Waarom De Belg van Mark Koster geen goede biografie over Christian Van Thillo is

De auteur toont zich een aanklager in plaats van historicus die een biograaf behoort te zijn. Een onthullend, maar niet altijd juist beeld van de oprukkende marketing in de productie van kranten, tijdschriften, tv en radio van DPG Media.

Geil boek

Mark Koster schreef een ‘biografie’ over Van Thillo die samenvalt met een kritische geschiedschrijving van de groeiende macht van DPG. De uitgever is Prometheus, eigendom van en geleid door Mai Spijkers. In juni 2022 verscheen onderzoek in de Volkskrant naar Spijkers met zware beschuldigingen van ‘grensoverschrijdend gedrag’. Dus Spijkers heeft nog een appeltje te schillen met de Volkskrant en haar uitgever. Dat mocht Koster doen. Spijkers nodigde hem uit om er hard in te gaan met een ‘geil boek’. Daar heeft Spijkers veel in geïnvesteerd met marketing, onder meer met de paginagrote reclames in de zaterdagkranten van DPG. De hoofdredactie van Belgische krant De Morgen van DPG weigerde de advertentie.

Kortom, een uitgever is nauw betrokken bij de inhoud van een uitgave, of dat nu een boek is of kranten, tijdschriften, televisie en radio. Spijkers wil een ‘geil boek’ en steekt daar geld in, Van Thillo wil media produceren die aantrekkelijk zijn in de markt en Koster beschuldigt hem daarvoor ruimschoots. De vraag is: kun je als maker, van tv-programma’s, krant of boek, voldoende onafhankelijk blijven van inhoudelijke inbreng van de eigenaar/exploitant?

Oorlogsverleden

Dat gaat bij De Belg direct verkeer in het eerste hoofdstuk. Koster behandelt het – reeds bekende – kwalijke oorlogsverleden van de familie van Thillo: Twee Vlaamse oudooms van Christian waren hartstikke fout, eentje is zelfs ter dood veroordeeld en vluchtte naar Argentinië. Zijn opa Cyriel (‘Bill’) begon met het uitgeven in de oorlog, de bakermat van de uiteindelijke Persgroep of DPG.

Opmerkelijk in hoofdstuk 6 van De Belg

Dan komt Koster tot het hoofdstuk zes met als titel: ‘Christian Van Thillo heeft begrip voor de collaborerende familieleden’. Dat is gestoeld op een vraaggesprek in de Belgische krant De Morgen met Christian Van Thillo [uit 1998]. Daarover schrijft Koster in De Belg: “Eén keer, in een interview met De Morgen, toont Van Thillo begrip voor de Vlaams-nationalistische strijd van zijn voorouders: ‘Die mensen moesten nog in het Frans naar school gaan, ze kregen geen kansen als ondernemers. Had ik toen geleefd, dan had ik wellicht precies hetzelfde gedaan.”

Heeft Van Thillo nu begrip voor de collaborerende familieleden? Dat kun je niet concluderen uit dit fragment. Wellicht heeft hij begrip. En dan nog zijn er twee betekenissen: begrip hebben voor gebeurtenissen zoals een historicus oorzaken en gevolgen noteert als een logica van vaststaande feiten. Een tweede vorm van begrip gaat verder: goedkeuren. Niet enkel is de conclusie van Koster feitelijk niet onderbouwd, hij suggereert eveneens dat Christian van Thillo vindt dat zijn oudooms juiste keuzes maakten voor heulen met de Nazi’s.

Opvallend is wel dat het interview in De Morgen uit 1998 dat Koster citeert wel dat Vlaamse nationalisme van zijn familie kort aansnijdt, maar het oorlogsverleden van de familie totaal links laat liggen. (Hier het hele vraaggesprek). Niemand is aansprakelijk voor daden van je voorgeslacht voordat je geboren was. Echter, het zwijgen van Van Thillo draagt wel bij aan de suggestie van ‘guilty by association’ waar Koster zich aan bezondigt. Niettemin vind ik dat Koster met deze beschuldiging aan het begin van het boek het kleed van geloofwaardigheid onder zichzelf vandaan trekt. De feiten laat hij allerminst voor zich spreken terwijl veelal context ontbreekt.

Wilde jeugd en Amerikaanse lessen

‘Deel II. De wording van de mediaprins van Vlaanderen (1962-1989)’, vind ik het leukste en beste deel omdat het me onbekend was en het handig combineren van feiten en de fantasierijke joyeuze schrijfstijl van Koster goed tot hun recht komen. Dat hij Van Thillo aldoor pesterig als rijkeluiszoon betitelt, zegt meer over de auteur dan over Van Thillo.

