzienlijk is dat een incident aanstaande is.

Door een betere inzet van ICT en van databronnen, zoals genonderzoek, mobiele apps en thuismonitoring, is het mogelijk een ziektebeeld te zien ontwikkelen voordat het optreedt, waardoor burgers minder snel patiënt zullen worden. Nu al is gen-onderzoek beschikbaar voor iedereen.

Voor ziekenhuizen is het enerzijds belangrijk eigen proposities te ontwikkelen en anderzijds kennis van individuele behandelaars onderling te delen, zodat de kennis van een gespecialiseerde arts beschikbaar is voor iedereen in de medische wereld en dus ook voor individuele behandelingen.

Universiteit: dementie voorspellen door gesproken taal te analyseren

Academisch onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van nieuwe inzichten. Dementie is bijvoorbeeld een ziekte die gepaard gaat met taalproblemen, zoals moeite met spreken of begrijpen. Door afwijkende taalpatronen te leren herkennen, is het mogelijk al in een zeer vroeg stadium dementie te detecteren. Dit is belangrijk omdat bepaalde therapieën de effecten van de aandoening kunnen vertragen, mits in een vroeg stadium toegepast.

Roelant Ossewaarde doet aan de Universiteit Groningen en Hogeschool Utrecht onderzoek naar de verwerking van gespreken taaldata om de eerste tekenen van dementie te voorspellen. Ossewaarde:

Taaldata zijn veel goedkoper te verkrijgen dan data van MRI-scans, bloedonderzoeken en andere medische diagnoses en daardoor een ideale bron voor onderzoek. In een ideaal geval hoef je alleen maar mee te luisteren met gesprekken om een dataset op te bouwen. De uitdaging zit in de analyse van de data en de specialistische kennis die hiervoor nodig is.

Door automatische taalanalyse aan de hand van machine learning toe te passen op ruwe taaldata is het mogelijk een voorspelling te doen van de diagnose van de spreker. De audiodata kunnen bijvoorbeeld (met medeweten en toestemming van de patiënt) opgenomen worden in gesprekken met zorgprofessionals.

“Uiteindelijk is het doel een eenvoudig apparaat te ontwikkelen, zoals fitnesstrackers en stappentellers, dat gebruikers kan informeren over hun gezondheid door middel van de spraak van de drager,” licht Ossewaarde toe. “Het is mooi als verzorgingshuizen of ziekenhuizen deze technologie inpassen. De zorg wordt daardoor goedkoper, en screening en diagnose verbeteren.”

Tech-startup: hartritme meten as-a-service

Een organisatie die bezig is met het brengen van geavanceerde metingen van lichaamsfuncties is Happitech, een tech-startup die zich richt op het meten van hartslag en hartritme met behulp van een smartphone. Een van de eerste producten was Skip-a-Beat, een game waarmee je met je hartslag de gameplay bepaalt.

Yosef Safi Harb, oprichter van Happitech:

De betrouwbaarheid van het meten van de hartslag is inmiddels zo goed dat we ontwikkelaars een platform bieden om toepassingen voor welzijnsverbetering en medische toepassingen te ontwikkelen met deze technologie.

Ziekenhuizen, maar ook verzekeraars en trainingsorganisaties zetten dit platform in. Het is hierbij niet alleen mogelijk om het hartritme te meten, maar bijvoorbeeld ook fluctuaties in het ritme. Dit kan bijvoorbeeld gebruikt worden om overtrainen bij sporters te signaleren. Met behulp van de technologie kunnen burgers thuis hun hartritme meten en de gegevens op afstand delen met een arts voor een diagnose.

Interessant hierin is dat Happitech als techbedrijf wel het platform biedt, maar bewust niet de toepassing ontwikkelt. Op deze manier stelt Happitech functionaliteit om hartfuncties te meten beschikbaar aan appontwikkelaars die op hun beurt de toepassing ontwikkelen.

De toekomst van de zorg?

Door een toename van sensoren in de thuisomgeving en quantified self-toepassingen komen burgers steeds minder vaak in een ziekenhuis terecht. Wetenschappelijk onderzoek blijft belangrijk om op basis van data prescriptieve zorg te kunnen verlenen. Het is de vraag of het ziekenhuis in de toekomst een platformrol zal vervullen of dat medische platformen, als een soort Uber, zorg-on-demand bieden en bemiddelen tussen burger en zorgverlener.