Sociale media radicaliseren iedereen

Afgelopen zaterdag schoot de 18-jarige Payton Gendron in een supermarkt in de Amerikaanse stad Buffalo tien mensen dood. Racistische motieven waren de aanleiding. Verveling tijdens de coronapandemie zette hem aan tot het doen van rassenstudies.

De omvolkingstheorie

In een 180 pagina’s tellend manifest ‘The Great Replacement Theory’, dat hij vlak voor zijn daad online publiceerde, maakte hij duidelijk dat hij zichzelf ziet als een racist, fascist en antisemiet en dat hij aanhanger is van de omvolkingstheorie: de nationalistische complottheorie dat linkse multiculturele elites er bewust op uit zijn om het blanke ras in enkele generaties te vervangen door een nieuw volk met een nieuwe cultuur en met de islam als overkoepelende godsdienst.

Geïnspireerd door de rechtsextremistische terrorist Brenton Tarrant, die in 2020 aanslagen pleegde op twee moskeeën in Christchurch, in Nieuw-Zeeland, streamde Gendron zijn aanslag live via Twitch. Op zijn automatische geweer had hij aan de ene kant het n-woord met witte verf erop gekalkt. Ook stond het cijfer 14 op het wapen. Een verwijzing naar het door witte suprematisten geadoreerde statement: “we must secure the existence of our people and a future for white people”. Aan de andere kant van het wapen waren namen van andere bekende moordenaars geschreven.

Geweld gaat viraal en wordt een meme

In augustus 2019 schreef ik samen met Menno van Doorn en Thijs Pepping in een opinieartikel voor NRC dat overheden en veiligheidsdiensten “een blinde vlek [hebben] voor de polariserende krachten van het internet als radicaliseringsmachine. […] Politiek incorrecte internetplatforms als 8chan en Gab, maar ook ‘neutrale’ platformen als Facebook, Twitter, WhatsApp en YouTube dragen sterk bij aan de virale verspreiding van allerlei complottheorieën. Middels een eigen beeld- en taalcultuur wordt een realiteit gecreëerd waar anoniem keiharde grappen gemaakt worden over Joden, moslims, mensen van kleur of vrouwen. Aanhangers van een complottheorie kunnen door informatie op deze platforms toe te voegen de complotten sterker maken of wendingen geven. Zo ontstaat een mengelmoes van grappig bedoelde memes, extreem-rechtse en nationaal-populistische ideeën, en doelbewust verspreidde desinformatie. Dat heeft serieuze gevolgen. Online manifesten veranderen van verklaringen in handleidingen voor gerichte acties. Geweld gaat viraal en wordt een meme.”

Het verrast mij totaal niet, dat we nu een kleine twee jaar later, een herhaling van zetten meemaken. Wat mij echt zorgen baart is dat we de verspreiders van dit soort extreem rechts gedachtengoed ook in de traditionele media aan het woord laten. Zo heeft de bekende presentator Tucker Carlson sinds 2016 in meer dan 400 afleveringen van zijn talkshow over de omvolkingstheorie gesproken.

Het boerenverstand is ver te zoeken

Hij stelt zelfs dat president Biden immigratie aanmoedigt om de raciale mix van het land te veranderen: “to change the racial mix of the country, … to reduce the political power of people whose ancestors lived here, and dramatically increase the proportion of Americans newly arrived from the Third World.” Het is uiterst gevaarlijke retoriek in een sterk gepolariseerd land als Amerika. Ook in Nederland hebben deze extreme ideeën inmiddels een vast plek op de buis. Bij Ongehoord Nederland krijgen ze zonder enige tegenspraak een uitgebreid podium. Tot nu toe bleef de gekte beperkt tot de Fakkelman die zich aan de voordeur van vicepremier Kaag melde. Het boerenverstand is echter ver te zoeken.

De algoritmes van de radicaliseringsmachines

De algoritmes van deze radicaliseringsmachines beperken zich niet alleen tot de gekkies en de wappies. Ook de gewone burger valt ten prooi aan deze misleidende technologie. Hiervoor hoeven we alleen maar te kijken naar de rechtszaak tussen Pirates of the Carribean-acteur Johnny Depp en actrice Amber Heard. Online wint Depp dankzij zijn stans overduidelijk deze strijd. “De hashtag #justiceforjohnnydepp heeft bijna 7 miljard views op TikTok, #justiceforamberheard ‘slechts’ 35 miljoen. En een groot deel van de geplaatste video’s is alsnog tegen haar gericht.” Het bespotten van de getuigenissen van Heard is op TikTok en YouTube een vreselijke trend, waar dus wereldwijd honderden miljoenen mensen (on)opzettelijk aan meedoen. Leuk videootje toch? Gewoon even liken!

Afbeelding: (hier de link naar de video). “video after video of people sexualizing an audio recording of a woman describing multiple brutal rape”).

Een cultuurdood als reële mogelijkheid

De algoritmes van TikTok en YouTube creëren een gemedieerde realiteit, waarin feit en fictie dwars door elkaar heen lopen en waarbij de emotie het wint van de ratio. TikTok is zo roddelblad, tribunaal en beul ineen (zie ook Metagids 7). Mediacriticus Neil Postman (1931–2003) waarschuwde hier in zijn boek Amusing Ourselves to Death (1985) al voor: “Wanneer een volk wordt afgeleid door trivia, wanneer het culturele leven wordt geherdefinieerd tot een voortdurend rondje vermaak, wanneer een serieus publiek gesprek een vorm van babytalk wordt, wanneer, kortom, een volk een publiek wordt, en zijn bestuur een circusact, dan verkeert een natie in hoog risico: een cultuurdood is een reële mogelijkheid.”

Terwijl ik dit stukje tik, keert Voetbal Inside na het kaars-debacle weer terug op de buis. Ook hier stonden diverse kampen recht tegen over elkaar. En ook hier lusten de honden geen brood van het vele agressieve, opruiende commentaar. We zijn allemaal een beetje radicaal.