Die leidt een vrolijke levenswandel als scholier en student, is extravert, creatief, stout, cabaretesk en humoristisch. Hij leert discipline en kameraadschap bij de paters Sint-Jozef in Turnhout en het frivole leven tijdens een studie rechten (1980-1986) aan KU Leuven. Van Thillo laat zich helemaal gaan en staat soms halfnaakt in de soos de clown uit te hangen. “In Leuven kennen ze hem meer in zijn blote gat dan in zijn broek”, vertelt nicht Martine die geregeld gaat stappen met haar neven Christian en Manu.

Hij ontmoet er Nathalie Van Reeth, zijn latere vrouw en interieurarchitecte die – in Humo – aanvankelijk vindt dat Christian een te grote mond heeft. Hun wegen scheiden tijdelijk, want Christian Van Thillo vreet vrouwen als gevulde koeken bij de koffie…

Na Leuven volgt studie aan Duke University in North Carolina (Oostkust VS) gericht op strategie, finance en marketing. Dit wordt de serieuze voorbereiding voor de overname van de leiding van de familie-uitgeverij, dan nog Sparta (later Magnet) geheten. Van Thillo bezoekt Amerikaanse uitgevers en redacties van kranten en tijdschriften en leert er het commercieel succes van amusement in kranten. Maar ook dat een uitgever zich niet bemoeit met de redactionele inhoud van de krant.

Tv-zender VTM brengt politieke steun

Christian krijgt op 27-jarige leeftijd de uitgeverij in handen en begint met ingrijpen bij Vlaamse tijdschriften en de net overgenomen krant Het Laatste Nieuws (HLN.be). Dat wordt van een voorname krant van de Vlaamse liberale zuil tot een titel waarvoor marketing met inhoudelijk amusement en cadeautjes voor nieuwe abonnees de boventoon gaat voeren.

Ook De Morgen is net overgenomen, tegen de zin van Christian. Hij pruimt het eigenwijze linkse dagblad lange tijd niet. Zijn poging tot overname van de kranten Het Volk en de Gazet van Antwerpen mislukt door oppositie van Vlaamse katholieke elite inclusief premier Jean-Luc Dehaene. Bij de opzet van de eerste commerciële tv-zender VTM in 1989 krijgt Van Thillo juist wel politieke steun en spoedig wordt dit de grootste melkkoe. Krant HLN en VTM spelen elkaar veelvuldig de marketingbal toe, tot op de dag van vandaag. (Net als AD en RTL Nederland dat straks zullen doen.)

Tweede deel De Belg, interessant(er)

Beschreven tweede deel is biografisch interessant: de levenswandel wordt boeiend opgetekend vanuit verschillende gezichtshoeken. In de rest van het boek gaat dit allengs minder goed en wordt het meer een aanklacht en geschiedenis van de uitgeverij.

Van Thillo wordt steeds handiger, oftewel sluwer, hoe je zijn steeds betere ondernemerschap wilt bezien. Hij combineert vaardig leidinggeven met uitstekende inhoudelijke kennis van het uitgeven. Hij zet voortdurend, met succes, zijn charme en knappe verschijning in, vooral bij overnames. Wat bijvoorbeeld volgens Koster speelt bij de inlijving van zijn eerste Nederlandse krant in 2003 wanneer hij Milly van Stiphout en Els Swaab van Stichting Het Parool inpalmt. Zijn overtuigingskracht zet hij in om dj Mattie Valk, op audiëntie op zijn landgoed op de Belgisch-Nederlandse grens bij Kalmthout, bij Qmusic te houden.

Nederland wordt het zwaartepunt met de overname van eerst het Parool en in 2009 de hele Perscombinatie (PCM) met AD, Volkskrant, en Trouw en AD, voor slechts 100 miljoen euro. Bedragen lopen op: Wegener kost in 2014 240 miljoen, Sanoma in 2020 460 miljoen, RTL Nederland in 2023 1,1 miljard.

Van Thillo-truc

De strategie vat Koster samen als ‘de klassieke Van Thillo-truc’: bijna failliete zooi opkopen om die zelf op te poetsen en uit te bouwen”. De Belgische uitgevers (ook Mediahuis dat NRC, Telegraaf en noordelijke kranten inlijft) worden geholpen door de beroerde leiding van Nederlandse uitgeverijen. En Van Thillo weet uitstekend de exploitatie van tv, radio en kranten te combineren en titels nieuw leven in te blazen.

Vooral de AD-redactie is blij met de inspirerende Van Thillo, want voelt zich bij PCM als stiefkind behandeld. AD wordt nog belangrijker na de overname van Wegener waarvan de regionale titels spoedig steeds meer AD-artikelen overnemen; dit is tegelijkertijd de redding van sommige regionale titels die gaan bijdragen aan de winst van DPG.

