De paradox van authenticiteit

De opkomst van nieuwe technologieën zorgt ervoor dat we als individu, als bedrijf, als maatschappij langs de as van authenticiteit naar beneden bewegen. We scheppen een wereld waarin niets is wat het lijkt. Die wereld van hyperrealiteit bestaat met een nieuwe economie waar op een totaal andere manier met mensen wordt gecommuniceerd. Niet het bedrijf, maar de mens staat centraal.

“Computers zijn nutteloos. Ze kunnen alleen antwoorden geven.” Deze beroemde quote is afkomstig van de Spaanse kunstschilder Pablo Picasso (1881-1973) en staat prominent bovenaan de webpagina van het Franse kunstenaarscollectief Obvious, dat bestaat uit een econoom en twee programmeurs, te weten Gauthier Vernier, Hugo Caselles-Dupré en Pierre Fautrel. Het trio probeert met behulp van een neuraal netwerk het tegendeel van bovenstaande uitspraak te bewijzen.

“Computers zijn nutteloos. Ze kunnen alleen antwoorden geven”

Een Generative Adversarial Network (GAN) is met behulp van vijftienduizend klassieke portretten uit de veertiende tot de negentiende eeuw aan het werk gezet om patronen in al deze beelden te herkennen. Een deel van het neurale netwerk, de Generator, maakt vervolgens zelfstandig kopieën van deze patronen. Een ander deel van het netwerk, de Discriminator, toetst de echtheid van de gegenereerde proeven tegen de bestaande gegevensverzameling. Dit proces herhaalt zich tot beide netwerken het met elkaar eens zijn dat de kopie niet van echt te onderscheiden is en aan de originele dataset moet worden toegevoegd.

Obvious heeft op deze manier een fictieve adelijke familie ‘de Belamy’ gecreëerd. De familienaam Belamy moet daarbij gelezen worden als ‘bel ami’, wat een knipoog is naar de ontwikkelaar van de allereerste GAN: Ian Goodfellow. Onder de schilderijen staat geen handtekening, maar een deel van de onderliggende code: minG maxD Ex[log(D(x))]+Ez[log(1-D(G(z)))]. Het portret van de jongste telg van de familie, Edmond de Belamy, is inmiddels via veilinghuis Christie voor een bedrag van 432.500 dollar aan een anonieme bieder verkocht.

“We scheppen een hyperrealiteit waarin niets is wat het lijkt”

Controverse is er ook. Is het kunst of niet? Volgens critici ontbreekt de emotie van de schilder aan de portretten en mag het daarom geen kunst genoemd worden. Picasso had één van zijn bekendste werken nooit kunnen schilderen, als hij niet zo kwaad was geweest over het bombardement van de Duitse Luftwaffe in 1937 op de historische binnenstad van Guernica. Obvious zegt hierover zelf: “We zijn kunstenaars met een ander soort verfkwast. Ons penseel is een algoritme, ontwikkeld op een computer.” Het feit dat er geruzied wordt over erkenning is op zich al ironisch genoeg.

JFK Unsilenced

De Amerikaanse president John F. Kennedy is één van de meest begenadigde sprekers aller tijden. Tweee beroemde toespraken van hem komen maar voor het in het rijtje van de tien beste speeches ooit. Uitspraken als “Ask not what your country can do for you – ask what you can do for your country” en “Ich bin ein Berliner” staan voorgoed in het collectieve geheugen van de mensheid gegrift.

Nu, zo’n 55 jaar na zijn dood, spreekt John F. Kennedy eindelijk de rede uit die hij zou geven op de dag dat hij in Dallas werd doodgeschoten. Op verzoek van de Britse krant The Times heeft het audio-technologiebedrijf CereProc de ‘Unspoken Speech’ – zoals de tekst bekend staat – gereconstrueerd met behulp van Kennedy’s eigen stem. Acht weken lang ging een groep van geluidsexperts aan de slag met de uit 2.590 woorden bestaande tekst en met bestaande opnames van meer dan achthonderd redevoeringen en radiopraatjes.

“Audio-technologie laat John F. Kennedy eindelijk de rede uitspreken die klaar lag toen hij in Dallas werd vermoord”

Voor het ‘JFK Unsilenced’-project deelden de ingenieurs de toespraken op in maar liefst 116.777 afzonderlijke geluidsfragmenten. Elk fragment werd in tweeën gesplitst en geanalyseerd op toonhoogte en volume. De spraakklanken van elk slechts 0,04 seconden werden vervolgens getest op hun combinatiemogelijkheden met andere klanken. Zo klinkt in het Engels de ‘w’ in ‘weapons’ niet hetzelfde als die in ‘words’.

Om het eindresultaat zo echt mogelijk te laten klinken, werd gebruik gemaakt van een neuraal netwerk. Daarmee leerde de computer zichzelf de intonatie, toonhoogte, ritme, klemtonen en accent van JFK’s manier van spreken aan. Het eindresultaat is niet perfect, wat volgens experts te wijten is aan het analoge bronmateriaal, maar het toont eens te meer aan waar de huidige technologie toe in staat is. Nep is ook hier niet meer van echt te onderscheiden.