Hoofdredacteuren worden meer en meer verantwoordelijk voor exploitatie en plooibaarder voor marketing wat goed past in de strategie van Van Thillo. Het AD groeit onder hoofdredacteur Christiaan Ruesink en zijn opvolger Hans Nijenhuis die Angela de Jong als boegbeeld neemt. Nijenhuis: “Er zit een enorme journalistieke bubbel in Amsterdam. Daar wonen de smaakmakers. Althans, dat vinden ze zelf. Die denken: wij zijn Nederland. Wij besturen het land. Maar als je in Zwolle komt of in Enschede of Etten-Leur, merk je dat de mensen helemaal geen boodschap hebben aan die bubbel. Angela vertolkte de mening van die lezer en dat merkten we. Ze vulde een gat dat openlag.”

Dochter June als opvolger?

Dit is een sterk deel in het boek waarin Koster de link legt met het AD (nuchter Rotterdam & regio) als een wegbereider van de politieke omwenteling op rechts met Caroline van der Plas als doodgewone evenknie van Angela de Jong. Ze krijgt volgens Koster complimenten van Van Thillo voor haar aanval op Talpa van zijn vijand John de Mol. Die won eerder de strijd om SBS en probeert dan om RTL over te nemen. Dat lukt De Mol niet, DPG wint.

De kern van het leidinggeven door Van Thillo beschrijft Koster overtuigend. Hij bouwt een kring van vertrouwelingen om zich heen die hondstrouw de gewenste strategie uitvoeren bij de omvorming van krantentitels. En, wat eenvoudiger, winstmaximalisatie van televisie en radio.

Tegen het einde speculeert Koster over de neergang van DPG en stelt een terugtrekkende beweging vast van Christian Van Thillo met wellicht dochter June – studeerde ook business en journalistiek – als opvolger. Hoe de familie met zussen Ann (en echtgenoot en bestuurder Christophe Convent), Martine en Caroline en broer Emmanuel en eventuele kinderen de aandelen heeft gespreid, is geheim.

De beschuldigingen

Beschuldigingen aan het adres van Van Thillo – behalve die slecht onderbouwde associatie met de Tweede Wereldoorlog – vat ik drieledig samen. De Belg zelf doet dat niet:

1. Van Thillo heeft zo veel journalistiek opgekocht en verplicht laten samenwerken en artikelen onderling doen overnemen dat dit ernstig ten koste is gegaan van de journalistieke pluriformiteit (verscheidenheid);
2. Van Thillo heeft doelbewust gewerkt aan popularisering van de inhoud oftewel debilisering of ‘verkleutering’ en ‘McDonaldisering’ van de inhoud van zijn titels en zenders zodat serieuze journalistiek ernstige schade berokkend is;
3. Van Thillo heeft op slinkse wijze negatief nieuws over hem, zijn familie en politieke en zakelijke vrienden uit zijn media weten te houden.

Ad 1. Met Wegener en AD wordt DPG volgens Koster de ultieme kopiefabriek. Vooral regionale journalistiek gaat teloor, de makers worden ‘vakkenvullers’. De facto is de constatering niet juist. De redactionele samenwerking bestond al veel langer onder Wegener met de GPD en ADR Nieuwsmedia. Eerst Het Parool en later regiokranten leidden een veelal zieltogend bestaan toen Van Thillo ze kocht.

Ad 2. De tweede beschuldiging hangt hiermee samen: dat Van Thillo met zijn vazallen zorggedragen heeft voor een nadruk op nice to know-informatie, met shownieuws als hoofdmoot. Dit is deels aantoonbaar juist, vooral online waar kliks de dienst uitmaken zoals op AD.nl.

Zowel het eerste als tweede hangt samen met de toename van het meten van succes van artikelen – in feite een vorm van marketing – waarvan de score in een kwadrant belandt:

Goud: de goed gelezen verhalen die tot veel abonnees leiden
Niche: minder gelezen stukken met een hoge waardering
Aanjagers: veel gelezen (verder)lichte kost
Kelder: slecht gelezen en slecht gewaardeerde verhalen

Een tweede tendens die hiermee samenhangt: de opmars van ‘servicejournalistiek’: artikelen waar lezers als consumenten baat bij hebben en het eveneens bij adverteerders goed doen. Rubrieken als Beter Leven (Volkskrant) en Slimmer leven (AD/HLN).