Een echte kopie

Luciano Floridi, professor in de filosofie aan de Universiteit van Oxford, duidt in zijn artikel ‘Artificial Intelligence, Deepfakes and a Future of Ectypes‘ hoe te deduceren is of iets origineel of authentiek is. Hij kijkt hierbij naar de originele bron, het archetype, het al dan niet authentieke vervaardigingsproces en het eindresultaat, het artefact. Hiervoor introduceert hij een ectype, een kopie dat een speciale relatie heeft met de bron (de oorsprong van zijn creatie, oftewel het archetype).

Door een eenvoudige beslisboom te doorlopen is te achterhalen met wat voor soort kopie men te maken heeft. Zo is de tekst van Kennedy’s speech origineel, maar de stem die de tekst voorleest is niet authentiek, omdat hij is gesynthetiseerd door software. Zo is een door Microsoft gecreëerde Rembrandt niet origineel, omdat Rembrandt van Rijn niet de schilder is, maar het productieproces wel authentiek, omdat de stijl en de manier waarop de verf door de software op het doek wordt aangebracht één op één te vergelijken is met de wijze waarop de meester zelf schilderde.

De beslisboom van Luciano Floridi

Hyperrealiteit

Een andere manier om tegen bovenstaande materie aan te kijken is door de bril van de Franse filosoof Jean Baudrillard (1929-2007). Hij noemt de categorie waarbij de kopie geen origine of origineel heeft en niet te herleiden is tot iets echts (het productieproces is dus niet authentiek), een simulacrum. Deze kopieën verwijzen in zijn ogen slechts naar zichzelf, ze creëren hiermee hun eigen realiteit, een eigen context waaraan ze een eigen betekenis toekennen, waarmee gesimuleerde ervaringen gevoelens opwekken. Een hyperrealiteit, noemt hij dit met een mooi woord.

“Door de media gecreëerde werkelijkheid wordt de nieuwe realiteit, waarbij feit en fictie naadloos in elkaar overlopen”

We zien nog slechts kleine, vaak overgehypte spektakel-stukjes van het geheel, waardoor de door de media gecreëerde werkelijkheid (oftewel de simulatie) de nieuwe realiteit wordt. In deze werkelijkheid lopen feit en fictie naadloos in elkaar over. De bekende grot van Plato hebben we volgehangen met spiegels, discoballen en felle lampen, opdat we zelfs de schaduw op de muren niet meer kunnen waarnemen.

Het model van Jean Baudrillard

De opkomst van nieuwe technologieën – CGI Influencers zoals Lil Miquela, Shudu Gram, Hatsune Miku en Mica, voice-technologieën zoals Lyrebird, Voicepods en Google Duplex, maar ook Deepfake-technologieën – zorgt ervoor dat we als individu, als bedrijf en als maatschappij langs de as van authenticiteit naar beneden bewegen. We scheppen een wereld waarin niets is wat het lijkt. Een wereld die door Generatie Z (de Synthetische Generatie) met groot gemak wordt bewandeld, omdat ze zijn opgegroeid in deze wereld. Zij kennen geen tijdperk voor het internet. Het internet is er in hun ogen altijd geweest. Het niet-authentiek zijn is voor hen per definitie de nieuwe authenticiteit.

“Believe in something. Even if it means sacrificing everything.” De slogan van de nieuwe advertentiecampagne van Nike. De gewezen American Football-speler Colin Kaepernick is hierbij het nieuwe boegbeeld. Door tijdens het spelen van het Amerikaanse volkslied een kniebuiging te maken, vroeg hij aandacht voor de slechte levensomstandigheden, het racisme en de schending van burgerrechten van zwarte Amerikanen. Een actie die hem uiteindelijk de kop kostte.

“Niet authentiek zijn is voor Generatie Z per definitie de nieuwe authenticiteit”

Met deze campagne maakt sportkledingmerk Nike volgens marketingexperts een duidelijk politiek statement, waarmee het zichzelf aan de goede kant van de geschiedenis plaatst. Een statement dat ook vooral aansloeg bij de nieuwe generatie, de Millennials en Generatie Z, de kerndoelgroep van Nike. De cijfers spreken voor zich: in de eerste 72 uur na het lanceren van de campagne noemden meer dan 5,2 miljoen mensen het merk Nike op social media, waarmee meer dan 43 miljoen dollar aan gratis media-exposure werd gegenereerd. Ook het aandeel van Nike steeg na een kleine dip naar recordhoogte, hetgeen Nike 6 miljard dollar opleverde.

Hyperrealiteit en digitaal geluk

De wereld van hyperrealiteit betekent een nieuwe economie waar op een totaal andere manier met mensen wordt gecommuniceerd. Over verschillende multimedia-kanalen, met ieder hun eigen normen en waarden en dito cultuur, van centraal gestuurd naar decentraal georganiseerd, van welvaart naar welzijn, van korte termijn genot naar langdurig geluk, toegang in plaats van eigendom, relaties in plaats van transacties, niet het bedrijf maar de mens staat centraal: dit zijn de nieuwe ontwerpprincipes van deze betekeniseconomie.

Waarde-creatie vindt niet primair in het productieproces plaats, maar juist in de harten en hoofden van mensen. Overheden, instanties, bedrijven en merken die erin slagen om mensen succesvol te begeleiden of te coachen in hun zoektocht naar geluk, naar hun ziel en zaligheid, naar hetgeen hen drijft, zijn de spekkopers van de toekomst.