Je kunt daar dubbel over oordelen: de titels maken winst dankzij meer amusement en service, meer kliks en het (soft of hard) sturen op scores wat uiteindelijk ook de goede maar minder geconsumeerde journalistiek ten goede komt. Of: dit heeft de journalistiek te zeer aangevreten ten faveure van de bankrekening van Van Thillo. Servicejournalistiek en data overheersen niet bij sterke titels, maar op onderdelen is er zeker een negatieve tendens voor de journalistiek. (Zo is Intermediair verworden van ijzersterke titel tot serviceding waar de laatste onafhankelijke hoofdredacteur in 2020 is vervangen door een contentmanager die commercieel wordt aangestuurd, maar dit mist Koster.)

Ad. 3 Het derde euvel is wellicht het minst ernstig maar blijft het meest hangen. Bij DPG/Persgroep heeft Van Thillo in België te vaak de kant van vrienden gekozen zoals van de invloedrijke politici Herman en Alexander De Croo en waren hoofdredacteuren te vaak genegen om te buigen. Van Thillo zelf daarover eerder: “Zeker Vlaanderen is een wespennest van irrationele machtsfactoren en schaduwbewegingen.”

De Nederlandse schandvlek vormt het uit de kolommen houden van het ontslag wegens een grote #MeToo-affaire van Jaak Smeets. Van Thillo trad zeer voortvarend op om zijn vriend buiten te zetten toen hij de beschuldigingen heel serieus nam – zelfs persoonlijk. Maar, hij slaagde erin hoofdredacteuren te masseren om er geen aandacht aan te besteden. Later gebeurde dat alsnog, veel te laat. Het blijft in Nederland bij dit ernstige incident. Er is absoluut geen teneur van directe beïnvloeding door Van Thillo van de inhoud van Nederlandse artikelen.

Is Van Thillo de slechterik?

Komt Van Thillo naar voren als een slechterik? Dat valt reuze mee, of tegen, hoe je verwachtingspatroon ook is, want neutraliteit is immers een aldoor schaarser goed. We willen geen nuance, maar een eenvoudig antwoord: goed of fout?

De geciteerde kwalificaties van derden zijn overwegend positief, ook al biedt Koster meer ruimte aan tegenstanders en haters van Van Thillo dan aan zijn vrienden en fans. Voor De Belg hield Koster tientallen interviews, onderzocht archieven en put veel uit eerdere boeken en artikelen over DPG Media (voorheen Persgroep). Met een zwaartepunt op afrekeningen met Van Thillo. Zoals die van Guido Van Liefferinge. Hij bedacht de profijtelijke Vlaamse bladen als Joepie en Dag Allemaal leidde 27 jaar de creatieve kompaan van Van Thillo met wie hij veel geld verdiende en door wie hij pardoes werd geloosd.

De Belg: goed of slecht boek?

Is De Belg een goed of een slecht boek? Ik vind De Belg een deels goed boek, vooral door de schrijfstijl van Mark Koster en de vele feiten die hij combineert met zijn fantasie, voornamelijk handig bijeengeschraapt uit eerder verschenen artikelen en boeken. Het is een knappe inside story, maar met te veel ophef en te weinig diepgang.

Wat bijvoorbeeld ontbreekt aan noodzakelijke feiten is een gedetailleerd financieel relaas waaruit zou blijken dat Van Thillo met Persgroep/DPG de afgelopen tien jaar netto ruim 1 miljard binnenhaalde. Hij hanteert als regel 70 procent te investeren, 30 procent te houden.

Bovendien mis ik een kritische reflectie op de gevolgen voor de samenleving van de grootste Nederlands/Belgische fabriek van persoonsgegevens die Van Thillo bouwt onder zijn opvolger als baas van DPG Media, Erik Roddenhof. Een mooie Koster-kop had geweest: ‘Van Thillo wil dat wij van hem zo weinig mogelijk weten, maar hij weet alles van ons.’

Biograaf is een historicus, geen aanklager

Ik vind dat Mark Koster als biograaf faalt met te lichte inhoud en te veel vooroordeel. Een biograaf is een historicus, geen aanklager. Het willen vloeren van je hoofdpersoon is domweg een valkuil die je jezelf moet sparen.

Christian Van Thillo (1962) exploiteert met DPG Media de kranten AD, Volkskrant, Het Laatste Nieuws, De Morgen, Trouw, Het Parool, regionale dagbladen, tijdschriften van Sanoma als Libelle en Donald Duck plus Nu.nl, radiozenders als Qmusic en Joe en tv-zenders als VTM en RTL België; en binnenkort van RTL Nederland, als toezichthouder ACM niet goed oplet.

*) Een uitgebreide versie van deze recensie staat op Netkwesties

*) De Belg – Christian Van Thillo, de mediakoning van de Lage Landen, Mark Koster, Uitgeverij Prometheus, 2024